Τα οκτώ Μαράσια, οι γειτονιές της Ρόδου!

Pοδούλα Λουλουδάκη

Ένα οδοιπορικό στα στενά σοκάκια, στις μεγάλες εκκλησίες στα όμορφα σπίτια τους

Tης Ροδούλας Λουλουδάκη

Το μνημείο είναι μνημείο, ανεξαρτήτως της κατάστασης της οποίας βρίσκεται.
Σήμερα, 10 χρόνια μετά τις Ανοιχτές Πόρτες της Ομάδας RICHeS, που το 2013 μας οδήγησαν και μας ξενάγησαν στα Μαράσια, επιστρέφουμε σ΄ αυτά με οδηγό και πάλι τη δική τους έρευνα και την οπτική της πιο πετυχημένης Ομάδας για την ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ρόδου.

Οκτώ είναι τα Μαράσια, οκτώ κι οι ιστορίες που θα πούμε!

Το 1522 ύστερα από μία μακρά και αιματηρή πολιορκία, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής κατέλαβε τη Ρόδο τερματίζοντας την περίοδο των Ιωαννιτών Ιπποτών, που κυβερνούσαν από το 1309. Στους Ιππότες επιτράπηκε να αποχωρήσουν ανεμπόδιστα από το νησί. Τους ακολούθησαν περίπου 4.000 πολίτες, Έλληνες και Λατίνοι. Στη θέση τους ήρθαν στη Ρόδο Οθωμανοί και Εβραίοι μετανάστες.

Παρά ωστόσο τις υποσχέσεις του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς κατά τη συνθηκολόγηση, οι εναπομείναντες Έλληνες εκδιώχτηκαν από την Παλιά Πόλη και τους απαγορεύτηκε να ζουν μέσα σ΄ αυτήν. Από τότε και έως το 1912, όταν οι Ιταλοί κατέλαβαν τη Ρόδο, Οι Έλληνες και οι άλλοι χριστιανοί μπορούσαν να εργαστούν, αλλά όχι να ζήσουν μέσα σ΄ αυτήν. Έτσι εγκαταστάθηκαν λίγο έξω από τα τείχη και δημιούργησαν μικρά χωριά γύρω από τις πρόσφατα ανεγερμένες ενοριακές εκκλησίες συνήθως στο σημείο όπου υπήρχαν στο παρελθόν εκκλησίες και ξωκλήσια.

Τα χωριά πήραν το όνομα του προστάτη αγίου και της ομώνυμης ενοριακής εκκλησίας. Ονομάστηκαν : Άγιοι Ανάργυροι, Αγία Αναστασία, Άγιος Νικόλαος, Άγιος Γεώργιος Άνω, Άγιος Γεώργιος Κάτω. Μόνο το χωριό στο οποίο κατοικούσε ο μητροπολίτης και βρισκόταν ο καθεδρικός ναός ονομάστηκε διαφορετικά: ονομάστηκε Μητρόπολη.

Οι περιοχές που αναπτύχθηκαν τα Μαράσια είχαν μακρά ιστορία κατοίκησης καθώς αποτελούσαν τμήματα της αρχαίας πόλης. Ο χαρακτήρας τους ήταν αγροτικός: απλά, συγυρισμένα σπίτια με αυλές, οπωρώνες, κήπους και χωράφια που χρησιμοποιούνταν για καλλιέργεια και κηπουρική. Αυτός ο χαρακτήρας παρέμενε ίδιος για αιώνες. Τα παλαιότερα σπίτια χρονολογούνται από το 18ο αιώνα.

Στις αρχές του 19ου αιώνα οι συνθήκες άλλαξαν. Ρόδιοι ανέπτυξαν οικονομική δραστηριότητα στη Σμύρνη και στην Αλεξάνδρεια και χρησιμοποίησαν τον πλούτο τους για την επιχορήγηση της παιδείας και του πολιτισμού στα χωριά και στον τόπο προέλευσής τους. Στη Ρόδο τέτοιες οικογένειες ευεργετών έχτισαν σχολεία και ίδρυσαν δημόσιες εγκαταστάσεις ενώ έδειξαν τον πλούτο τους και με την ανέγερση επιβλητικών ιδιωτικών κατοικιών σε νεοκλασικό ρυθμό πολλές από τις οποίες ακόμη υπάρχουν.

