Κλεόβουλος ο Λίνδιος και 40ετής παραγωγική του προσφορά

Rodiaki NewsRoom

Εκ των Επτά Σοφών της Αρχαίας Ελλάδας

Γράφει ο
Κυριάκος Ι. Φίνας

Μελετώντας την 40χρονη παραγωγική πορεία του Κλεόβουλου του Λίνδιου και διαπιστώνοντας τα αποτελέσματα του έργου του τόσο στον πνευματικό τομέα, όσο και κατά τη διακυβέρνηση της Αρχαίας Λινδίας, επιβάλλεται να παραδεχθούμε ότι ο συμπατριώτης μας αυτός Αρχαίος Άνδρας δικαιωματικά κατετάγη μεταξύ των Αρχαίων Επτά Σοφών της Αρχαίας Ελλάδας (Θαλής ο Μιλήσιος, ο Σόλων ο Αθηναίος, Περίανδρος ο Κορίνθιος, Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, Βίας ο Πριηνεύς, Πιττακός ο Μυτιληναίος και Κλεόβουλος ο Λίνδιος).

***
Ο Κλεόβουλος γεννήθηκε στη Λίνδο το 600 π.Χ., ήταν γιος του Ευαγόρα, σύγχρονος του Σόλωνα και καταγόταν από τους Ηρακλείδες. Κυβέρνηση τη Λινδία επί 40 χρόνια περίπου, έχοντας ως αρχή της διοίκησής του, «ότι σωφρονεί ο Δήμος, όπου τον ψόχον μάλλον οι πολιτευόμενοι δεδοίκασιν ή του Νόμου». Δηλαδή: Ο Δήμος παίρνει τις πιο σώφρονες αποφάσεις, όταν οι πολιτεύομενοι φοβούνται περισσότερο την κατάκριση των πολιτών από το Νόμο.

Το υπάρχον υδραγωγείο στη Λίνδο είναι πολύ παλιό. Αναφέρεται ότι κατασκευάστηκε την εποχή του Ευαγόρα, πατέρα του Σοφού Κλεόβουλου κατά το 600 π.Χ. και τελειοποιήθηκε κατά τη διακυβέρνηση του Κλεόβουλου.

Ο Κλεόβουλος ταξίδεψε και μελέτησε στην Αίγυπτο και συνέθεσε τραγούδια και έμμετρα επιγράμματα και ρητά, τα οποία, κατά τον Διογένη Λαέρτιο αριθμούσαν συνολικά ως 3.000 στίχους. Μεταξύ αυτών το «Μέτρον άριστον», κάτι που εκφράζει κατ’ εξοχήν το χαρακτήρα του Ελληνικού πνεύματος. Λέγεται, μάλιστα, ότι στις μεταξύ των τριών αρχαίων πόλεων της Ρόδου τυχόν διενέξεις, πολλές φορές εκαλείτο ως συμβιβαστής.

Έτσι, τα υπέροχα γνωμικά του Κλεόβουλου και των λοιπών Αρχαίων Σοφών, τα οποία ο Παυσανίας ονομάζει «ωφελήματα» για τον ανθρώπινο βίο, οι Αρχαίοι ανέγραψαν στο τέμενος του Απόλλωνα στους Δελφούς, για να παραμείνουν εκεί για πάντα, ως μόνιμα και αιώνια σύμβολα του Κώδικα της ηθικής δεοντολογίας: «...Εν δε τω προνάω των εν Δελφοίς, γεγραμμένα έστιν ωφελήματα ανθρώποι είς βίον, γράφη δε υπό ανδρών ούς γενέσθαι Σοφούς λέγουσιν Έλληνες.

