Ζαχαρίας Παρασκευάς: Η εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης στην οικονομία

Rodiaki NewsRoom

Μια μαρξιστική κριτική και οι κοινωνικές επιπτώσεις

Γράφει ο
Ζαχαρίας Παρασκευάς
Μηχανικός Η/Υ & Πληροφορικής
Master of Science (Μc Gill University)
zapar64@gmail.com

Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα¹ (LLM) που από περασμένο Νοέμβριο έχουν μονοπωλήσει το ενδιαφέρον όχι μόνο των επαγγελματιών της πληροφορικής αλλά ολόκληρης της κοινωνίας, ήρθαν να αλλάξουν ριζικά όλα όσα μέχρι τώρα θεωρούσαμε ως σταθερές στην επαγγελματική, στην προσωπική και στην κοινωνική μας ζωή.

Έχοντας προσωπική εμπειρία χρήσης από το πρώτο μήνα διάθεσης του από την εταιρεία Open AI, έκπληκτος διαπίστωσα ότι είχα απέναντί μου μια παγκόσμια ψηφιακή ευφυΐα.

Ως επιστήμονας της πληροφορικής που αναπτύσσω κώδικα, διαπίστωσα την παραγωγικότητα μου να εκτινάσσεται και προβλήματα που πριν την παρουσία του ChatGPT² χρειάζονταν αρκετές ώρες, τώρα με τη βοήθεια αυτής της τεχνολογίας χρειάζονταν λίγα μόνο λεπτά για την επίλυσή τους.

Ο εκθετικός βαθμός ανάπτυξης εφαρμογών που βασίζονται πάνω σε αυτό το μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης έχει ήδη κατακλύσει το διαδίκτυο. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση αναπτύσσεται παγκοσμίως, χωρίς γεωγραφικό κέντρο. Γίνεται επίσης με τεράστια ταχύτητα.

Αυτή η εξέλιξη θα διαμορφώσει τους χώρους εργασίας του μέλλοντος, οι οποίοι θα είναι εντελώς διαφορετικοί από τους χώρους εργασίας που δημιουργήθηκαν από την πρώτη, δεύτερη και τρίτη βιομηχανική επανάσταση.

Μπροστά σε αυτήν την κοσμογονική αλλαγή και στις επιπτώσεις που επιφέρει, πάντα πρέπει να αναζητούμε τη θεωρητική εκείνη σκέψη, που θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε αυτή τη νέα παγκόσμια πρόκληση.

Ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους, οικονομολόγους και πολιτικούς επιστήμονες ήταν αδιαμφισβήτητα ο Καρλ Μαρξ που έζησε τον 19ο αιώνα.

To κύριο ενδιαφέρον του Μαρξ ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού και η εξέταση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων που προκαλεί.

Καρλ Μαρξ και τεχνολογία
Ο Καρλ Μαρξ μέσα από το πλούσιο θεωρητικό του έργο, είναι παρών στη σύγχρονη θεωρητική και πολιτική συζήτηση. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να λείπει η φωνή αυτού του μεγάλου στοχαστή, στα κείμενα του οποίου βρίσκουμε την πιο οξυδερκή κριτική ανάλυση του καπιταλισμού, της ιστορίας του, της λειτουργίας του, των αντιφάσεών του, και των ταξικών συγκρούσεων που υποκινεί.

Ο Καρλ Μαρξ είχε μια σύνθετη και πολυδιάστατη άποψη για την τεχνολογία. Αν και δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο έργο όπου αναλύει τη θεώρησή του για την τεχνολογία, μπορούμε να προσεγγίσουμε την άποψή του μέσα από διάφορα κείμενα που έγραψε.

Επίσης είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο Μαρξ δεν αναλύει απευθείας τις συγκεκριμένες τεχνολογίες ή την εισαγωγή τους στην κοινωνία. Οι θέσεις του Μαρξ βασίζονται σε μια γενικότερη κριτική του καπιταλισμού και της κοινωνικής οργάνωσης που αυτός επιβάλλει.

