Ο Καρπάθου και Κάσου Απόστολος

Rodiaki NewsRoom

Του Μανώλη Δημελλά, στο karpathianrevolution.gr

Η ζωή ενός μάχιμου ιερωμένου παρομοιάζει με ενός δεινού καπετάνιου. Μόνο που στη θέση της θάλασσας υπάρχει η κοινωνία, όλοι εμείς, οι άνθρωποι που άλλοτε ψάχνουμε ένα άγγιγμα, ένα πατρικό χάδι, να μας γεμίσει ασφάλεια, στοργή και ελπίδα.

Κάποιες άλλες στιγμές φουρτουνιάζουμε, γινόμαστε αστραπή μιας καταιγίδας, κι αν πια τυφλωθούμε, ε τότε τα χάνουμε και θέλουμε να πνίξουμε οτιδήποτε στο διάβα μας.

Στις 13 Ιουλίου 1950 έφτασε μια είδηση που αναστάτωσε την Κάρπαθο, η κεφαλή της εκκλησίας επιτέλους θα αποκτούσε μετά από 10 χρόνια απουσίας τον Δεσπότη της. Εκλέχτηκε παμψηφεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ο αρχιμανδρίτης Απόστολος.

Ο κατά κόσμον Ιωάννης Παπαϊωάννου γεννήθηκε στο χωριό Αγίου Ισιδώρου Ρόδου το 1915. Από νωρίς η οικογένεια θα θρηνήσει τον δάσκαλο πατέρα και τα πέντε παιδιά θα μείνουν ορφανά και στα χέρια της μάνας.

Όμως ο μικρός Γιάννης είχε έναν άλλο προορισμό. Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, και έγινε ένας από τους 930 αποφοίτους μέσα στα 127 χρόνια της λειτουργίας της.

Στο διάστημα της φοίτησής του, τη Γ΄περίοδο (1923-1951), η σχολή είχε επανέλθει στο παλαιό επτατάξιο σχήμα της.

Στις 8 Μαρτίου 1936 ήταν ένα νέο παλικαράκι, όταν χειροτονήθηκε Διάκονος στον Ιερό Ναό Αγίας Τριάδος Χάλκης από τον Μιλήτου Αιμιλιανό. Ως Διάκονος υπηρέτησε στη Μητρόπολη Ρόδου. Στις 11 Απριλίου 1943 χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος από τον Ρόδου Απόστολο, από αυτόν άλλωστε πήρε και το εκκλησιαστικό όνομα του.

Υπηρέτησε ως Πρωτοσύγκελος της Μητροπόλεως Ρόδου μέσα στα πιο άγρια χρόνια του πολέμου και της μεγάλης πείνας.

Στις 13 Ιουλίου 1950 εξελέγη Μητροπολίτης Καρπάθου και Κάσου.

Η χειροτονία του σε Επίσκοπο τελέσθηκε στις 6 Αυγούστου 1950 στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου.

Στις 16 Ιουλίου 1950 (φ. 348), ο Καρπάθιος δικηγόρος Γ. Χιωτάκης, θα γράψει άρθρο στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας “Πρόοδος” με τίτλο: “Έχομεν Δεσπότη…” και θα συμπληρώσει: «Δέκα ολόκληρα χρόνια, γεμάτα από τραγικές και χαρμόσυνες μέρες διετέλεσε η επαρχία χωρίς Κεφαλήν , χωρίς Δεσπότη.

Η βία του κατακτητή προσπάθησε να πλήξη και την εκκλησία εις την κεφαλήν αυτής…η σεβασμιότης του καλείτε να διοικήση την μικρά μεν, αλλά πιστήν επαρχία Καρπάθου-Κάσου να δώσει τη μάχη της ειρήνης και να διεξαγάγει και να διευθύνει τον ειρηνικό αγώνα της πνευματικής εξυψώσεως του Ποιμνίου της και της τακτοποιήσεως των εκκλησιαστικών πραγμάτων».

Τη χειροτονία του στην Κάρπαθο τέλεσε ο Μητροπολίτης Προύσης Πολύκαρπος, συμπαραστατούμενος από τους Μητροπολίτες Θεοδωρουπόλεως Λεόντιο, Προικοννήσου Φιλόθεο, Σάρδεων Μάξιμο και Ικονίου Ιάκωβο.

Στις 13 Φεβρουαρίου 1975 ο Απόστολος εξελέγη Μητροπολίτης Αίνου και τοποθετήθηκε Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Βλατάδων στη Θεσσαλονίκη. Στη θέση του Ηγουμένου παρέμεινε μέχρι τον Απρίλιο του 1976. Εκοιμήθη στη Ρόδο, στις 28 Νοεμβρίου 1977.

Τα τελευταία χρόνια η καρδιά του ήταν εύθραυστη με άμεση συνέπεια την ταλαιπωρημένη και κλονισμένη υγεία του. Είναι γνωστό ότι προοριζόταν για τη Μητρόπολη Αυστραλίας, υπόθεση που την γνωρίζουν όλοι οι δικοί του άνθρωποι, αλλά εκείνος δεν το αποδέχθηκε, αφού θεωρούσε ότι θα ήταν πολύ μακριά από τις αγαπημένες του. Τη Ρόδο και την Κάρπαθο.