Το επίγραμμα για τον Κλεόβουλο αναφέρει: «Επτά Σοφών Κλεόβουλε, σε μεν τεκνώσατα Λίνδος». (Από τους Επτά Σοφούς Κλεόβουλε, εσένα μεν σε γέννησε η Λίνδος).
Ο Κλεόβουλος φημιζόταν και για τα έμμετρα αινίγματά του, από τα οποία σώζεται μόνον το παρακάτω: «Ένας ο πατέρας και τα παιδιά του δώδεκα. Καθένα από τα παιδιά του έχει δύο φορές τριάντα θυγατέρες, που έχουν όψη διαφορετική. Άλλες είναι άσπρες και άλλες μαύρες, και ακόμη όλες είναι αθάνατες και όλες πεθαίνουν», η λύση του οποίου είναι το έτος, οι μήνες και οι ημέρες.
Παρεμβολή: «Η Δωρική Κρήνη της Λίνδου» είναι Λαβύρινθος της Κνωσού; (Παρουσίαση ορισμένων απόψεων).

Αναφέρεται από μερικούς ότι η Δωρική «Κρήνη« της Λίνδου είναι ο Λαβύρινθος της Κρήτης. Ας πάρουμε, ωστόσο, τα πράγματα με τη σειρά τους:
Ο αναφερόμενος στη μυθική παράδοση Λαβύρινθος της Κνωσού και όχι σε πραγματικά δεδομένα, όπως «Κρήνη» της Λίνδου, ταυτίζεται με το Ανάκτορο της Κνωσού που, επειδή φέρει συχνά παράσταση πελέκεως, δηλαδή, όπλου που στην καιρική διάλεκτο ονομάζεται «λάβρυς», ορισμένοι Αρχαιολόγοι το ταυτίζουν με τον Λαβύρινθον υποστηρίζουν πως ο όρος σημαίνει ως ελέγετο, οικοδόμημα.

Χάρις, όμως, στον Άγγλο Αρχαιολόγο, νομισματολόγο Έβανς σερ Τζων, το θέμα του μυθολογούμενου Λαβύρινθου της Κνωσού-Κρήτης, παρουσιάζεται τώρα στις πραγματικές του διαστάσεις.

Κατ’ αρχήν ο Έβανς, σε μια ομιλία του το 1896 διατύπωσε την πρόταση ότι Μυκηναϊκός Πολιτισμός της Ηπειρωτικής Ελλάδας είχεν προέλθει από την Κρήτη. Τρία χρόνια αργότερα (ο Έβανς) μια περιοχή στην οποία συμπέριλαμβανόταν ο χώρος της Κνωσού και άρχισε τις ανασκαφές επί 25 χρόνια και ανακάλυψε πολλά κτίσματα της Μινωϊκής περιόδου, καθώς και το παλάτι της Κνωσού.

Ο Λαβύρινθος δεν ήταν τίποτα άλλο, παρά τα Μινωϊκά Ανάκτορα. «Η δαιδαλώδης κατασκευή τους, το μεγάλο πλήθος δωματίων, αποθηκών και άλλων κτισμάτων που τα αποτελούν, δικαιολογούν αυτήν την υπόθεση. Επιπρόσθετα, όπως εξακριβώθηκε από τις γλωσσολογικές παρατηρήσεις των Μάγιερ και Κρέτογκνερ, η λέξη «Λαβύρινθος» είναι λυδική και σημαίνει «οίκος της λάβρος», όπως προαναφέρεται, δηλαδή, «Ανάκτορο του διπλοπέλεκι, σύμβολο της λατρείας του Λαμβανδέως Διος, που λατρευόταν από τους πανάρχαιους χρόνους στην Καρία.

Η ύπαρξη πλήθους παρόμοιων συμβόλων στους τοίχους και στις κολώνες του Ανακτόρου της Κνωσού, επιβεβαιώνει ότι το Μινωϊκό Ανάκτορο ήταν χώρος λατρείας του Θεού Λάβρου. Προς τιμήν του διεξαγόταν οι ταυροκαθαψίες, επικίνδυνο αγώνισμα, παρόμοιο με ταυρομαχίες...» . (Εγκυκλοπαίδεια: «Επιστήμη και Ζωή», τόμος 4ος, σελ. 1383-1384).

