Οι κοινωνικές διαστάσεις του τελετουργικού του γάμου και οι μεταβολές του στη σύγχρονη κοινωνία

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Τσαμπίκα-Καλλιόπη Ξάνθου
Δικαστική υπάλληλος, απόφοιτη Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών
(Ελληνικός Πολιτισμός) ΕΑΠ

Ο γάμος αποτελεί σημαντικό σταθμό του κύκλου ζωής του ανθρώπου, καθώς σηματοδοτεί τη μετάβαση τόσο του άντρα όσο και της γυναίκας από μια κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη.

Το τελετουργικό του γάμου αποτέλεσε για τις παραδοσιακές κοινωνίες το διαβατήριο εκείνο έθιμο που βοηθάει στη μετάβαση αυτή, ενώ με τον συνδυασμό θρησκευτικών, αποτροπαϊκών και συμβολικών στοιχείων, λειτουργεί και ως εθιμικό δρώμενο. Ταυτόχρονα όμως μέσω αυτού προβάλλονται οι ιδεολογικές αντιλήψεις της ευρύτερης κοινότητας, καθώς και οι κοινώς αποδεκτοί κώδικες επικοινωνίας και συμπεριφοράς της κοινωνίας.

Η νύφη καλείται να είναι ηθική και υποταγμένη στον σύζυγο και την πεθερά της. Μάλιστα η σιωπηλή συμμετοχή της στα δρώμενα, συμβολίζει την απουσία προσωπικής επιλογής και την πλήρη υποταγή της στις ευρύτερες δομές μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας. Η αντίληψη για την ανωτερότητα του ανδρικού φύλου γίνεται αντιληπτή και στα τραγούδια που αφορούν την αρρενογονία.

Μέσα από την προβολή της υποταγής, της αγνότητας και της νοικοκυροσύνης της νύφης άλλωστε τονίζονται όλες οι μορφές ανδρικής εξουσίας. Τόσο ως επίδειξη ανδρισμού, με την έκθεση του ματωμένου σεντονιού μετά την πρώτη νύχτα του γάμου, όσο και ως κοινωνικής ανωτερότητας, με τη σαφή σύνδεση της γυναίκας αποκλειστικά με την οικιακή ζωή και τον περιορισμό της στον οικιστικό χώρο και του άντρα με όλους τους τομείς της κοινοτικής ζωής.

Επιπλέον, η μαζική και ενεργή συμμετοχή όλης της κοινότητας στις τελετουργικές διαδικασίες του γάμου, αντικατοπτρίζει την αξία της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης μέσα στις παραδοσιακές κοινωνίες. Ταυτόχρονα όμως λόγω αυτής της συμμετοχής, ολόκληρη η κοινότητα γίνεται κοινωνός των ιδεολογικών συμφραζομένων που εμπεριέχονται στις τελετουργίες αυτές, με αποτέλεσμα αυτές να επιτελούν και τον ρόλο της αναβάπτισης των όρων λειτουργίας της κοινότητας και της μετάδοσής τους στα νέα μέλη.

Στη σύγχρονη όμως κοινωνία, όπου υπάρχει «συναισθηματικός ατομισμός», όπως αναφέρει ο Stone, ο γάμος βασίζεται στις προσωπικές επιλογές του ζευγαριού και όχι σε απόφαση των γονιών τους.

Επίσης λόγω της σεξουαλικής απελευθέρωσης η επιλογή αυτή είναι συνδεδεμένη και με τη σεξουαλικότητα, ενώ η γυναίκα λόγω της χειραφέτησής της παύει να είναι αποκλεισμένη στο ρόλο της συζύγου και μητέρας και αποκτά τον πρόσθετο ρόλο της εργαζόμενης.

Επιπλέον, στις σύγχρονες κοινωνίες ο γάμος παύει να αποτελεί μέσο ένωσης οικογενειακών ομάδων με απώτερο σκοπό τη δημιουργία εσωτερικής συνοχής των κοινοτήτων μέσω της ενδογαμίας. Στόχος του γάμου πλέον αποτελεί η συναισθηματική κάλυψη και η κοινωνική άνοδος.

Παρατηρείται λοιπόν υποχώρηση όλων αυτών των ιδεολογικών συμβολισμών του τελετουργικού του παραδοσιακού γάμου, που σε συνδυασμό με την οικονομική εκμετάλλευση των τελετουργιών που επέφερε ο καταναλωτισμός είχε ως αποτέλεσμα τον μετασχηματισμό αυτών και την προσαρμογή τους στη σύγχρονη κοινωνία.

Για παράδειγμα, στα χωριά της Ρόδου τα καλέσματα στους γάμους γίνονταν με το μοίρασμα ενός παραδοσιακού γλυκού με το όνομα «μελεκούνι», το οποίο φτιαχνόταν με μέλι και σουσάμι. Η παρασκευή του γινόταν από όλες τις γυναίκες του χωριού από υλικά που ήταν προσφορά όλων των νοικοκυριών της κοινότητας. Μια τέτοια πράξη συμβόλιζε την αλληλεγγύη και τη συνοχή της κοινότητας. Στη σημερινή εποχή ενώ εξακολουθεί να προσφέρεται μελεκούνι στους γάμους, αυτό είναι κατασκευασμένο από βιοτεχνίες που αναλαμβάνουν την παρασκευή του.

Είναι λοιπόν φανερό ότι το έθιμο αυτό αν και δεν έχει ατονήσει, έχει χάσει τις ιδεολογικές του παραμέτρους, έχει εμπορευματοποιηθεί και αποτελεί πλέον μόνο εθιμικό τυπικό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1) Θανόπουλος Γεώργιος, «Ο Κύκλος της Ζωής: Γέννηση-Γάμος-Θάνατος», στο Αικατερινίδης Γεώργιος κ. ά. Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα ΙΙ: Οι Νεότεροι Χρόνοι, Τόμος Α, Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, σελ. 89-101, 2) Σκουτέρη-Διδασκάλου Νόρα, «Η Σημιοδοτική Λειτουργία της “Τελετουργίας του Γάμου’. Για την ιδεολογική αναπαραγωγή των κατά φύλα διακρίσεων», στο Ανθρωπολογικά για το Γυναικείο Ζήτημα, Αθήνα 1991, σελ. 113-131, 3) Νιτσιάκος Βασίλης, «Η εθιμική και κοινωνική λειτουργία των εθιμικών τραγουδιών του γάμου», Δωδώνη, ΙΘ΄, 1, σελ. 189-200, 4) Νιτσιάκος Βασίλης, «Οικογένεια», στο Παραδοσιακές Κοινωνικές Δομές, Οδυσέας, Αθήνα 2004, σελ. 95-120, 4) GiddensAnthony, «Η οικογένεια και το φύλο» στο Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία, Οδυσσέας, Αθήνα 2002, σελ. 140-159