Δωδεκανήσιοι αγωνιστές σε ιταλικές φυλακές

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Κυριάκος Μιχ. Χονδρός

Ανάμεσα στους Έλληνες που αντιστάθηκαν με διάφορους τρόπους, κατά του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού ναζισμού, ήταν Συμιακοί, Καστελλοριζιοί, Ροδίτες, Χαλκίτες, Καρπάθιοι, Λεριοί και άλλοι Δωδεκανήσιοι, οι οποίοι με συνοπτικές διαδικασίες, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν από στρατοδικεία και φυλακίστηκαν βασανιζόμενοι σε διάφορες φυλακές της Ιταλίας ή σε στρατόπεδα θανάτου της Γερμανίας.

Ανάμεσά τους οι αδελφοί Σωτήρης Κωνσταντινίδης του Βασιλείου γεννημένος το 1910, κάτοικος Ρόδου, και Ευστάθιος Κωνσταντινίδης του Βασιλείου, γεννημένος το 1916, επίσης κάτοικος Ρόδου.

Χάρη στο πλούσιο υλικό των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Νομού Δωδεκανήσου, έχουμε στη διάθεσή μας πρωτογενείς πηγές, που αποδεικνύουν τη σύλληψη, την καταδίκη και τη φυλάκιση 35 πατριωτών Καστελλοριζιών και Συμιακών.

Τι ακριβώς συνέβη: Το 1941, οι Βρετανοί σύμμαχοι της Ελλάδας, είτε για να αποπροσανατολίσουν τους Ιταλικούς και να διέλθει από τη θάλασσα του Αιγαίου, πολεμικά πλοία που μετέφεραν στρατό και οπλισμό, από τη Μέση Ανατολή προς την χώρα μας, είτε γιατί ήθελαν να απελευθερώσουν το Καστελλόριζο και να το χρησιμοποιήσουν ως βάση για πολεμικές επιχειρήσεις, κατέλαβαν το ακριτικό νησί.

Την ημέρα που Καστελλοριζιοί και Βρετανοί ύψωσαν την ελληνική σημαία, υπέστειλαν την ιταλική, τέλεσαν δοξολογία στο ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ξέσχισαν τις αφίσες του Μουσολίνι και κυνήγησαν την στρατιωτική δύναμη των Ιταλών, εισπλέει στο λιμάνι του νησιού το καράβι Αννούλα των Αδελφών Κωνσταντινίδη. Οι Συμιακοί ναυτικοί, μόλις αντελήφθησαν πως το Καστελλόριζο απελευθερώθηκε, υψώνουν κι αυτοί στο σκάφος τους την ελληνική σημαία.

Αποτέλεσμα: Ιταλοί από τη Ρόδο ανακαταλαμβάνουν το νησί και συλλαμβάνουν όσους αντιστάθηκαν με οποιοδήποτε τρόπο, όπως πολιτική ηττοπάθεια, παράνομη κυκλοφορία εν και καιρώ πολέμου, περιύβριση του επικεφαλής της κυβέρνησης, συμμετοχή στη διαδήλωση, συμμετοχή σε καταστροφές κ.ά.

Το Ειδικό Δικαστήριο Ρόδου, επέβαλε ποινή φυλάκισης 22 χρόνων στον καθένα και εγκλεισμό στις φυλακές της Civitavecchia. Το όνομά της πόλης αυτής, σημαίνει αρχαία πόλη και βρίσκεται στη περιοχή του Lazio με 53.000 κατοίκους. Το λιμάνι της, ονομάζεται λιμάνι της Ρώμη, που αποτελεί σημαντικό κόμβο στις θαλάσσιες μεταφορές.

Στη μεσαιωνική αυτή πόλη, με τις φυλακές Porta Tarquinia και Badia di Sulmona, κλείστηκαν εκατοντάδες Έλληνες, Ιταλοί και Γιουγκοσλάβοι ως πολιτικοί κρατούμενοι.