Ο Δεσπότης Απόστολος σχεδόν αμέσως έπεσε στα βαθιά, έζησε την Ιταλική δυναστεία και έπειτα την Γερμανική κατοχή. Χαρακτήρας ευθύς, ντόμπρος και ειλικρινής, ένας γνήσιος και συνειδητοποιημένος Έλληνας πατριώτης που βρέθηκε να κατακτά τις βιωματικές εμπειρίες που αποκτούν οι μεγάλοι ηγέτες σε κρίσιμες στιγμές. Να κάνει όπως όλοι, ακόμη και σφάλματα, που τα κατοπινά χρόνια θα ήταν τα πιο χρήσιμα πατήματα ζωής.

Πολλές και διαφορετικές οι ικανότητες και τα χαρίσματα του και σίγουρα θα υπήρχαν πολύ πιο ήσυχες, πιο ήρεμες επιλογές, αντίθετα, δεν φορούσε το ράσο για να διευκολύνει τη ζωή του.

Ο πετυχημένος συνδυασμός του Αποστόλου δεν ήταν μόνο η εξυπνάδα του ήταν και η βαθιά του ενσυναίσθηση, που ωστόσο προσπαθούσε να κρύψει από τα μάτια των πολλών.

Ο Απόστολος φτάνει στην Κάρπαθο σε ηλικία 35 ετών, ανεβαίνει στο ακριτικό και τυραννισμένο νησί που μόλις έβγαινε από μια σκλαβιά αιώνων. Οι Καρπάθιοι αν και είχαν (όπως και έχουν) βαθιά και ουσιαστική αίσθηση της πίστης, ζούσαν σε ένα βράχο με τις ανάγκες να ξεπερνούν κάθε άλλη σκέψη. Κι όμως ο Απόστολος δεν γύρισε αδιάφορα την πλάτη στη μιζέρια.

Το έργο του μοιάζει με εκείνων των ιεραποστόλων που παλεύουν βαθιά μέσα στην Αφρική και μόνον όταν τους επισκεφθούμε ίσως μπορέσουμε να κατανοήσουμε το μεγαλείο των πράξεών τους.

Στην Κάρπαθο δεν έχασε καιρό, μαθημένος από την οργανωτική και παραγωγική δουλειά στη Ρόδο, ξεκίνησε να χαράσσει έναν γνώριμο για εκείνον δρόμο. Πρωτεύοντα ρόλο για τον Δεσπότη η επιβίωση των ανθρώπων και ειδικότερα των παιδιών. Αμέσως επόμενη σκέψη του η γνώση, η μάθηση, αυτή η ευκαιρία θα έπρεπε να δοθεί ελεύθερα και ισότιμα σε όλους.

Από τις πρώτες κινήσεις του ήταν να νοικιάσει ένα κτήριο στο γεφύρι, κοντά στο σχολείο του Απερίου και αφού το εξόπλισε με κρεβάτια φρόντισε για τα παιδιά που ήταν από τα πιο απομακρυσμένα χωριά της Καρπάθου. Ήθελε να έχουν στέγη και τροφή, ώστε να παρακολουθούν το σχολείο και να μάθουν γράμματα.

Η έγνοια του δεν σταματούσε με τη λήξη των μαθημάτων, τα καλοκαίρια φρόντιζε να δημιουργήσει παιδικές κατασκηνώσεις, στην παραλία της Κυράς Παναγιάς, εκεί έδινε υπόσταση στα παιδικά όνειρα που αναζητούσαν παιγνίδι και ξεγνοιασιά.

Ο Δεσπότης της Καρπάθου δεν χαριζόταν, ούτε και ήξερε από επιφανειακές δημόσιες σχέσεις, βλέπεις εκείνη η εποχή δεν άφηνε τέτοια περιθώρια.

Για να λειτουργήσει σε ένα από τα χωριά του νησιού θα έπρεπε να ταξιδέψει με ένα καΐκι ή να καβαλήσει το μουλάρι και να κάμει πολλές φορές ένα δύσκολο κα πολυήμερο ταξίδι. Και το πάλεψε, ήταν νέος και δεν άφησε εκκλησιά αλειτούργητη!

Δεν θα επιμείνω στις θρησκευτικές του μάχες, ούτε στα συσσίτια και στον αγώνα να σταθεί στα πόδια της η μικρή κοινωνία της Καρπάθου, εκείνο που χαρακτηρίζει τον Απόστολο είναι η ταχύτητα του μυαλού του και των πράξεων του. Κάποτε, όπως μας διηγείται ένας από τους τότε μικρούς του μαθητές που ήταν πολύ κοντά του, ο Βασίλης Κώτης, συνάντησε τυχαία μια γνωστή μάντισσα, μια καφετζού της εποχής, και θα περίμενε κανείς να της γκρινιάξει. Όμως ο Δεσπότης την καλημέρισε και τη ρώτησε πόσο παίρνει για μεροκάματο, εκείνη του απάντησε και αφού τις έδωσε τα χρήματα, της ζήτησε εκείνη τη μέρα να μην κάνει τη “δουλειά” της.