Ο μακαρίτης Ρόδιος γιατρός και ιστοριοδίφης Θεόδωρος Κωνσταντινίδης, σε Μελέτη του υπό τον τίτλο: «Τοπωνυμίαι και Αρχαιοτήτες», στο Ροδιακόν Ημερολόγιον» του 1929, σελ. 91-99, αναφέρει επί του προκειμένου: «...το περιβόητο Υδραγωγείο της Λίνδου, «Θαύμα ιδέσθαι» (υπέροχο χάρμα οφθαλμού), με πανύψηλους φεγγίτας προς την Κράναν και δενδροειδείς διακλαδώσεις συγκεντρωμένας και καταληγούσας εις την καλλίρροον, (αυτή που χαρακτηρίζεται από καλή ροή, από άφθονα νερά), μέχρι την σήμερον «Κρήνη» καλουμένην και τοιούτον δαπανηρόν και τεχνικών έργων μόνον ο πλουσιώτατος τότε Δήμος της Λίνδου ηδύνατο να ιδρύσει εκ του θησαυρού των αφιερωμάτων των πανταχόθεν του κόσμου της Αιγύπτου, Συρίας, Μικρασίας και Ελλάδος συρρέοντων προσκυνητών του Ναού της Λινδίας Αθηνάς...».

Και συμπληρώνει ο Θ. Κωνσταντινίδης: «...Εν παρόδω, δε, αναφέρω ότι το περιγραφέν δαιδαλώδες Υδραγωγείον της Λίνδου υποστηρίζεται σθεναρώς υπό τινων Αρχαιολόγων, ότι είναι αυτόχρημα όντως αυτός ο Λαβύρινθος της Κρήτης προς ην είχεν τόσην συνάφειαν η Ρόδος αποικισθείσα, άλλωστε, το πρώτο δια των εκ της Κρήτης ορμηθέντων Τελχίνων και Κουρητών, ωνομάσθη, δε, ούτω προς τιμήν της Κρήτης».

Με το ίδιο θέμα ασχολήθηκε διεξοδικά και ο μακαρίτης Εκπαιδευτικός Δημήτριος Ι. Φιλίππου, με αναλυτικό σημείωμα στην τοπική εφημερίδα «Η Ροδιακή» της 15.8.1993, με τον τίτλο: «Το Αρχαίο Υδραγωγείο της Λίνδου». Γράφει, μεταξύ των άλλων: «...Η περιοχή της Λίνδου, που λέγεται «Κράνα» (Κρήνη), είναι βραχώδης με μεγάλες φυσικές λακκούβες-δεξαμενές και σπήλαια, όπου συγκεντρώνεται το νερό της βροχής, το οποίο απορροφάται από το υπέδαφος και φθάσει μέχρι τις ροές του Υδραγωγείου και διαπερνά τα τοιχώματα των στοών και καταλήγει σε αυλάκι εντός των στοών και μεταφέρεται μέχρι την Πλατεία της Λίνδου, που υπάρχει και κρουνός από τον οποίο ρέει το νερό μέρα και νύχτα. Οι στοές αυτές είναι κτισμένες με πελεκητή πωρώδη πέτρα, έχουν διαστάσεις, που επιτρέπουν την ελεύθερη διακίνηση εργατών.

«Η πρώτη στοά αρχίζει από την Πλατεία της Λίνδου, προχωρεί υπόγεια και σε κάποια απόσταση διακλαδίζεται σε δύο στοές, κάθε μία απ’ αυτές διακλαδίζεται, επίσης, σε δύο κ.ο.κ. σχηματίζεται έτσι ένα υπόγειο δίκτυο στοών, που καταλαμβάνει έκταση εκατοντάδων στρεμμάτων. Πάνω από κάθε διακλάδωση των στοών υπάρχει πηγάδι-αεραγωγός, βάθους από 20-39 μ. και διαμέτρου 1-1,5 μ.

Το Υδραγωγείο αυτό εξυπηρέτησε την Κωμόπολη Λίνδου επί αιώνες και το σεβάστηκαν και το συντηρούσαν κατάλληλα όλοι οι κατακτητές, από τους Τούρκους μέχρι τους Ιταλούς και Ναζιστές.
«Υπάρχει, δε, από την παλιά εποχή η γνώμη ότι ο κατά τη μυθολογική παράδοση Λαβύρινθος δεν ευρίσκετο στην Κρήτη, όπου τίποτα το σχετικό δεν υπάρχει εκεί, αλλά στη Λίνδο και ειδικά είναι αυτό τούτο το Αρχαίο Υδραγωγείο της Κωμόπολης, με τις πολυποίκιλες στοές και με τις επιστημονικά διαρρυθμισμένες διακλαδώσεις του».