Στη φυλακή της Civitavecchia, κλείστηκε ο Σωτήρης Κωνσταντινίδης. Στη φυλακή Castelfranco Emilia ο Ευστάθιος Κωνσταντινίδης.

Η Porta Tarquinia, είναι μια παλιά παπική φυλακή όπου φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν τα πλέον αντιπροσωπευτικά ονόματα αντίστασης κατά του ιταλικού φασισμού από το 1932 μέχρι το 1943. Εκτιμάται ότι το 80% εκείνων που καταδικάστηκαν από τα «Ειδικά Δικαστήρια για την Άμυνα του Ιταλικού Κράτους», εκεί φυλακίστηκαν.

Την ονομάζουν και ως το «Σπίτι της Τιμωρίας». Το κτίριο χτυπήθηκε επανειλημμένα από συμμαχικά ή και από γερμανικά αεροπλάνα και οι φυλακισμένοι μεταφέρθηκαν σε άλλες φυλακές.

Πολλοί δεν πρόλαβαν να ξεφύγουν από τους βομβαρδισμούς και έχασαν τη ζωή τους από τις επιθέσεις αυτές, όπως έγινε το Ιανουάριο του 1944.

Έξω από τη φυλακή στις αρχές Σεπτεμβρίου 1943, δημιουργήθηκε μια αυτόνομη ομάδα αντίστασης, που προξενούσε διάφορα σαμποτάζ και επιθέσεις σε γερμανικές παράκτιες αντιαεροπορικές βάσεις.

Μετά την ανακωχή της 8ης Σεπτεμβρίου 1943, όσες πόλεις της Ιταλίας είχαν φυλακισμένους, τους παρέδωσαν σε φασίστες Ιταλούς και ναζιστές Γερμανούς, και κατόπιν οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα θανάτου όπως στο Νταχάου, Μάουτχαουζεν κ.ά.

Η φυλακή Badia di Sulmona, που βρίσκεται σε ένα πρώην μοναστήρι, τέθηκε σε λειτουργία από τη ημέρα όπου ο Μουσολίνι ανέλαβε την εξουσία. Η φυλακή αυτή ήταν χωρισμένη σε δύο μεγάλα τμήματα. Το ένα ήταν για τους Ιταλούς κοινούς εγκληματίες και το άλλο για τους πολιτικούς κρατούμενους μεταξύ των οποίων Έλληνες, Ιταλοί, Γιουγκοσλάβοι καταδικασμένοι από Ειδικά Δικαστήρια, όπως ήδη αναφέραμε. Ορισμένοι από αυτούς προήλθαν από άλλες φυλακές που βομβαρδίστηκαν.

Μετά την ανακωχή, διοικητές φυλακών, δεν αποφάσιζαν αμέσως, αν θα πρέπει να απελευθερωθούν οι φυλακισμένοι ή αν θα παραδοθούν στους ναζί. Άλλες πάλι φυλακές, χαλάρωσαν ελάχιστα τα μέτρα ασφαλείας τους και αρκετοί φυλακισμένοι διέφυγαν. Άλλες όμως, φυλακές, παρέδωσαν τους αντιστασιακούς στους Γερμανούς. Και, τέλος, άλλες, όπου έδρασαν Ιταλοί παρτιζάνοι, κατόρθωσαν να απελευθερώσουν τους πολιτικούς κρατούμενους, ανάμεσα στους οποίους Έλληνες (Δωδεκανήσιους).

Οι συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές, ήταν εξαιρετικά πολύ σκληρές. Οι φυλακισμένοι παρέμεναν νηστικοί. Τους έδιναν ένα «γεύμα» την ημέρα από κολοκυθάκια ή γογγύλια νερόβραστα, είχαν περιορισμένη κίνηση και συχνά τους τιμωρούσαν και τους βασάνιζαν σε χώρους απομόνωσης.