Ο Δεσπότης Απόστολος πραγματοποίησε δεκάδες ταξίδια στην Ευρώπη απεσταλμένος του Πατριαρχείου. Μιλούσε Ιταλικά και Γαλλικά, ενώ στις μικρές ώρες της μοναχικής νύχτας μάθαινε Αγγλικά, ενώ ακόμη και στα τελευταία χρόνια της ζωής του, όπως μας αποκαλύπτει ο μαθητής και αγαπημένος φίλος του, δικηγόρος Γιάννης Μηνατσής, μάθαινε Γερμανικά και Ρωσικά με σκοπό να διαβάζει πρωτότυπα συγγράμματα. Δεν μπορούσε να κρύψει την αδυναμία στη γνώση, στον κόσμο των βιβλίων, όχι όμως στείρα, ήθελε η γνώση να κάνει κύκλο και να μπορεί να φτάνει σε όλους. Απόδειξη η εξαιρετική βιβλιοθήκη του, την χάρισε στο Δήμο Ρόδου.

Ταξίδεψε και έφτασε μακριά, ακόμη και στους απόδημους Καρπάθιους της Αμερικής, όπου πραγματοποίησε έναν μεγάλο έρανο για το νησί και τις φιλανθρωπικές δράσεις. Τα αποτελέσματα του έργου του, τα οικοδομικά έργα, τα συναντάμε στο διάβα μας σήμερα. Σύμφωνα με μια δημοσιευμένη έκθεση του πρωτοπρεσβύτερου Νικολάου Παναγιώτου (1972) τα Μοναστήρια και εξωκλήσια της Καρπάθου που αποπερατώθηκαν ή έγιναν βελτιωτικά έργα είναι τα εξής:

“Αποπερατώθηκε ο ναός του Οσίου πατρός Νεκταρίου Πενταπόλεως στη θέση κάμποι της Παναγίας Ζωοδόχος Πηγή Δαματρία, αλλαγές στην Αγία Κυριακή, Ίδρυμα Αγίου Γεωργίου Βασσών, Παναγίας Βρυσιανής Μεσοχωρίου, Κοίμησις Θεοτόκου Πυλών, Σταυρός Πυλών, Υπαπαντή Αρκάσσας, Παναγίας Όθους, Άγιος Παντελεήμων Όθους, και Απερίου, Άγιος Βλάσιος, Παναγία Πλαγιά Βωλάδα, Μητροπολιτικός ναός Απερίου. Τελική αποπεράτωση, Αγιογράφηση και καλλωπισμός: Αγίων Αποστόλων Πηγάδια, Αγίου Νεκταρίου, Μητροπολιτικού Ναού Απερίου, Αγίου Χαραλάμπους Απερίου”.

Επί των ημερών του πολλά ιδιωτικά μοναστήρια παραχωρήθηκαν στην κεντρική Μητρόπολη Καρπάθου.
Η πολυσχιδής προσωπικότητά του δεν στάθηκε μόνο στο θεολογικό έργο, μια παρουσία 25 σπουδαίων χρόνων, αλήθεια πόσοι ιεράρχες μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι φίλοι των νέων;

Ένα πολύ μικρό δείγμα είναι το λαμπρό έργο στις Βάτσες, το οικοτροφείο, το μουσικό σχολείο, το καθημερινό συσσίτιο των παιδιών και των γερόντων.

Συνήθως δεν γράφουμε για τη φιλανθρωπία, αφού την θεωρούμε λίγο δεδομένη από την εκκλησία ή γιατί, ακόμη και σήμερα, η φτώχεια και η ανέχεια είναι ένα στενό ταμπού.

Με τις στιγμές τις σημερινής οικονομικής κρίσης να κυριαρχούν, οι πράξεις του Δεσπότη Απόστολου δίνουν στο παρελθόν της Καρπάθου ένα διαφορετικό νόημα.

Κι όμως αυτός ο ιεράρχης της Καρπάθου κατηγορήθηκε, αρκετές ήταν οι φορές που χτυπήθηκε άδικα από τις γλώσσες του κόσμου, επιβεβαιώνοντας τον ανώνυμο ποιητή που γράφει τόσο εύστοχα ότι “τα ψηλά κλαδιά πάντοτε τα χτυπάνε”. Οι ανυπόστατες κατηγορίες κάθε φορά έπεφταν, γκρεμίζονταν σαν τραπουλόχαρτα στο κενό, όσο για εκείνον, δεν είχε χρόνο και έδινε ελάχιστη σημασία.

Εμείς οι άνθρωποι συνήθως αναγνωρίζουμε δράσεις και αποτελέσματα μονάχα όταν κυλήσει ο χρόνος και απομακρυνθούμε από τα γεγονότα, συνήθως ξεχνάμε μια ευγνωμοσύνη και ένα μικρό ευχαριστώ. Ευτυχώς υπάρχει η προτομή του στην αυλή της εκκλησίας του Απερίου.

Μέσα από τα γραπτά κείμενα γνωρίζουμε μονάχα ένα τμήμα της προσωπικότητας του Μητροπολίτη Απόστολου, ας σταθούμε στις απόψεις ορισμένων ανθρώπων, εκείνων που βρέθηκαν κοντά του.
Όπως ο ομότιμος καθηγητής περιφερειακής οικονομικής πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Νικόλαος Κόνσολας, γνώρισε τον Απόστολο και θα πει για κείνον:

“Πρόκειται για έναν πολύ μορφωμένο και ικανό ιεράρχη, που είχε ακόμη και το χάρισμα της διοίκησης. Ξεχώριζαν τα έντονα πατριωτικά του αισθήματα. Λάτρευε την Ελλάδα και πίστευε στους νέους. Προσπάθησε να δώσει τη δυνατότητα ευρύτερης δυνατής μόρφωσης σε κάθε παιδί. Ο Απόστολος ήταν ένας σημαντικός άνθρωπος που πλησίαζε τον κόσμο με άνεση, η επαφή του με τους ανθρώπους ήταν ουσιαστική και αποτελεσματική, όμως το πιο σημαντικό ήταν ότι κατάφερε τη νεολαία να τον αγαπήσει”.

