Γιατί στην παγκόσμια οικονομία το συνολικό χρέος των χωρών είναι ισοσκελισμένο;

Rodiaki NewsRoom

Γράφει o
Γιάννης Σαμαρτζής
Οικονομόλογος

Το τελευταίο χρονικό διάστημα, λόγω των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, αλλά και του πολύ υψηλού δημοσίου χρέους παγκοσμίως, ολοένα και πληθαίνουν τα ερωτήματα πολιτών, σχετικά με το πώς είναι δυνατόν οι περισσότερες χώρες του πλανήτη μας και μάλιστα πολλές από αυτές -οι ισχυρότερες οικονομικά-, όπως π.χ. οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Κίνα και άλλες, να εμφανίζονται ελλειμματικές και να έχουν πολύ υψηλό εξωτερικό χρέος -δημόσιο και ιδιωτικό-, και σε ποιες άραγε, άλλες χώρες το οφείλουν.

Στα ερωτήματα αυτά ορισμένοι αρθρογράφοι - αναλυτές, αντί να δώσουν πειστικές απαντήσεις που βασίζονται στην οικονομική επιστήμη, συσκοτίζουν την πραγματικότητα με εσφαλμένες και παραπλανητικές ερμηνείες, για δήθεν άγνωστα και μη ελεγχόμενα δυσθεώρητα χρέη, είτε μεταξύ των χωρών, είτε των χωρών προς τις αγορές, κ.λπ.

Το «κλειδί» στις απαντήσεις αυτές, βρίσκεται στο στατιστικό μέγεθος «Καθαρή Διεθνής Επενδυτική Θέση», το οποίο, όπως θα δούμε παρακάτω, αποτυπώνει το ύψος των διεθνών υποχρεώσεων και απαιτήσεων μιας χώρας, σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Σε όλες τις χώρες του κόσμου απεικονίζεται στατιστικά, στο τέλος συνήθως του χρόνου, το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, το οποίο εμφανίζεται, σε άλλη χώρα ως πλεονασματικό, σε άλλη ως ελλειμματικό, και σε άλλη, -σπανίως βέβαια- ως ισοσκελισμένο.

Όταν μια χώρα παρουσιάζει πλεόνασμα, αυτό σημαίνει ότι οι αποταμιεύσεις της χώρας αυτής υπερβαίνουν τις επενδύσεις της και επομένως, η χώρα αυτή αγοράζει περιουσιακά στοιχεία -υλικά ή άυλα- από άλλες χώρες, όπως π.χ. χρεόγραφα και γενικά διάφορους λοιπούς τίτλους, ενώ παράλληλα χορηγεί και δάνεια, δια μέσου της αγοράς ομολόγων. Δηλαδή, η χώρα αυτή στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα εμφανίζεται, ως πιστωτής.

Αντίθετα, όταν μια χώρα παρουσιάζει έλλειμμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, οι αποταμιεύσεις της υπολείπονται των επενδύσεων και, επομένως, η χώρα αυτή αναγκάζεται να πουλάει περιουσιακά στοιχεία σε άλλες χώρες, ενώ παράλληλα λαμβάνει δάνεια, εκδίδοντας τίτλους, συνήθως ομόλογα, είτε κρατικά είτε ιδιωτικών επιχειρήσεων και Οργανισμών.

Έτσι, η χώρα αυτή, όπως είναι η δική μας, στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα εμφανίζεται, ως χρεώστης.

Συνεπώς, σε παγκόσμιο επίπεδο, το πραγματικό συνολικό άθροισμα των Ισοζυγίων Τρεχουσών Συναλλαγών όλων των χωρών, σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο, συνήθως στο τέλος έτους, είναι ισοσκελισμένο «εκ ταυτότητας», όπως λένε οι οικονομολόγοι, και ισούται με το μηδέν.

Επομένως, είναι αδύνατο τη συγκεκριμένη αυτή χρονική περίοδο (π.χ. τέλος έτους) να εμφανίζουν όλες οι χώρες εξωτερικό χρέος.