Οι φυλακισμένοι της Badia di Sulmona, ήταν αναγκασμένοι να κοιμούνται σε στρώμα από άχυρα, εκτεθειμένοι σε πάσης φύσεως ασθένειες. Τότε (1936-1943), η ισπανική γρίπη, θέριζε δεκάδες ανθρώπους. Στο νεκροταφείο Sulmona, υπάρχει οστεοφυλάκιο, με οστά εκείνων που θάφτηκαν όντας φυλακισμένοι, και που έχασαν τη ζωή τους από την ισπανική γρίπη.

Από αυτή τη φυλακή, δεκάδες άνθρωποι, ανάμεσά τους και Έλληνες, εκτοπίστηκαν από τους Γερμανούς σε στρατόπεδα. Σε μια από αυτές τις «αποστολές χωρίς επιστροφή», που έγινε στις 13 Οκτωβρίου 1943, οι φυλακισμένοι κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, ήταν σε κλειστά βαγόνια χωρίς τουαλέτες. Μόνο σε μερικούς σταθμούς τους έδιναν νερό και μικρή ποσότητα ψωμιού πριν από την αναχώρηση του τραίνου. Παρά τον αυστηρό έλεγχο, ένας μόνο κατάφερε να δραπετεύσει και στη συνέχεια να ενταχθεί στην ιταλική αντίσταση.

Όσοι έφτασαν στο Νταχάου, υποβλήθηκαν σε απολύμανση, σε ιατρικές εξετάσεις και σε γραφειοκρατικές διαδικασίες. Αμέσως μετά άρχισε η βία, ο εξευτελισμός του ανθρώπου, τα βασανιστήρια. Τους έδιναν μικρή ποσότητα ψωμιού και μια «σούπα» το μεσημέρι ή το βράδυ.

Αυτές οι μεταχειρίσεις, σύντομα οδήγησαν τους ανθρώπους σε εξασθένιση των οργανισμών τους. Μερικοί ζύγιζαν λιγότερο από 35 κιλά. Έτσι στο τέλος του 1944, ξέσπασε επιδημία τυφοειδούς πυρετού, η διάδοση του οποίου συνέβαλε από τις πρωτοβουλίες γιατρών των SS, γιατί αποφάσισαν να συνυπάρχουν υγιείς και ασθενείς, με αποτέλεσμα την εξάπλωση της νόσο.

To Castelfranco Emilia (25 χλμ. δυτικά της Μπολόνια) στη βόρεια – κεντρική Ιταλία. Ο πάπας Urban VIII (1626-1634) ανέθεσε το 1626 στο μηχανικό Giuseppe Buratti, να κατασκευάσει ένα οχυρό - φρούριο, προκειμένου να υπερασπιστούν τα σύνορα του. Το έργο ξεκίνησε το 1628 και ολοκληρώθηκε το 1634. Από το 1805 μετατρέπεται σε φυλακή και το 1831 σε νοσοκομείο μετά από μια επιδημία χολέρας; που έπληξε μεγάλο μέρος της Ευρώπης και στη συνέχεια πάλι φυλακή.

Όσοι κατόρθωσαν να απελευθερωθούν από τις Ιταλικές Φυλακές, με ενεργό συμμετοχή Παρτιζάνων, ανέλαβαν να πολεμήσουν τους Γερμανούς σε χωριά της Τοσκάνη. Εκεί όπου τα SS σκότωναν αδιακρίτως όσους έβλεπαν μπροστά τους ακόμα και δεκάδες μικρά παιδιά.

Οι Γερμανοί δικαστές αποφάσισαν (02/10/2012), να τερματίσουν τις έρευνες για μία ναζιστική σφαγή στην Ιταλία το 1944, συμπεραίνοντας πως δεν μπορούν να στοιχειοθετήσουν μία υπόθεση δολοφονίας κατά των 17 υπόπτων που εξακολουθούν να βρίσκονται εν ζωή.