Ο δικηγόρος Γιάννης Μηνατσής γνώρισε τον Δεσπότη Απόστολο από τα παιδικά του χρόνια στην Όλυμπο, η επικοινωνία τους συνεχίστηκε στα έξι γυμνασιακά χρόνια στο Γυμνάσιο Απερίου. Αλλά δεν σταμάτησε εκεί, η φιλία συνεχίστηκε στη Θεσσαλονίκη. Ο Απόστολος έγινε Μητροπολίτης Αίνου και Βλατάδων ενώ ο κ. Μηνατσής, την ίδια περίοδο, σπούδαζε νομική στο πανεπιστήμιο. Ίσως είναι από τους λίγους καρπάθιους που μπορούν να περιγράψουν με εξαιρετική λεπτομέρεια τον χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία του Απόστολου Παπαιωάννου.

“Ο Δεσπότης ήταν ένας άνθρωπος με εκρηκτικό ταμπεραμέντο και ιδιαίτερα υψηλή ευφυΐα. Ένας ποιμενάρχης με τρομερές δεξιότητες.Είχε σπουδαία κλασσική παιδεία, να φανταστείτε ότι μπορούσε πολύ εύκολα να μεταφράζει τα αρχαία κείμενα καλύτερα από φιλόλογο. Προσπαθούσε έτσι να κατανοήσει και την εκκλησιαστική παιδεία και όλα αυτά ήθελε να τα εξηγεί και να τα μεταφέρει στον κόσμο.

Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι χρυσός αιώνας της Καρπάθου ήταν η εποχή του Απόστολου και μάλιστα σε εποχές πολύ δύσκολες, που δεν έχουν καμιά σχέση με τις σημερινές. Πέρα από τα εκκλησιαστικά καθήκοντα κατάφερε να κάνει πολλά πράγματα και ανέπτυξε μια προνοιακή υπηρεσία στην λειτουργία της Μητρόπολης. Ότι κι αν έκανε γινόταν με ανθρωπιά, με άπειρη αγάπη για τον συνάνθρωπο.

Όπως το σημαντικό οικοτροφείο στις Βάτσες, που λειτούργησε με αξιοζήλευτη οργάνωση και τάξη, είχε τέτοια μορφή που τη λειτουργία του θα ζήλευαν ακόμη και σήμερα αντίστοιχες Μητροπόλεις. Είχαμε την τύχη μέσα σε τόσο δύσκολους καιρούς να έχουμε στην Κάρπαθο τον Απόστολο, ήταν άνθρωπος της δράσης, του έργου και της προσφοράς”.

Ακόμη μια μαρτυρία έχουμε από τον κ. Βασίλη Κώτη, που έζησε μέσα στη Μητρόπολη Απερίου, από το 1950 μέχρι το 1956.

Τελείωσε το δημοτικό σχολείο και έμεινε κοντά του έξι χρόνια, γνώρισε τον Απόστολο και μέσα από τις βιωματικές του εμπειρίες σχημάτισε μια στέρεη άποψη για τον Μητροπολίτη Καρπάθου Απόστολο:
“Πρόκειται για έναν φωτισμένο άνθρωπο που είχε τα προτερήματα του Χρυσοστόμου και του Αγίου Βασιλείου, εκείνων που πούλησαν την περιουσία τους για να βοηθήσουν τα φτωχά παιδιά. Έζησα και τα καλά του, έζησα και τα κακά του.

Πολλές φορές με έστελνε για να εισπράξω τον μισθό του, μου έδινε χρήματα για να ψωνίσω λίγο κρέας για τα παιδιά. Θυμάμαι και το ταλιράκι, που έδινε σε μένα, για ένα πάρω ένα γλυκάκι. Κι όταν έκανε μια πράξη που τον ευχαριστούσε, όταν βοηθούσε έναν άνθρωπο, τότε μονάχα άναβε ένα ροδίτικο τσιγάρο ζενίθ και το απολάμβανε δίχως να τραβά τον καπνό μέσα στα σωθικά του.

Μα έχω ζήσει τόσα πολλά μαζί του, θυμάμαι όταν ίδρυσε τη σχολή βυζαντινής μουσικής και είχε ως δάσκαλο και διευθυντή της σχολής, αλλά και του ορφανοτροφείου και του γηροκομείου, έναν εξαιρετικό μουσικό και παπά, τον Ευγένιο Δράκο, ουσιαστικά ήταν το δεξί χέρι του Απόστολου μέχρι το 1960, όπου επέστρεψε στη Κρεμαστή της Ρόδου. Απέφευγε να μιλά για την οικογένεια του, είχε δυο αδελφούς και δύο αδελφές που τον επισκέπτονταν μαζί με τη μητέρα τους στην Κάρπαθο.

Εμένα έστελνε και του αγόραζε όλες τις εφημερίδες από τα Πηγάδια και δεν άφηνε τίποτε, διάβαζε τα πάντα. Όσο για την πόρτα της Μητροπόλεως, αυτή ήταν πάντοτε ανοιχτή, δεν υπήρχε ωράριο. Εξέδιδε και ένα περιοδικό, την “Αναγέννηση” που μοίραζε παντού. Πολύ δουλειά, μέρα-νύχτα τυπώναμε σε έναν πολύγραφο κι αυτόν δεν ξέραμε να τον πολυχρησιμοποιήσουμε.