Τον 20ο αιώνα τα Μαράσια σταδιακά αναπτύχθηκαν και διαμόρφωσαν τη νέα πόλη της Ρόδου. Έτσι για τα Μαράσια δύο κατασκευαστικές περίοδοι μπορούν να διακριθούν: η αρχική η οποία διήρκεσε από το 1523 έως περίπου το 1850 και αυτή από εκεί και ύστερα. Έτσι στα σπίτια με το απλό, χαρακτηριστικό αιγαιοπελαγίτικο στυλ με επίπεδες οροφές, τειχισμένες αυλές και μικρά παράθυρα, τον 19ο αιώνα προστέθηκαν γύψινες κολόνες, κορνίζες και άλλα νεοκλασικά στοιχεία.

ΝΙΟΧΩΡΙ
Το Νιοχώρι, με τα παλιά στενά σοκάκια, με πολλά ωραία σπίτια και μαγαζιά, στο παρελθόν ονομαζόταν και Νέο Μαράσι. Είναι το νεώτερο από τα Μαράσια και είναι με πολλούς τρόπους διαφορετικό από τα άλλα. Είναι επίσης, γεωγραφικά, σχετικά απομακρυσμένο.

Το Νιοχώρι ήταν το μεγαλύτερο και πλουσιότερο μαράσι και ζούσε σ΄ αυτό ένας μεγάλος αριθμός εμπόρων. Το 19ο αιώνα επεκτάθηκε σε μια μεγάλη περιοχή και νέες βίλες και εξοχικά χτίστηκαν ως τις πλαγιές του λόφου της Ακρόπολης. Η μικρή σε αριθμό, αλλά με μεγάλη επιρροή κοινότητα των ευρωπαίων της Ρόδου

ζούσε εδώ, γύρω από την καθολική εκκλησία. Στο Νιοχώρι βρίσκονταν τα ευρωπαϊκά προξενεία που άνοιξαν το 18ο και το 19ο αιώνα. Το Νιοχώρι άλλαξε απότομα και δραματικά μετά το μαζικό τουρισμό στη Ρόδο. Εδώ ξεκίνησαν τα μεγάλα ξενοδοχεία, μπαρ, εστιατόρια.

Περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τα εξής κτήρια:

Ορθόδοξη Εκκλησία Εισοδίων
(Οδός Μανδηλαρά)
Χτίστηκε μεταξύ 1829 και 1836. Έχει ενδιαφέρον στο εσωτερικό της και είναι σταυροθολιακού ρυθμού. Στην πίσω πλευρά της, επί της οδού Καλλιγά υπάρχει η κρήνη Ducci από το 1894, δωρεά του εύπορου καθολικού ευεργέτη Henry Ducci, 9ου πρόξενου της Ολλανδίας) και της Ροδίτισσας γυναίκας του Αδελαΐδας Μας.

Η καθολική εκκλησία αρχικά χτίστηκε το 1743 από φραγκισκανούς αδελφούς που είχαν εγκατασταθεί στη Ρόδο το 1720 και οι οποίοι έχτισαν το μοναστήρι δίπλα στην εκκλησία. Η εκκλησία επεκτάθηκε το 1851 και έλαβε τη σημερινή μορφή της κατά την ιταλική περίοδο. Στη γύρω περιοχή ζούσε παραδοσιακά η μικρή σε αριθμό, αλλά μεγάλη σε επιρροή ευρωπαϊκή κοινότητα της Ρόδου, κυρίως καθολικοί που αριθμούσαν περίπου 200 άτομα τον 19ο αιώνα.

