Το γιατρικό της αμόλυντης λογοτεχνίας

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η
Ευτυχία Νικολακοπούλου
Δρ. Ελληνικής και Γαλλικής Φιλολογίας
τ. σχολικής σύμβουλος Νοτίου Αιγαίου

«Ο μόνος τρόπος για να γίνουμε καλλιεργημένοι άνθρωποι, είναι η ανάγνωση», έλεγε ο Michel de Montaigne1. Με τα λόγια αυτά πίστευε πως τίποτε δεν μπορεί να την αντικαταστήσει: ούτε το μάθημα, ούτε οι προβολές, ούτε και το ίδιο εκπαιδευτικό δυναμικό. Για τον Γάλλο φιλόσοφο, η εικόνα όσο πολύτιμη και αν είναι, δεν μας επιτρέπει τη διαμόρφωση γενικών ιδεών ενώ η ανάγνωση εξασφαλίζει την ανθρώπινη ευτυχία και τη χαρά της ανακάλυψης.

H τεχνολογική πρόοδος με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές έχει επιφέρει παγκόσμια δραστικές αλλαγές στη νέα γενιά η οποία κατά κανόνα περιορίζεται στις πιο δημοφιλείς σελίδες της google ή της Wikipedia χωρίς να έχει σαφή αντικειμενικά κριτήρια. Ως αποτέλεσμα αυτής της δεδομένης κατάστασης το βιβλίο έχει παραγκωνιστεί και αντικατασταθεί από το διαδίκτυο. Εάν επομένως οι μαθητές βλέπουν με ευχαρίστηση τα βίντεο και τις ταινίες στο διαδίκτυο, δεν εκδηλώνουν τον ίδιο ζήλο για τη μελέτη των λογοτεχνικών κειμένων.

Ως εκ τούτου, η έλλειψη της λογοτεχνίας αφαίρεσε κάθε φαντασία και προβληματισμό. Για παράδειγμα, όταν μελετάμε ένα λογοτεχνικό κείμενο, μπορούμε να παρατηρήσουμε την πορεία και το συναίσθημα του κεντρικού ήρωα, αλλά και το λεξιλόγιο με τους διαλόγους που χρησιμοποιεί σε μια δεδομένη κατάσταση.

Επιπλέον, τα βιβλία του κάθε συγγραφέα - Έλληνα η ξένου - περιλαμβάνουν πλήθος αντιλήψεων, αξιών, ηθών, εθίμων, ιστορικών γεγονότων, ιδεολογικών στοιχείων κ.λπ. που προσφέρουν μια σαφή διαπολιτισμική διάσταση και αναπτύσσουν παράλληλα τη φαντασία και το συναίσθημα. Με άλλα λόγια, το λογοτεχνικό κείμενο, λειτουργεί ως εύπλαστη πηγή περιεχομένου, πάνω στην οποία το κάθε άτομο έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει τα δικά του νοήματα και τα δικά του συναισθήματα.

Αυτός ο πολιτισμικός εμπλουτισμός αποτελεί και το υπόβαθρο για τη δημιουργία διαλεκτικά ανοιχτής και πλουραλιστικής πολιτισμικής ταυτότητας. Πρόκειται, στην ουσία, για μια διαδικασία δεύτερης κοινωνικοποίησης, προσωπικής ανάπτυξης και πολιτισμικής συνειδητοποίησης. με άξονα αναφοράς τα δεδομένα που προσφέρει κάθε νέο κείμενο.

Με δεδομένο τα γεγονός η λογοτεχνική ικανότητα, ως μέρος της γλωσσικής ικανότητας, είναι απαραίτητη για την απόκτηση της γλωσσικής ικανότητας στο υψηλότερο επίπεδο, υιοθετείται η άποψη για τον σημαντικό ρόλο που, κατά την άποψή μας, μπορεί να διαδραματίσει στην επέκταση του λεξιλογίου και την εμπέδωση ποικίλων γραμματικο-συντακτικών δομών.