Ο Δεσπότης ξενυχτούσε, πότε πάνω σε ένα βιβλίο και πότε άκουγα τα πλήκτρα μιας γραφομηχανής. Υπήρχαν κι άλλοι που έφερναν δακτυλογραφημένα κείμενα, όπως ο καλύμνιος φιλόλογος Καρδάσης που μιλούσε επτά γλώσσες, ο Χαλκιάς και ο Μαστρογιάννης.

Αυτός ο αληθινός άντρας έκανε μια καλογερίστικη ζωή και ποτέ δεν σταμάτησε να δουλεύει και να προσφέρει”.

Σταχυολογώντας ένα πλήθος από βιβλιογραφικές αναφορές συναντάμε τον νεαρό πρωτοσύγκελο Απόστολο μπροστά σε πολλές κινήσεις της εκκλησίας της Ρόδου. Από το 1936, είναι μόλις 21 ετών, αναλαμβάνει κατηχητής-ιεροκήρυκας στα κατηχητικά σχολεία που κατάφερε να ανοίξει ο Δεσπότης Ρόδου Απόστολος Τρύφωνας. Από την επόμενη χρονιά, το 1937, αναλαμβάνει και τη διεύθυνση της μουσικής σχολής!

Στα Φροντιστήρια αυτά δίδαξαν, μεταξύ των άλλων, ο αρχιμανδρίτης Απόστολος, ο αρχιμανδρίτης Κλεόβουλος, ο Κανάρης Πουζουκάκης και ο Εμμανουήλ Μπακίρης. (Βλ. Κλαδάκη – Μενεμενλή, Φ. ό.π., σ. 314. ΓΑΚ.ΙΔΔ, Φ. 574/33/9.11.1933).

«…καθ’ όσον οι απόφοιτοι του Γυμνασίου, διοριζόμενεοι εις τα χωρία ως διδάσκαλοι, θα ηδύναντο να ψάλλωσι συγχρόνως και εις την Εκκλησία, όπως διττούς αρύωνται μισθούς…Εν τω μεταξύ, αποφοιτήσας της Θεολογικής Σχολής, κατήλθεν εις Ρόδον, ο Αρχιδιάκονός μου ο Απόστολος Παπαϊωάννου (ο μετέπειτα μητροπολίτης Καρπάθου-Κάσου), εις τον οποίον ανέθεσα την Διεύθυνσιν και την οργάνωσιν εν γένει της Μουσικής Σχολής…». Βλ. Απόστολος Τρύφωνος. ό.π., τ. 1, σ. 185-186.

Με την επικράτηση των Γερμανών στη Ρόδο δόθηκε άδεια να λειτουργήσουν ελεύθερα τα Κατηχητικά Σχολεία με όλη την αντίδραση των υπαλλήλων της Ιταλικής Αστυνομίας. Οι Γερμανοί θεωρούσαν πια τους Ιταλούς ως εχθρούς. Ξεκίνησε και ενισχύθηκε το «Ανώτερο Κατηχητικό».

Οι Γερμανοί επέτρεψαν και την έκδοση του θρησκευτικού περιοδικού «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ», του οποίου Διευθυντής και υπεύθυνος ήταν ο Πρωτοσύγκελος Απόστολος.
“Η Αναγέννησις” ήταν «περιοδικόν θρησκευτικόν, ηθικόν και κοινωνικόν» και το πρώτο φύλλο της εκδόθηκε την 23η Ιανουαρίου του 1944.Βλ. Παπαϊωάννου, Εμμανουήλ Δ. Ρόδος και Νεώτερα Κείμενα.

Η πείνα στη Ρόδο
Το πιο τραγικό γεγονός της περιόδου είναι η φοβερή πείνα στη Ρόδο από το 1944-1945. Αυτή προήλθε από τον πολλαπλασιασμό των αναγκών σε τρόφιμα για το γερμανικό στρατό, από τον αποκλεισμό της Ρόδου από τους Συμμάχους, από τη μεταφορά του ελαιολάδου στη Γερμανία, κ.α.

Η Μητρόπολη Ρόδου και ο μητροπολίτης Απόστολος Τρύφωνος, εξάντλησε κάθε δυνατό μέσο για να βοηθήσει αποτελεσματικά την όλη κακή επισιτιστική κατάσταση. Τα περιθώρια, όμως, στένευαν.

Στην προσπάθειά του, ο Απόστολος αναδιοργανώνει το θεσμό του συσσιτίου, το οποίο είχε καθιερώσει δύο χρόνια πριν από τον πόλεμο για τους άπορους μαθητές της Ρόδου. Για το σκοπό αυτό ο Μητροπολίτης συγκροτεί διευθύνουσα επιτροπή που απαρτίζεται από 1 – 2 άτομα για κάθε ενορία της πόλης της Ρόδου, με τη συμμετοχή του πρωτοσύγκελου Απόστολου Παπαϊωάννου και άλλων συμπολιτών.