Ο Μαρξ αναγνώριζε τη σημασία της τεχνολογίας στην παραγωγή και την ανάπτυξη της κοινωνίας. Αντιλαμβανόταν ότι η τεχνολογία έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την παραγωγικότητα και να δημιουργήσει πλούτο.

Ωστόσο, εξέφραζε ανησυχία για τον τρόπο με τον οποίο η τεχνολογία ενσωματώνεται στις κοινωνικές σχέσεις και τις δυναμικές εξουσίας.

Καρλ Μαρξ και τεχνητή νοημοσύνη
Ως κριτικός του καπιταλισμού, ο Μαρξ θα προέβαινε σε κριτική αναλυτική προσέγγιση των επιπτώσεων της τεχνητής νοημοσύνης. Θα εξέταζε τον τρόπο με τον οποίο οι τεχνολογίες αυτές επηρεάζουν τις σχέσεις παραγωγής, την κατανομή πλούτου και την εξουσία στην κοινωνία.

Μια πιθανή άποψη του Μαρξ θα μπορούσε να είναι ότι τα LLM έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν την παραγωγικότητα και τον κοινωνική πλούτο, αλλά μπορεί να επιδεινώσουν την ανισότητα και την εκμετάλλευση εάν δεν υπάρχει δίκαιη κατανομή των οφελών.

Επιπλέον, ο Μαρξ θα εστίαζε στη σχέση ανάμεσα στην τεχνολογία και την εργατική τάξη. Θα ερευνούσε πώς τα LLM επηρεάζουν την ανάπτυξη της αυτονομίας των εργαζομένων, την αξία της εργασίας τους και την εξουσία που κατέχουν.

Θα υποστήριζε ότι τα LLM πρέπει να χρησιμοποιούνται για την εξυπηρέτηση των αναγκών της κοινωνίας ως σύνολο και όχι για την αυξημένη εξουσία και εκμετάλλευση ορισμένων ομάδων.

Θα προβληματιζόταν για το πώς τα LLM μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη ενός κοινωνικού συστήματος όπου η εργασία δεν θα είναι απλώς μέσο επιβίωσης, αλλά θα επιτρέπει στους ανθρώπους να εκφράσουν τη δημιουργικότητά τους και να απολαμβάνουν μια ικανοποιητική ζωή.

Ο Μαρξ θα ανησυχούσε για το ενδεχόμενο να ενισχύσουν την κερδοσκοπία, την ανισότητα και την εκμετάλλευση, αν χρησιμοποιηθούν από τον καπιταλισμό με σκοπό την ενίσχυση των κερδών και την εξασφάλιση της εξουσίας από μια μικρή ομάδα. Θα εξέταζε την πιθανή αύξηση της ανεργίας και της ανασφάλειας στην εργασία, καθώς τα LLM μπορούν να αντικαταστήσουν εργαζόμενους σε διάφορους τομείς.

Οι εταιρείες και οι κεφαλαιούχοι μπορεί να επωφεληθούν από την αυξημένη παραγωγικότητα και να αποκομίσουν ακόμη μεγαλύτερα κέρδη, ενώ οι εργαζόμενοι μπορεί να βρεθούν χωρίς εργασία ή να αντιμετωπίσουν ανασφάλεια στην απασχόλησή τους.

Σε γενικές γραμμές, η άποψη του Μαρξ θα ήταν κριτική έναντι των LLM, επικεντρώνοντας στην κοινωνική και οικονομική διάσταση. Θα αναγνώριζε τα οφέλη που μπορεί να προσφέρουν αυτές οι τεχνολογίες, αλλά θα καυτηρίαζε τις αρνητικές επιπτώσεις που μπορούν να έχουν στην κοινωνία και την οικονομία.