Μία αντίστοιχη ιταλική έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα πως οι 560 κάτοικοι της ορεινής κωμόπολης Σαντ’ Άνα ντι Στατσέμα στην Τοσκάνη κατακρεουργήθηκαν με πολυβόλα και χειροβομβίδες από μία μονάδα της 16ης τεθωρακισμένης μεραρχίας Reichsführer SS, του στρατιωτικού βραχίονα του Ναζιστικού Κόμματος Waffen SS.

Τουλάχιστον 107 από τους σφαγιασθέντες της 12ης Αυγούστου 1944 ήταν παιδιά. Οι Γερμανοί εξασφάλισαν τον έλεγχο της Ιταλίας μετά τη συνθηκολόγηση της 3ης Σεπτεμβρίου 1943 και πολέμησαν λυσσαλέα τόσο τους Ιταλούς παρτιζάνους, όσο και τα προελαύνοντα προς βορρά στρατεύματα των Συμμάχων.

Οι διωκτικές αρχές της Στουτγκάρδης ανακοίνωσαν πως η υπόθεση, της οποίας ο φάκελος άνοιξε προ ετών, θα κλείσει διότι οι κατηγορίες για φόνους δεν πρόκειται να καταλήξουν σε κάποια καταδίκη.

Η Ιταλία είχε δικάσει ερήμην 10 από τους φερόμενους ως αυτουργούς του εγκλήματος πολέμου και τους καταδίκασε σε ισόβια δεσμά. Ωστόσο η ετυμηγορία τούτη συμβολικό μόνον είχε χαρακτήρα, διότι η Γερμανία δεν εκδίδει πολίτες της.

Γιατί τα γράφουμε όλα αυτά;

Γιατί η γνώση της ιστορίας και η συλλογική μνήμη, είναι έμφορτες από ένα ειδικό βάρος στη πορεία κάθε λαού, αλλά ιδιαίτερα του ελληνικού.

Η ιστοριογραφία, είναι ωφέλιμη και πρέπει να εκφράζεται αντικειμενικά και ελεύθερα, ιδιαίτερα όταν ο λαός μας λαβωμένος από μια πολυετή κρίση, επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά του. Βέβαια η ιστοριογραφία, για να μπορέσει να μεταφέρει γνώσεις, έχει τα δικά της κλειδιά που είναι επιστημονικά εργαλεία, ορολογία, μεθόδους έρευνας και καταγραφής.

Με άλλα λόγια ένα κεφάλαιο της εκπαιδευτικής κοινότητας. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να συμπληρώσουμε πως υπάρχουν λαμπροί εκπαιδευτικοί σε όλες τις βαθμίδες άξιοι του ρόλους τους.

Σημειώσεις:
1) Νάσος Μπράτσος (ΕΡΤ), Παράπλευρες πτυχές της ελληνικής προσφυγιάς στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
2) Scueeel A., Στόχος η Civitavecchia, 1943-1993, εκδ. Δήμος Civitavecchia, 1993.
3) Paolis C., Via Cruces of Civitavecchia 1943-1944.
4) Το Μητρώο Πολιτικής Φυλακής της Civitavecchia, 1941 – 1943, Ρώμη 1994.
5) Κ.Μ.Χ., Οι πρώτες συλλήψεις κατά τον Ελληνο-ιταλικό Πόλεμο, “Ροδιακή” 05/06/2016.
6) Κ.Μ.Χ., Η σπουδαία συμβολή των Δωδεκανησίων στον Ελληνο-ιταλικό Πόλεμο, “Ροδιακή”, 22/10/2016.
7) Κ.Μ.Χ., Άγνωστες σελίδες που έγραψαν Δωδεκανήσιοι, “Ροδιακή” 22/01/2018.
8) Κ.Μ.Χ., Το Γιωργάκη από τη Σορωνή, “Ροδιακή”, 04/06/2018.

Η φυλακή του Castelfranco Emilia