Ο Μητροπολίτης Καρπάθου-Κάσου Αποστόλου Παπαϊωάννου, πολλά χρόνια αργότερα, το 1973, θα εκδώσει βιβλίο με τίτλο «Το Χρονικόν Της Ιταλοκρατίας» και θα περιγράψει τα δραματικά γεγονότα:
“Από τον Νοέμβριο του 1944 έως τον Φεβρουάριο του 1945, οι αποθνήσκοντες εκ πείνης πληθύνονται και δύναται να υπολογισθεί ο αριθμός των.

Στατιστικαί δεν εκρατήθηκαν ακριβείς. Αλλ΄ο στατιστικολόγος του μέλλοντος ας έχει υπόψη του ότι από τα καταφύγια της πόλεως και ιδία του φρουρίου, κάθε πρωί, κατά τους τραγικούς μήνες από του Νοεμβρίου 1944- Μαίου 1945 περισυνέλεγον περί τα 20-30 πτώματα πρησμένα, τα οποία μετέφεραν χωρίς φέρετρο, χωρίς σινδόνι…Εκείνο που παρέμεινε αλησμόνητον είναι το γεγονός της αποκρύψεως των πτωμάτων πολλών στα σπίτια των, δια να επωφελούνται οι αυγγενείς το δελτίο τροφίμων…”

Την Άνοιξη του 1945 είχε φτάσει εκείνη η πολυπόθητη στιγμή της γαλανόλευκης, τα Δωδεκάνησα περίμεναν τους Εγγλέζους και το όνειρο για την επιστροφή στην μητέρα Ελλάδα ζωντάνευε. Ας δούμε πως περιγράφει ο ίδιος εκείνες τις μοναδικές στιγμές:

“…Την Τετάρτην 9ην τρέχοντος, η αγωνία του κόσμου είχε κορυφωθεί. Ανεμένοντο οι Άγγλοι αξιωματικοί για να κανονίσουν τας λεπτομερείας της παραδόσεως. Πότε έρχονται; φαίνονται τα πλοία; Έφθασαν; Από το πρωί ήρχισεν ο κόσμος να συγκεντρώνεται στο Γυμνάσιο.

Εν τω μεταξύ, μερικοί νέοι, μη υπομένοντες πια την αγωνίαν και αβεβαιότητα, ανεπέτασαν την γαλανόλευκον στον ιστόν του Βενετοκλείου. Ήτο η πρώτη σημαία που υψώνετο στη Ρόδο. Το πλήθος, με δάκρυα στα μάτια, εχαιρέτισε το Εθνικό μας σύμβολο, ψάλλοντας το «Σε γνωρίζω από την κόψη». Στιγμή ιερά.Πέρασαν από μπροστά μας, σαν σε κινηματογραφική ταινία τα περασμένα χρόνια. Τα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς.

Μας ήλθαν στο νου οι στίχοι του ποιητή «ώ πως αλλάζουν οι καιροί, στον κόσμον εδώ κάτω.»
Σε λίγο κωδωνοκρουσίες ήγγειλαν την άφιξη των Άγγλων. Για μια στιγμή σύγχυση, αταξία. Κατόπιν συνήλθαμε, τρίψαμε τα μάτια μας και αφού βεβαιωθήκαμε ότι δεν ήταν όνειρο, αλλά πραγματικότης…”

Ο δρόμος για την Κάρπαθο είχε ανοιχθεί δέκα χρόνια νωρίτερα
Τον Φλεβάρη του 1940 ο Μητροπολίτης Ρόδου Α. Τρύφωνος προετοίμασε τον νεαρό Αρχιδιάκονο Απόστολο Παπαϊωάννου για τη θέση του εκκλησιαστικού τοποτηρητή στη Μητρόπολη Καρπάθου-Κάσου. Μάλιστα, όπως ο Μητροπολίτης του έλεγε, δεν θα ταξίδευε με το ιταλικό πλοίο “Φιούμε” και έτσι θα απέφευγε τη θαλασσοταραχή.

Η Κάρπαθος είχε αποκτήσει αεροδρόμιο και υπήρχε σύνδεση από τα Μαριτσά της Ρόδου. Ωστόσο και παρά την επίσημη εντολή η πτήση του Απόστολου απαγορεύθηκε από τους Ιταλούς, που είχαν στόχο την διάλυση των Μητροπόλεων της Δωδεκανήσου.

Η ιστορία τυπώθηκε στην καρδιά και τη μνήμη του Απόστολου, δέκα χρόνια, το Σεπτέμβρη του 1950 και με την ενθρόνηση του ως Μητροπολίτης Καρπάθου ο Απόστολος ζήτησε και επισκέφθηκε το κατεστραμένο αεροδρόμιο του Αφιάρτη. (Ομιλία του Δεσπότη στις 27 Ιουνίου 1970, ήταν η πρώτη πτήση Σκαϊβαν από Μαριτσά στον Αφιάρτη)

Στις 13 Ιουλίου 1955, στην συνεδρίαση της Ιεράς συνόδου εκλέχθηκε παμψηφεί Μητροπολίτης Καρπάθου-Κάσου ο Πατριαρχικός επίτροπος Ρόδου ο Πρωτοσύγκελος Απόστολος Παπαϊωάννου.

Η πρώτη εγκύκλιος που υπογράφει ως Δεσπότης Καρπάθου-Κάσου ήταν το κάλεσμα σε όλους του Δωδεκάνησιους να “διατρανώσωμεν άπαντες την εθνική συμπαράστασιν και αλληλεγύην προς τους εν θλίψη και εθνική δουλεία τελούντας αγαπητούς αδελφούς Κυπρίους”.