Καθολικό Θέατρο (δίπλα στην Καθολική Εκκλησία)
Το ενδιαφέρον θέατρο που ανήκει στο σύμπλεγμα της εκκλησίας χτίστηκε το 1925 και έλαβε τη σημερινή του μορφή τη δεκαετία του 1930. Είναι το παλιότερο θέατρο που συνεχίζει να υπάρχει.

Αμαράντειος Σχολή
(οδός Αμαράντου)
Χτίστηκε το 1911 μετά από δωρεά της οικογένειας Αμαράντου που όπως και άλλοι Ροδίτες ευεργέτες είχαν κάνει την περιουσία τους στην Αλεξάνδρεια. Μεγάλη αυλή με χοχλάκι και εντυπωσιακό κτήριο. Ένα από τα ιστορικά σχολεία της Ρόδου.

ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗΣ
Ο Άγ. Ιωάννης ανήκε στα πάνω Μαράσια, μαζί με τους γειτονικούς Αγ. Αναργύρους. Ωφελήθηκε από τη σχετικά δροσερή τοποθεσία του σε λόφο νότια από την Παλιά Πόλη από την οποία ήταν και είναι συνδεδεμένος με το μακρύ δρόμο του Αγ. Ιωάννη. Αν και δεν έχουν απομείνει πλέον πολλά παλιά σπίτια είναι ένα χαρακτηριστικό μαράσι, χάρη στη σκιερή από δέντρα πλατεία του με την οθωμανική κρήνη στη μέση.

Μεταξύ άλλων περιλαμβάνει τα εξής κτήρια:

Εκκλησία του Αγ. Ιωάννη
Χτίστηκε το 1854 με τη χαρακτηριστική σταυροθολιακή οροφή. Έχει μεγάλη αυλή με χοχλάκι. Δίπλα στην είσοδο υπάρχει καμπάνα που χρονολογείται από το 1864.
Το καμπαναριό έχει ύψος 14 μέτρα και κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι αποσπασμένο από την εκκλησία κάτι που είναι τυπικό δωδεκανησιακό στοιχείο.

Οικία Σουσούδη
στην οδό Αγίας Σοφίας

Η οικία που αρχικά χρονολογείται από το 1860 και περιτριγυριζόταν από εκτεταμένους κήπους, έχει ενδιαφέροντα αυθεντικά στοιχεία στο εσωτερικό, σε συνδυασμό με νεώτερες επισκευές που μαρτυρούν τη συνεχή κατοίκηση της από πολλές γενεές.

Η οικία ήταν ιδιοκτησία διάφορων γνωστών ροδίτικων οικογενειών που είχαν δεσμούς με την Αλεξάνδρεια και αποτελεί ένα καλό παράδειγμα σπιτιού χτισμένου το 19ο αιώνα από εύπορη οικογένεια. Δεν έχει χαρακτηριστικά που να παραπέμπουν σε παλιό μαρασιώτικο σπίτι.

Το κτήριο του Κοινωνικού Ιατρείου
Ο προσανατολισμός του προς τη Μέκκα μαρτυρά την αρχική του χρήση. Ήταν τζαμί και μετατράπηκε σε οικία τη δεκαετία του ΄30.

Κεντρική πλατεία
Η σκιερή με τα δέντρα πλατεία, ανήκε στο τζαμί όπως και η οκτάγωνη κρήνη, στο κέντρο της. Χρησιμοποιείτο για θρησκευτικούς λόγους.

Οδός Βουλγαροκτόνου
Ο μακρύς και στενός δρόμος που ακολουθεί αρχαία οδό συνδεει το μαράσι του Αγίου Ιωάννη με αυτό των Αγ. Αναργύρων. Κατά μήκος του υπάρχουν ωραίες προσόψεις κτηρίων.