Από αυστηρά γλωσσική άποψη η αξιοποίηση του λογοτεχνικού υλικού προς εμπλουτισμό του λεξιλογίου και της ανάπτυξης της γλωσσικής αντίληψης και της γλωσσικής ικανότητας ή της «αίσθησης» της γλώσσας, και ειδικά για την πληρέστερη κατανόηση και κατάκτηση σύνθετων γραμματικών, συντακτικών και λεξιλογικών δομών.

Το διάβασμα είναι μια μοναχική ενασχόληση, μια ιδιωτική συνάντηση με ένα διαφορετικό κόσμο, πρόσωπο με πρόσωπο με τον εαυτό μας. Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι για ορισμένους, η ανάγνωση αποτελεί μια εσωτερική απομόνωση αλλά και μια δημιουργική ενασχόληση.

Πολλές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η τακτική ή εθιστική ανάγνωση μπορεί να αυξήσει σημαντικά τη δημιουργικότητά μας. Αναπτύσσοντας τη δημιουργική σκέψη, δίνουμε επιπλέον ευτυχία στην προσωπική αλλά και στην επαγγελματική μας ζωή. Στα κοινωνικά δίκτυα πολλοί αναφέρουν ότι δεν μπορούν να συγκεντρωθούν στο βιβλίο ή να αφουγκραστούν ένα κείμενο.

Η ανάγνωση προκαλεί συναισθήματα διότι με το βιβλίο στο χέρι αισθανόμαστε τρυφερότητα, και σιγουριά. Κάθε βιβλίο που ανοίγουμε μας μεταφέρει και ταξιδεύει τη φαντασία μας. Ο Michel de Montaigne έλεγε: «Ανοίγω το βιβλίο, και βλέπω τον ουρανό από το παράθυρο. Γνωρίζω τη γλυκύτητα αυτού του ουρανού της Γουιάνας, την άνοιξη. Γύρω από το κάστρο, των δέντρων, των αμπελιών, των αγρών. Λίγοι λόφοι. Ευρύς ορίζοντας, ιδανικός για να περιγραφεί η μετάβαση του χρόνου στη σκέψη».

Παραλληλίζει τον αναγνώστη με τον ταξιδιώτη, προφανώς για να δείξει τη δύναμη του βιβλίου που του δίνει την αίσθηση ότι μετακινείται και διεισδύει ακόμα πιο βαθιά στην ποικιλία που μπορεί να μας προσφέρει ξεχωριστά το κάθε βιβλίο: «Η ανάγνωση μάς παρέχει την απόλαυση και την ελευθερία. Οι αναγνώστες πρέπει να γνωρίσουν τη χαρά και τη συγκίνηση της ανάγνωσης».
Μπορούμε να συμφωνήσουμε με το φετινό θέμα των εξετάσεων, ότι η ανάγνωση μάς γεμίζει ένα κενό και χτίζει ένα νέο κόσμο, γεμάτο από χαρακτήρες και ότι είναι ένα παράθυρο σε έναν κόσμο φαντασίας, έναν κόσμο ονείρου.

Ουσιαστικά, ο κόσμος της ανάγνωσης είχε πάντα πολλά να προσφέρει στην ψυχή και το σώμα. Όταν διαβάζουμε ένα βιβλίο, είτε πρόκειται για μυθοπλασία, βιογραφία, δοκίμιο ή οποιοδήποτε άλλο λογοτεχνικό είδος, η φαντασία μας αρχίζει αμέσως να περιφέρεται σε έναν κόσμο θαυμάτων εντελώς νέο.
Μας δίνει ευχαρίστηση, μας απομακρύνει από την πραγματικότητα, βοηθώντας έτσι να ξεχάσουμε τις αντιξοότητες και τις δυσκολίες της ζωής. Πολύ συχνά δεν μπορούμε να κάνουμε διάκριση μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού.

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η τακτική ανάγνωση μπορεί να αυξήσει σημαντικά τη δημιουργικότητά μας. Αναπτύσσοντας τη δημιουργική σκέψη, είμαστε δημιουργικοί, σημαίνει ότι μπορούμε να δώσουμε επιπλέον ευτυχία στην προσωπική μας ζωή. Η ανάγνωση μπορεί επίσης να συμβάλει στην προσωπική ανάπτυξη.