Θα αποτελέσει τελικά η Τεχνητή νοημοσύνη το σχοινί με το οποίο θα κρεμαστεί ο καπιταλισμός;
Στη θεωρητική συζήτηση στους μαρξιστικούς κύκλους σχετικά με τον χαρακτήρα των οικονομικών κρίσεων και της τελικής κατάρρευσης του καπιταλισμού, κυρίαρχη θέση έχει η θεωρία της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους.

Το ειδοποιό γνώρισμα της κρίσης είναι η πτώση του ποσοστού κέρδους των επιχειρήσεων και αιτία της κρίσης είναι η αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, δηλαδή το σταθερό κεφάλαιο σε σχέση με το μεταβλητό κεφάλαιο³.

Ο παράγοντας που πρωτίστως επηρεάζει την αξιακή σύνθεση του κεφαλαίου και το ποσοστό κέρδους, είναι κυρίως η τεχνολογική πρόοδος. Η Τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει ριζικά αυτή την εσωτερική δομή της κεφαλαιακής σχέσης θέτοντας τις προϋποθέσεις για την επόμενη κρίση με βάση τη θεωρία κατάρρευσης του καπιταλισμού⁴.

Θα αποτελέσει τελικά η τεχνητή νοημοσύνη τον καθοριστικό παράγοντα της κατάρρευσης του καπιταλιστικού τόπου παραγωγής ως μία ακραία έκφανση μιας δυσλειτουργίας της κεφαλαιακής σχέσης;

Η ζήτηση για νέες θέσεις εργασίας στο λυκαυγές της τεχνητής νοημοσύνης
Η παραπάνω πρόβλεψη περί κατάρρευσης του καπιταλισμού βασίζεται κυρίως στην παραδοχή ότι θα προηγηθεί μία κατάρρευση ζήτησης στην αγορά εργασίας που θα οφείλεται στο νέο παραγωγικό μοντέλο που θα εισάγει η τεχνητή νοημοσύνη στο σύνολο της οικονομίας. Οι πρώτες όμως ενδείξεις δεν συνηγορούν στους παραπάνω ενδοιασμούς.

Η ζήτηση για θέσεις εργασίας στην τεχνική νοημοσύνη εξακολουθεί να υπερβαίνει την προσφορά. Το LinkedIn πρόσθεσε ότι η τεχνητή νοημοσύνη σημείωσε ταχεία ανάπτυξη στην αγορά εργασίας – στις χώρες της APAC (Κίνα, Χονγκ Κονγκ, Κορέα), σημειώθηκε μεγαλύτερη αύξηση στις προσλήψεις ταλέντων τεχνητής νοημοσύνης το 2022 «σε σύγκριση με τις συνολικές προσλήψεις» στην περιοχή.

Για παράδειγμα, το μερίδιο των ταλέντων τεχνητής νοημοσύνης σε όλη την Ασία έχει αυξηθεί με εκθετικό ρυθμό μεταξύ 2016 και 2022 — ένα τεράστιο 565% για τη Σιγκαπούρη, 527% για την Αυστραλία και 487% για την Ινδία.

Η εισαγωγή της παραγωγικής (generative) τεχνητής νοημοσύνης «αρχίζει ήδη να αναδιαμορφώνει την αγορά εργασίας», δήλωσε η Karin Kimbrough, επικεφαλής οικονομολόγος του LinkedIn, αν και η ζήτηση εξακολουθεί να υπερβαίνει την προσφορά.«Ενώ είναι ακόμη νωρίς, αυτή η αλλαγή θα διευρύνει τις ευκαιρίες, θα δημιουργήσει νέους ρόλους και θα αυξήσει την παραγωγικότητα».

Στον αντίλογο, πρόσφατη έκθεση της Goldman Sachs από τον Μάρτιο του 2023 εκτιμά ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να αναλάβει το 25% όλων των εργασιών που σήμερα κάνουν οι άνθρωποι. Σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ 300 εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα μπορούσαν να χαθούν εξαιτίας της αυτοματοποίησης.