Εν πάση περιπτώσει, μετά βεβαιότητας δεν μπορεί να κλείνει κανείς υπέρ της μιας ή της άλλης εκδοχής. Ωστόσο, η ονομασία που αναφέρουν πολλοί αρχαίοι ότι το Υδραγωγείο της Λίνδου έχει το πολύπλοκο των στοών και διακλαδώσεων ενός Λαβύρινθου και δεδομένης της συνεργασίας των Κρητών με τους Ρόδιους και ιδίως τους Λινδίους ναυτικούς, θα μπορούσε να υποστηριχθεί η άποψη που αναφέρει ο ιστοροδίφης Θεόδωρος Κωνσταντινίδης, της τιμητικής προς την Κρήτη αναφοράς.
Πάντως τα αναφερόμενα περί Μινώταυρου και Μίτου της Αριάδνης ανάγονται στη σφαίρα της εξωπραγματικής μάλλον φαντασίας.

Η κόρη του η Κλεοβουλίνη
Ως ποιήτρια αναφέρεται η κόρη του, η Κλεοβουλίνη. Υποστηρίζεται, μάλιστα, χωρίς τούτο να επισκιάζει την προσωπικότητα του Κλεόβουλου ότι ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας του στη μακροχρόνια διακυβέρνηση της Λίνδου και προσαρμογής στις κοινωνικές συνθήκες της εποχής οφείλεται, σε ανάλογη περίοδο, και στην κόρη του.

Το πραγματικό της όνομα ήταν Εύμητις, αλλά, σχεδόν όλη την αποκαλούσαν από τον πατέρα της Κλεοβουλίνη. Είχε ευρεία Παιδεία και εξελίχθηκε σε διάσημη ποιήτρια.
Επίσης, και ο συγγενής του Κλεόβουλου, ο Ανθίας, συνετέλεσε να αναπατυχθεί στη Λίνδο η ιδιόμορφη πνευματική κίνηση και θρησκευτικό κλίμα της Διονυσιακής λατρείας. Ήταν ο πρώτος, μάλιστα, που χρησιμοποίησε στην ποίηση σύνθετες λέξεις. (Εγκυκλοπαίδεια “ΔΟΜΗ”, τόμος Β’).

***
Ενδεικτική της πολιτικής του Κλεόβουλου κατά τη διάρκεια της 40χρονης διακυβέρνησής του, αποτελεί και το γεγονός ότι δεν συντάχθηκε με την τυραννίδα του Αθηναίου Πεισίτρατου, αλλά παρέμεινε οπαδός της Σολώνιου μετριοπάθειας, την οποία αποθανάτισε με το απόφθεγμα “μέτρον άριστον”.

Είναι γνωστό ότι ο Σόλων συμπεριλαμβανόταν και αυτός μεταξύ των Επτά Σοφών της Αρχαίας Ελλάδος, ενώ με την πολιτική του σοφία και του όλου έργου του από την ηγετική θέση που κατείχε στην Αθήνα, αμβλυνε τις κοινωνικές αντιθέσεις και εξασφάλισε τη συμμετοχή όλων των Αθηναίων στην Εκκλησία του Δήμου. Αποδίδεται, δε, σ’ αυτόν και η περίφημη “φράση: «γηράσκω δ’ αεί πολλά διδασκόμενος».

Εξάλλου, είναι αυτός που εφάρμοσε τη «σεισάχθεια», δηλαδή, την αποτίναξη των βαρών των αγροτών, κατάργησε τις υποθήκες και τις τη δουλεία για χρέη, αιτία που πολλές φορές οδηγούσε τους αγρότες να φεύγουν από την Αθήνα και παρέλυε έτσι η γεωργική παραγωγή της Αττικής.

(Αύριο το Β’ μέρος)

Κλεόβουλος ο Λίνδιος