ΑΓ. ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ
Οι Αγ. Ανάργυροι έχουν μακρά ιστορία. Είναι χτισμένοι σε λόφο, πάνω σε αρχαίο Ασκληπείο και ήταν εκεί όπου το 1522 ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής έστησε την πολυτελή τέντα του. Σ΄ αυτό το σημείο ο Μέγας μάγιστρος Philippe Villers de l’lsle Adam παρέδωσε την πόλη στον Σουλτάνο.
Μεταξύ των κτηρίων που περιλαμβάνει:

Εκκλησία
Η εκκλησία διαφέρει από τις άλλες καθώς δεν έχει την τυπική σταυροθολιακή μορφή. Πρόκειται για διπλή εκκλησία, μαζί με τον Αγ. Χαράλαμπο. Το απλό αλλά αρμονικό καμπαναριό, δίνει πρόσβαση στην αυλή.

Οικία στην οδό Αγ. Αναργύρων 37
Η μεγάλη οικία χτισμένη στα τέλη του 19ου αιώνα ανήκε σε εύπορη οικογένεια. Ενδιαφέρουσα είναι η εκτεταμένη αυλή με τις δύο εισόδους, το χοχλάκι στο δάπεδο και το πηγάδι. Η οικεία και η αυλή αποτελούν συνέχεια της μαρασιώτικης παράδοσης ενώ η πρόσοψη είναι νεοκλασική με γύψινες κολόνες και κορνίζες στα παράθυρα. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το μικρό σιντριβάνι στην πίσω αυλή με το απλοϊκό φολκλοριστικό στιλ. Στην οδό Αγ. Αναργύρων υπάρχουν σοκάκια με υπέροχα σπίτια κάποια από τα οποία είναι καλά διατηρημένα.

ΑΓ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
Αυτό το Μαράσι, το πρώτο των κάτω Μαρασιών, διατηρεί κάποια ενδιαφέροντα σπίτια. Το πιο γνωστό είναι η βίλα Καζούλλη στο τέλος της οδού Αγ. Αναστασίας στην πλατεία των Επτά Βαγιών.

Μεταξύ των κτηρίων είναι:

Εκκλησία
Χτίστηκε το 1809 σε σταυροθολιακό ρυθμό. Το καμπαναριό που χρονολογείται στα 1904 δίνει πρόσβαση στην αυλή. Πάνω από την είσοδο στο καμπαναριό υπάρχει ένα ενδιαφέρον ταμπλό με κεραμικά πλακάκια iznik. Στα αριστερά της εισόδου υπάρχει κρήνη, δωρεά μελών της οικογένειας Βενετοκλή.

Βίλα Καζούλλη
Η μεγαλοπρεπής οικία με την σε σχήμα πετάλου εξωτερική σκάλα και την επιβλητική της όψη είναι ένα από τα πιο γνωστά κτίρια της Ρόδου. Χτίστηκε το 1925 από την οικογένεια Καζούλλη που δημιούργησε την περιουσία της στην Αλεξάνδρεια και υπήρξε σπουδαίος ευεργέτης της ελληνικής κοινότητας της Ρόδου. Η οικία αποτελεί ένα τέλειο παράδειγμα του σχεδόν μπαρόκ στυλ κατά το οποίο διάφορα πλούσια κτήρια χτίζονταν στις αρχές του 20ου αιώνα. Ενδιαφέρουσα είναι η σιδερένια πύλη με τα art-nouveau σχέδια παγωνιών.

Οικία Χαλικάκη και Χατζηλιά
Η σπουδαία αυτή γαλάζια οικία στην οδό Αγ. Αναστασίας 98 χτίστηκε το 1910. Είναι δείγμα της τελευταίας φάσης του μαρασιώτικου ρυθμού. Πλούσια διακοσμημένη οικία που ξεφεύγει από το αυστηρό νεοκλασικό στυλ. Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η διακόσμηση με κοχύλι στο ισόγειο.