Η τεχνητή νοημοσύνη ως παγκόσμια πρόκληση
Η πρόκληση της τεχνητής νοημοσύνης για το μέλλον όχι μόνο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής αλλά ολόκληρης την ανθρωπότητας δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας που ένα προϊόν απειλεί να ξεπεράσει τον δημιουργό του.

Οι θετικές επιπτώσεις από την δεδομένη αύξηση της παραγωγικότητας στους χώρους εργασίας και σε κοινωνικές υπηρεσίες όπως της υγείας και της παιδείας, αντισταθμίζονται από τους φόβους για τις αλλαγές στις παραγωγικές σχέσεις εις βάρος της εργασίας καθώς και στον κίνδυνο κακόβουλης χρήσης της.

Με βάση τη μαρξιστική θεώρηση τα τεχνολογικά συστήματα και τα συστήματα οργάνωσης που τα συνοδεύουν, εμπεριέχουν, εγγράφουν, στο εσωτερικό τους τα κυρίαρχα κοινωνικά πρότυπα και τις σχέσεις εξουσίας που τα γέννησαν⁵.

Ο άνθρωπος όμως δημιούργησε την τεχνογνώση για να αποκτήσει αυτονομία από τη φύση και όχι για να καταλήξει να απολέσει τη δική του αυτονομία. Σε αυτά τα υπαρξιακά για την ανθρωπότητα διλλήματα δεν υπάρχουν βεβαιότητες για την κατεύθυνση στην οποία τελικά θα κινηθεί η παγκόσμια κοινότητα.

Υ.Γ. Σε όλο αυτό το κείμενο, προσπάθησα να εξετάσω και να αναλύσω τις επιπτώσεις της εισαγωγής της τεχνητής νοημοσύνης στην κοινωνία μας. Στο αγαπημένο μου εγγονάκι, τον Χάρη Παρασκευά, που σύντομα θα γίνει ενός έτους, θέλω να αφιερώσω αυτές τις σκέψεις. Με την ελπίδα ότι, όταν μεγαλώσει, θα έχει την απαραίτητη κριτική σκέψη και την ικανότητα να διαμορφώσει μια δίκαιη και ανθρωποκεντρική κοινωνία.

1. Large Language Models(LLM): Τα μοντέλα μεγάλων γλωσσών είναι μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης που εκπαιδεύονται σε τεράστιες ποσότητες δεδομένων κειμένου για να κατανοήσουν και να δημιουργήσουν γλώσσα που μοιάζει με την ανθρώπινη.
2. ChatGPT είναι το LLM που ανέπτυξε και διέθεσε στο ευρύ κοινό του διαδικτύου η εταιρεία Open Ai
3.  Σταθερό κεφάλαιο: Το μέρος του κεφαλαίου που μετατρέπεται σε μέσα παραγωγής, δηλαδή σε πρώτες ύλες, βοηθητικά υλικά, μέσα εργασίας, μηχανήματα, λογισμικό και ότι δεν μεταβάλλει το μέγεθος της αξίας του στη διαδικασία παραγωγής. Μεταβλητό κεφάλαιο: αφορά κυρίως τους μισθούς.
4.  Ο πρώτος μαρξιστής θεωρητικός που ερμήνευσε τις οικονομικές κρίσεις σε αναφορά με τον συγκεκριμένο μαρξικό νόμο ήταν ο Henryk Grossman. Ο Grossman ανέπτυξε τη θεωρία κατάρρευσης κατά την περίοδο που προηγήθηκε του μεγάλου χρηματιστηριακού κραχ και της οικονομικής ύφεσης που ακολούθησε (περίπου μεταξύ 1925 και 1929)
5. Χάρης Ναξάκης: Οι βιομηχανίες της γνώσης και της πληροφορίας (1993)