Από τον Δεκέμβριο του 1949 η Ελληνορθόδοξη εκκλησία της Κύπρου είχε προκαλέσει την Βρετανική Αποικιακή Κυβέρνηση να διεξάγει δημοψήφισμα για την ένωση με την Ελλάδα. Τελικά το δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε σε δύο Κυριακές, στις 15 και 22 Γενάρη 1950 με τη συντριπτική πλειοψηφία 95,7% να ψηφίζει υπέρ της ενώσεως με την Ελλάδα. (Το δημοψήφισμα έγινε με συλλογή υπογραφών).

Αρχιερατική εγκύκλιος Χριστούγεννα 1969
“Λέγουν οι νέοι άνθρωποι ότι πολύ γρήγορα, όταν θα λέγουμε χθές και σήμερα και αύριο δεν θα εννοούμε τα γνωστά 24ωρα, δηλαδή την ημέρα, αλλά θα γίνει ένα νέο σύστημα αρίθμησης χρόνου με τους ηλεκτρονικούς εγκέφαλους και το κάθε ένα θα καλύπτει χιλιετιρίδες ολόκληρους… για να το απλοποιήσουμε το χθες οι προιστορικοί χρόνοι, το σήμερα οι ιστορικοί χρόνοι και το άγνωστο αύριο άγνωστο τι θα φέρει με την έρευνα του…Ίσως έτσι γίνει. Αλλά ο άνθρωπος θα παραμείνει ίδιος κι αν ακόμη φθάσει να εορτάζει κάπου σε άλλο πλανήτη στον Άρη ή τη Σελήνη τα Χριστούγεννα του...”

Γενάρης 1964
Ο Δεσπότης επέστρεψε από ένα ακόμη ταξίδι. Η χριστουγεννιάτικη λειτουργία πραγματοποιήθηκε στις Πυλές, ενώ λειτούργησε και στο Απέρι και στο κήρυγμα του αναφέρθηκε στην ανάγκη Ειρήνης για όλο τον κόσμο και ακόμη μια φορά στους αδελφούς Κυπρίους. Στους άπορους μοιράστηκε αλεύρι και δέματα με ρούχα.

1ο Παγκαρπαθιακό συνέδριο 29, 30 Ιουνίου 1966
Συγκλήθηκε έπειτα από πρωτοβουλία του συλλόγου Απανταχού Καρπαθίων Πειραιώς με την συμμετοχή όλων τον απόδημων οργανώσεων Ελλάδας και εξωτερικού, του Δήμου, των κοινοτήτων και διαφόρων προσωπικοτήτων της κοινωνίας. Το 10 συνέδριο Πραγματοποιήθηκε με την προεδρία του Μητροπολίτη Καρπάθου Απόστολου, που χαρακτηρίσθηκε από τους ομιλητές ως “ο βράχος του συνεδρίου”.

Στο Αναστάσιμο κύρηγμά του, τον Μάρτιο του 1968
Μεταξύ άλλων αναφέρει: “…ο ψυχικός κόσμος του ανθρώπου στις πτυχές τις εσώτερες παραμένει ο ίδιος αναλυόμενος δε στις εκδηλώσεις των συναισθημάτων φέρνει την ίδια σφραγίδα έκφρασης με χαρακτηριστικά την ταραχή, τον φόβο και την απιστία. Στις μεγάλες θλίψεις και χαρές ή αναλυόμεθα σε δάκρυα ή μένουν απολιθωμένες μέσα μας ως αγάλματα.

Και ενώ τα γήινα μάτια μας βλέπουν το γεγονός το προ ολίγου δυσπίστευτον ως αυταπόδεκτον και εξώφθαλμον δεν το πιστεύουν, ως συνέβη με τους Απόστολους”.

Αρχιερατική εγκύκλιος 1/9/1967
“Ευαγής κλήρος-ευσεβής λαός. Δυο οχυρά αμύνης πίστεως”.
Στο μήνυμα του ο Δεσπότης Καρπάθου τονίζει ότι “..με γεγονότα και έργα ζητεί ο σύγχρονος άνθρωπος και όχι με κηρύγματα κενά από τον εφημέριο σας, την καλή μαρτυρία και ομολογία των θεμελιωδών αρχών της οικογένειας και ανατροφής των τέκνων…ιδού το πρώτο οχυρό της εκκλησίας.

Ο εφημέριος με τίτλο σπουδών, την πείρα του, που είναι διδάγματα του παρελθόντος οι παραλείψεις και τα σφάλματα του, που θα τον οδηγήσου να κάμει ότι δεν έκαμε στην αποστολή του. Να αγρυπνά με τη μέριμνα, έστω και μια ψυχή να μην χαθεί από όσας του εμπιστεύθηκε ο Θεός…”

Εγκύκλιος του Μητροπολίτη Καρπάθου προς τους κατηχητές και τους Ιερείς. 12 Οκτώβρη 1969
Στην έναρξη των κατηχητικών σχολείων της Καρπάθου ο Δεσπότης Απόστολος ανέφερε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Πολωνού ραβίνου Joshna Heschel “Man’s quest for God”. “…Ο Θεός στην αναζήτηση του ανθρώπου. Άλλοτε ο άνθρωπος έψαχνε τον Θεό, σήμερα ο Θεός αναζητά τον άνθρωπο. Να είναι υπερβολή;