Ειδικότερα, στη χώρα μας, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, τις τελευταίες δεκαετίες «το μεγάλο έλλειμμα του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών, εξ ορισμού αντανακλά την υστέρηση της εθνικής αποταμίευσης έναντι της εγχώριας επενδυτικής δαπάνης (εθνικής επένδυσης), η οποία υστέρηση (της εθνικής αποταμίευσης), εκ ταυτότητας ισοδυναμεί με την υστέρηση της συνολικής εσωτερικής εγχώριας παραγωγής έναντι της συνολικής ζήτησης και δαπάνης (συνολικής κατανάλωσης).

Αυτή η παραγωγική ανεπάρκεια της χώρας μας, οφείλεται στις μεγάλες και επί σειρά ετών συσσωρευμένες απώλειες της διεθνούς ανταγωνιστικότητας».

Επομένως, το συνολικό εξωτερικό χρέος μιας χώρας -δημόσιο και ιδιωτικό- είναι το μέρος του χρέους εκείνου που οφείλεται σε πιστωτές εκτός της χώρας αυτής. Οι οφειλέτες είναι κυβερνήσεις κρατών, επιχειρήσεις, οργανισμοί και ιδιωτικά νοικοκυριά.

Έτσι, το συνολικό χρέος περιλαμβάνει χρήματα που οφείλονται σε ιδιωτικές εμπορικές τράπεζες, σε κυβερνήσεις άλλων κρατών, σε διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα, κ.α.

Δηλαδή, το εξωτερικό χρέος αποτυπώνει τις υποχρεώσεις μιας χώρας έναντι άλλων κρατών.

Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος (τριμηνιαία στοιχεία διεθνούς επενδυτικής θέσης), η Διεθνής Επενδυτική Θέση αποτυπώνει, σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο (συνήθως τέλος τριμήνου, εξαμήνου ή χρόνου), το ύψος των απαιτήσεων και υποχρεώσεων των κατοίκων, π.χ. της Ελλάδας, έναντι των κατοίκων εξωτερικού.

Οι απαιτήσεις και οι υποχρεώσεις αυτές αναλύονται στις βασικές κατηγορίες: των άμεσων επενδύσεων, των επενδύσεων χαρτοφυλακίων, των λοιπών επενδύσεων, των συναλλαγματικών αποθεμάτων, καθώς επίσης και ανά τομέα οικονομίας, όπως π.χ. η Τράπεζα της Ελλάδος, η Γενική Κυβέρνηση, τα Νομισματικά Χρηματοοικονομικά Ιδρύματα και οι λοιποί τομείς της Οικονομίας.

Η διαφορά μεταξύ των απαιτήσεων και υποχρεώσεων απεικονίζει την καθαρή επενδυτική θέση της χώρας, η οποία αναλόγως του προσήμου -θετικού ή αρνητικού- χαρακτηρίζει τη χώρα αυτή, ως καθαρό πιστωτή ή χρεώστη, έναντι των υπολοίπων χωρών.

Έτσι, η διεθνής επενδυτική θέση π.χ. της χώρας μας, μεταβάλλεται, όχι μόνο από τις συναλλαγές (χρηματικές ροές) του Ισοζυγίου Χρηματοοικονομικών Συναλλαγών, αλλά και από τις μεταβολές των τιμών αγοράς με τις οποίες αποτιμώνται τα χρηματοοικονομικά μέσα, τα οποία διαμορφώνουν το ύψος των απαιτήσεων και υποχρεώσεων.

Σημειώνουμε ότι, τυπικά, πάντα παρατηρούνται κάποιες αποκλίσεις στην Καθαρή Διεθνή Επενδυτική Θέση ορισμένων χωρών μεταξύ τους, όμως αυτό οφείλεται κυρίως στις μετακινήσεις επενδυτικών κεφαλαίων και χρηματοοικονομικών προϊόντων που γίνονται διαχρονικά, στη σφαίρα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας .

Ακόμη, σύμφωνα και με τον διεθνούς φήμης Γάλλο οικονομολόγο και διανοούμενο Jacques Attali, επί 10 χρόνια 1981-1991 σύμβουλο του Γάλλου Προέδρου Φρανσουά Μιτεράν, στο βιβλίο του «Παγκόσμια κατάρρευση σε 10 χρόνια;» στο κεφάλαιο «Τα εσωτερικά και εξωτερικά δημόσια ελλείμματα συνδέονται στενά», αναφέρει: «Ορισμένες χώρες σημειώνουν συγχρόνως εμπορικό και δημοσιονομικό πλεόνασμα. Άλλες κλονίζονται συγχρόνως από έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου και δημοσιονομικό έλλειμμα. Άλλες πάλι αντέχουν εξωτερικά και δημόσια χρέη.

Όπως και αν έχει η κατάσταση, σε όλες τις χώρες υπάρχει μία ισορροπία μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής αποταμίευσης: το εξωτερικό και το εσωτερικό υπόλοιπο είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Μία λογιστική σχέση, δηλαδή μία πραγματική σχέση, συνδέει το ισοζύγιο τρεχουσών εξωτερικών συναλλαγών με το σύνολο των εσωτερικών αναγκών χρηματοδότησης. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (με άλλα λόγια, το εξωτερικό ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών) ισούται με το άθροισμα του δημοσιονομικού υπολοίπου και του υπολοίπου των προϋπολογισμών του ιδιωτικού τομέα (αποταμίευση μείον επένδυση)».

Τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Μαρτίου 2020) και, συγκεκριμένα, η έκθεση του Μηχανισμού Επαγρύπνησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δείχνουν πως η Ελλάδα είναι μόνιμα καθαρός οφειλέτης και το έτος π.χ. 2019 η Καθαρή Διεθνής Επενδυτική της θέση ήταν στο -155,9% του ΑΕΠ.

Δηλαδή, εκπεφρασμένη σε ευρώ, η Καθαρή Διεθνής Επενδυτική Θέση της χώρας μας ήταν αρνητική κατά 285 δισ. ευρώ, ενώ το 2010 ήταν αρνητική κατα 220 δισ. ευρώ.

Είναι αυτονόητο ότι το χρέος της χώρας μας οφείλεται σε διάφορες πλεονασματικές χώρες, σε Διεθνείς Οργανισμούς (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, κ.ά.).

Κατά συνέπεια, στην πραγματική οικονομία και σε παγκόσμιο επίπεδο, τα συνολικά μεγέθη δημοσιονομικών ελλειμμάτων και, κυρίως, των δημοσίων χρεών των χωρών, είναι ισοσκελισμένα μεταξύ τους και, επομένως, δεν έχουν καμία σχέση, δηλαδή δεν επηρεάζονται από τα τυχόν «φουσκωμένα» χρηματοοικονομικά παράγωγα προϊόντα, των οποίων η τιμή τους καθορίζεται με άμεσο τρόπο από την τιμή του υποκείμενου τίτλου μεταξύ των αγοραστών και των πωλητών.

Τα υποκείμενα προϊόντα μπορεί να είναι μετοχές, ομόλογα, συνάλλαγμα, αγροτικά προϊόντα (π.χ. σιτάρι, καλαμπόκι), μέταλλα (π.χ. χρυσός), κ.ά.

Στην κατηγορία των γνωστών παράγωγων προϊόντων υπάγονται:
- τα προθεσμιακά συμβόλαια
- τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης
- τα δικαιώματα προαίρεσης
- τα συμβόλαια ανταλλαγής: νομισμάτων, ομολόγων, μετοχών, κ.λπ., δηλαδή τα γνωστά μας “swaps”.

Όπως είναι γνωστό, τα παράγωγα προϊόντα χρησιμοποιούνται κυρίως για δύο λόγους: α) για την προστασία των συμβαλλομένων έναντι των τυχόν οικονομικών τους κινδύνων, και β) για την κερδοσκοπία των «παικτών», μέσω των μεταβολών στις τιμές των υποκειμένων, δηλαδή των εμπορευμάτων, των επιτοκίων, του συναλλάγματος, κ.ά.

Ενημερωτικά αναφέρω ότι, το 1999 ιδρύθηκε από το Ελληνικό Χρηματιστήριο, το Χρηματιστήριο Παραγώγων Αθηνών, το οποίο απετέλεσε την πρώτη οργανωμένη Αγορά Παραγώγων στη χώρα μας.