Σύμη: Aπό τον Ν. Πολίτη στον σύγχρονο λαϊκό άνθρωπο

Rodiaki NewsRoom

Ένας θρύλος - δύο ερμηνείες

Γράφει ο Αναστάσιος Ι. Κυριακίδης
Λαογράφος - Ερευνητής

Ο Νικόλας Πολίτης, ο εισηγητής της Λαογραφικής επιστήμης στην Ελλάδα, γεννήθηκε στην Καλαμάτα, το 1852.

Ήδη από τις γυμνασιακές τάξεις έδειξε την ξεχωριστή κλίση του προς τη λαογραφία (και όχι μόνο). Μετά το γυμνάσιο της Καλαμάτας γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έλαβε το πτυχίο του και συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή του ίδιου Πανεπιστημίου.

Το 1880 διορίστηκε στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, όπου κατέταξε τα βιβλία της. Εκείνη την εποχή μέσω του περιοδικού «Αιών» δημοσίευε πολυάριθμες λαογραφικές μελέτες του. Το 1890 έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο και του δόθηκε ο τίτλος του καθηγητού της Μυθολογίας και της ελληνικής Αρχαιολογίας, ήδη από το 1982 εκλεγμένος υφηγητής, έως το 1921 που πέθανε. Από το 1908 δίδασκε λαογραφία στο Πανεπιστήμιο, ίδρυσε την Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία – Ε.Λ.Ε. και από το 1909 εκδίδεται το περιοδικό «Λαογραφία». Το 1918 με προσωπικές του προσπάθειες ιδρύθηκε το Λαογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών. Υπήρξε ιδρυτής του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός» και της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας.

Στο βιβλίο του Ν. Πολίτου «Παραδόσεις» τόμος Α’, σελ. 310, παράδοση 553, στο κεφάλαιο ΚΒ’ – Στοιχεία και στοιχειωμένοι τόποι της θαλάσσης, με τίτλο: «Η Βεργόνα της Αττάλειας», αναφέρει ότι: «Στον κόρφον της Αττάλειας κατοικά η Βεργόνα της Αττάλειας, ένα θηρίο, που είναι απού την κεφαλήν ως την μέσην γυναίκα με μακριά μαλλιά, και από την μέσην και κάτω ψάρι. Αυτή πηγαίνει κοντά στα καράβια που περνούν και γίνεται ξέρη, και ρίχνει α μαλλιά της απάνου του, το τραυά, το αναποδογυρίζει και το βουλιάζει, και τρώγει τους ανθρώπους που είναι μέσα ή όλους ή όσους θέλει. Απ’ αυτή εβγήκε να λεν για τοις κακαίς και διαστρεμμέναις και για τοις άσχημαις γυναίκες «είναι Βεργόνα» ή «είναι Λάουρα».

Στα πλαίσια των Λαϊκών Αφηγήσεων και της Προφορικής Ιστορίας έχω συλλέξει από το νησί μια άλλη εκδοχή από αυτήν του Πολίτου, και έχει ως εξής: «Ήταν μια γοργόνα που σταματούσε – συναντούσε τα πλοία και τα ρωτούσε αν ζει ή γνωρίζουν τον Μ. Αλέξανδρο. Τα περισσότερα πλοία δεν γνώριζαν ή έδιναν λάθος απάντηση. Αυτή ήταν κακιά και τραβώντας από την άγκυρα βούλιαζε τα πλοία.

Οι ναυτικοί για να απαλλαγούν από αυτήν βοήθησαν στο χτίσιμο της εκκλησίας του Άη Γιώργη και έστρωσαν με χαλίκια την αναπαράσταση της γοργόνας στον αύλειο χώρο των ναών (Άη Γιώργης και Άγιος Παντελεήμων). Όταν θέλουμε να πούμε σε κάποια ότι είσαι κακιά και άσχημη γυναίκα λέμε είσαι Βεργόνα ή Λάουρα. Όταν ήμασταν μικρά παιδιά και θέλανε να μας μαλώσουν μας λέγανε έτσι».

Ο θρύλος πλάθεται και αναπλάθεται μέσα στον χρόνο. Μεταποιείται, αλλά η δεισιδαιμονία και η προσπάθεια εξηγήσεως φυσικών φαινομένων παραμένει η ίδια στην λαϊκή αντίληψη των ανθρώπων, που επί πολλών ετών «βασανίστηκαν» στις θάλασσες.

Ο Δ. Λουκάτος κατατάσσει τις παραδόσεις – θρύλους σε δώδεκα (12) κατηγορίες, ενώ ο Στ. Κυριακίδης σε τέσσερις (4). Τέλος, ο Ν. Πολίτης στο δίτομο έργο του με τίτλο: «Παραδόσεις» Α’ και Β’ (1904) σε τριάντα εννέα (39) είδη παραδόσεων.