Ίσως…Μέσα από τον ανταγωνισμό ασταμάτητον μεταξύ της επιστημονικής προόδου και θρησκευτικής πίστης, νοιώθει ο νέος μειωμένος, γιατί ενώ από την πίστη και τα δεδομένα της δίδονται ικανοποιητικές εξηγήσεις, η πίστη δια των εκπροσώπων της, βρίσκεται σε υποχώρηση. Ιδού το πρόβλημα… Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι νέοι δεν αξίζουν όσο χθες. Το πρόβλημα είναι άλλο ότι δεν γνωρίζουμε να δώσουμε στους νέους το παράδειγμα μας , έστω κι αν δεν είμαστε θεολόγοι, μια πίστη ζωντανή αγάπης προς τον δημιουργό Θεό, αγάπης προς τον συνάνθρωπο που να ενθουσιάζει”.

Ιερατικό συνέδριο Καρπάθου
Στις 28,29,30 Νοέμβρη 1970 πραγματοποιήθηκε στην Κάρπαθο ένα μεγάλο Ιερατικό συνέδριο.
Ο Μητροπολίτης Καρπάθου Απόστολος προσφωνώντας τους σύνεδρους ανέφερε: “Ο Ιερεύς είναι το θέμα της ημέρας. Αντικείμενο διαλόγου και μάλιστα διαλόγου υπό διαμφισβίτησιν.

Ο Ιερεύς σημείον αντιλεγόμενον. Αυτό δεν μας εκπλήττει. Είναι ο κλήρος εις την αποστολή την οποία εμείς εξελεξάμεθα…Για να πετύχει ο κληρικός πρέπει να γνωρίζει τι ζητεί ο σύγχρονος άνθρωπος ” Ο Μητροπολίτης Καρπάθου κήρυξε το 1971 έτος διαδόσεως της Αγίας Γραφής.

Ένα μήνα πριν από το συνέδριο ο Μητροπολίτης Καρπάθου είχε πραγματοποιήσει ταξίδι στο Αβάνο της Ιταλία και στις Βρυξέλλες του Βελγίου, που χοροστάτησε και σε λειτουργία κατά την 28η Οκτωβρίου, το ταξίδι έγινε για λόγους υγείας.

Το δίδαγμα των Χριστουγέννων για το 1973 είχε περιεχόμενο τον “έλεγχο των γεννήσεων που οδηγεί σε έναν υπερπληθυσμό και σε έλλειψη αγαθών για την συντήρηση και την επιβίωση”.

Το 1974 ο Δεσπότης Καρπάθου κρίνει αυστηρά τα κοινωνικά σχόλια και το κουτσομπολιό. Γράφει λοιπόν ο Απόστολος:
“…Είναι αλήθεια ότι στην κριτική και στον έλεγχο του συνανθρώπου μας υπάρχει ένα ξεκίνημα από κάποια κακότητα που τρέφει ο κρίνων κατά του κρινόμενου. Φροντίζει δε να την καλύψει μέσα σε μια ευαισθησία ηθικοκοινωλογική, ότι ενδιαφέρεται τάχα να πηγαίνουν όλα καλά ωραία τα εν τη κοινωνία κοινά πράγματα, που τα χαλάει ο δίψυχος και δίγνωμος χαρακτήρας του κρινόμενου.

Εκείνο δε το χιλιοεπαναλαμβανόμενο “μα δεν τα λέω εγώ, ο κόσμος τα λέγει” είναι λήψης του ζητουμένου για τον αμερόληπτο ακροατή, να του αφαιρέσει το προσωπείο και να του πει:

“Συ τις ει ο κρίνων αλλότριον οικέτην;” Ποίος είσαι εσύ που κρίνεις τόσο αδίστακτα τον διπλανό σου;…”.
Κλείνοντας οφείλω να καταγράψω έναν προβληματισμό, μια απορία, που εκφράζουν πολλοί καρπάθιοι όταν μνημονεύουν τον μακαριστό Δεσπότη Απόστολο Παπαϊωάννου.

“Μήπως τα όστα του Αποστόλου θα έπρεπε να επιστρέψουν στην Κάρπαθο που τόσο πολύ αγάπησε; ως ελάχιστο δείγμα, τιμής και μνήμης, σε έναν ιεράρχη που πάλεψε για το νησί;
Μήπως είναι ώρα ο Απόστολος να επιστρέψει στο Μοναστήρι στις Βάτσες;”
dimellasm@hotmail.com

Μαρτυρίες
Νικόλαος Κόνσολας
Βασίλης Κώτης
Γιάννης Μηνατσής
Ειρήνη Σακελλαρίδη
Γιώργος Σακελλαρίδης
Βάσω Τσαγκάρη

Πηγές
Εφημ. “Καρπαθιακή” (1955-1977)
Εφημ. “Καρπαθιακή Ηχώ” (1964-1972)
Εφημ. “Πρόοδος” (1950-1951)
«Η Ρόδος από την Οθωμανική Αυτοκρατορία μέχρι την Εθνική Ολοκλήρωση (1912-1947). Ο Μητροπολίτης Ρόδου Απόστολος (1913-1946), Εκκλησία και εκπαίδευση». Διδακτορική διατριβή Ανδρέα Μαυρίδη, Θεσσαλονίκη 2009.
«Η Ρόδος του Εικοστού Αιώνα», Νικόλαος Λύκος, Αγγελής Αντώνης. Δέντρο.