Για παράδειγμα, η βιογραφία μιας αναγνωρισμένης προσωπικότητας μπορεί να μας οδηγήσει να προωθήσουμε τα όριά μας, βοηθώντας μας να αναπτύξουμε την αυτοεκτίμησή μας, να διευρύνουμε τη σφαίρα των δεξιοτήτων μας, καθώς και να ενισχύσουμε την προσοχή μας στο γλωσσικό επίπεδο. Κάθε φορά που διαβάζουμε ένα νέο βιβλίο, μαθαίνουμε καινούριες λέξεις.
Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι είναι μια αναζωογονητική εμπειρία που χαλαρώνει τις αισθήσεις μας και μας επιτρέπει να είμαστε πιο αποτελεσματικοί στις δραστηριότητές μας.

Σε γενικές γραμμές, τα βιβλία επιτρέπουν τη σφυρηλάτηση της κριτικής σκέψης μέσω της αντιπαράθεσης μεταξύ ιδεών και ιδεολογιών. Και όπως έλεγε ο Μontaigne: «Διαβάζουμε, για να ξεπεράσουμε τη ζωή μας και να καταλάβουμε εκείνη των άλλων. Αλλά και ο Antoine Albalat2, στις αρχές του 20ού αιώνα έλεγε:
«Η ανάγνωση τροφοδοτεί την ψυχή όπως το ψωμί τρέφει το σώμα Θέλω να βρω το χρόνο που θα διαβάσω κείμενα της επιλογής μου που έρχονται και γιατρεύουν την ψυχή μου.

Οι ήρωες των παιδικών και εφηβικών μου χρόνων με παρασύρουν με τις ιστορίες τους.
Γιατί η λογοτεχνία είναι αμόλυντη, κανένας ιός δεν θα τη μεταλλάξει, θα είναι πάντα εκεί και τα λογοτεχνικά αντισώματα θα μεταμορφώνουν τις ψυχές μας και θα μας οπλίζουν με κουράγιο».

Ως γενικό συμπέρασμα της σημερινής έκθεσης θα έλεγα ότι το θέμα συνάδει απόλυτα με την άποψη του Alphonse Daudet3 στο σημείο που εκείνος θεωρεί ότι η λογοτεχνία πρέπει να τεθεί στην υπηρεσία του καλού παίζοντας έναν θεραπευτικό ρόλο του αντιδότου.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Στα Ελληνικά
Δενδρινού, Βασιλική. 2004. «Πολυγλωσσικός Γραμματισμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Εναλλακτικά Προγράμματα Ξενόγλωσσης Εκπαίδευσης.». Στο Πολιτικές γλωσσικού πλουραλισμού και ξενόγλωσση εκπαίδευση στην Ευρώπη: Policies of linguistic pluralism and the teaching of languages in Europe, επιμ.Βασιλική Δενδρινού και Βασιλική Μητσικοπούλου, 47-59. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Στα Γαλλικά
Caminade-Riffault, F. (dir.), 2005. Les sentiers de la littérature en maternelle, Créteil:
Montaigne, Les Essais, I,II,III, Paris, Gallimard, 1960.

1. O Michel de Montaigne (1533-1592) έγραψε τις απόψεις του στα Δοκίμια (1580) που αποτυπώθηκαν σε τρία βιβλία. Τα Δοκίμια είναι βασικά βιβλία της Γαλλικής σκέψης και μάλιστα της δυτικής, επειδή επικύρωναν τα δικαιώματα της ατομικής συνείδησης ως προς την κοινωνία.
2. Antoine Albalat, γεννήθηκε στις Brignoles το 1856 και απεβίωσε το 1935, ήταν Γάλλος λογοτέχνης και κριτικός λογοτεχνίας.
3. Ο Alphonse Daudet (Nîmes) 13 Μαΐου 1840 - Παρίσι 16 Δεκεμβρίου 1897) ήταν Γάλλος πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Περίφημα έγιναν τα έργα του Tartarin de Tarascon και το τρίπρακτο δράμα L’ Arlesienne.