Οδός Κουρβουαζιέ
Ο δρόμος που ενώνει την Αγ. Αναστασία με τη Μητρόπολη είναι ίσως ο καλύτερα διατηρημένος και αυτός που προσφέρει τις περισσότερες αναμνήσεις. Και στις δύο πλευρές ενδιαφέροντα σπίτια. Στη διασταύρωση με την οδό Μητροπόλεως υπάρχουν ανακαινισμένα όμορφα σπίτια. Εντυπωσιακή είναι η είσοδος με καμάρα, σε αναγεννησιακό ρυθμό στην πίσω πλευρά της Αστικής Σχολής, από τις πιο εντυπωσιακές εισόδους στη Ρόδο.

Οικία Παπαχριστοδούλου
Όμορφα ανακαινισμένη οικία με χρώματα μπλε και ροζ που χτίστηκε το 1902 στη θέση παλαιότερης.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ
Η Μητρόπολη και το Νιοχώρι ήταν τα μαράσια με το μεγαλύτερο κύρος. Ενώ το Νιοχώρι ήταν γνωστό για τα προξενεία του, η μητρόπολη ήταν το κέντρο της Ελληνικής Κοινότητας όλων τω Το ζευγάρι παντρεύτηκε στην Αλεξάνδρεια. ν μαρασιών. Εκεί βρισκόταν ο επίσημος καθεδρικός ναός της και ήταν παραδοσιακά η έδρα του ορθόδοξου μητροπολίτη. Οι μητροπολίτες ήταν για αιώνες οι εθνάρχες, οι ηγέτες του Ελληνικού πληθυσμού. Τον 18ο και 19ο αιώνα η Μητρόπολη έγινε το κέντρο της παιδείας και της χειραφέτησης των Ελλήνων με τα διάφορα σχολεία.

Μεταξύ των κτηρίων:
Καθεδρικός ναός
Είναι ο επίσημος Καθεδρικός Ναός της Ρόδου. Χτίστηκε το 1750 στα θεμέλια προηγούμενης εκκλησίας και έχει σταυροθολιακό ρυθμό. Η εκκλησία αυτή ήταν που απέκτησε την πρώτη καμπάνα στη Ρόδο το 1857, ενώ το καμπαναριό της χτίστηκε λίγα χρόνια αργότερα. Το σημερινό καμπαναριό χρονολογείται από το 1959. Η εισαγωγή της καμπάνας αντικατέστησε το σήμαντρο.

Οικία Παυλίδη
(Οδός Μητροπόλεως 4)
Το συμμετρικό γαλάζιο νεοκλασικό κτίριο χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τον Παυλίδη, ιατρό από τη Μικρά Ασία, για τη γυναίκα του Χρυσάνθη Δρακίδη, από τη Ρόδο. Η οικία τώρα στεγάζει το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος.

Αστική Σχολή
(πλατεία Μητροπόλεως)
Το σχολείο χτίστηκε το 1874 με την υποστήριξη πολλών Ελληνικών οικογενειών. Διώροφο κτήριο, σε απλό νεοκλασικό ρυθμό. Στην πίσω πλευρά υπάρχει εντυπωσιακή είσοδος και μαρμάρινη κρήνη. Ένα από τα πρώτα συστηματικά οργανωμένα σχολεία της ορθόδοξης κοινότητας το οποίο χρησιμοποιείται συνεχώς από την ίδρυσή του. Το 1905 εδώ ιδρύθηκε ο Γ.Σ. Διαγόρας.

Βενετόκλειο Γυμνάσιο
(Καζούλειο-οδός Βενετοκλέων 51)
Το σχολείο ιδρύθηκε από τους Μίνωα και Δημήτριο Βενετοκλή σε οικόπεδο της οικογένειας Δρακίδη. Άνοιξε το 1910. Αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά και χαρακτηριστικά παραδείγματα νεοκλασικού ρυθμού. Το σχολείο είναι γνωστό ως Καζούλειο μετά από μία δωρεά της ομώνυμης οικογένειας, το 1948.

Καζούλειο Παρθεναγωγείο
(πλατεία Μητρόπολης)
Εντυπωσιακό σχολείο σε νεοκλασικό ρυθμό που χτίστηκε το 1891 ως σχολείο για κορίτσια. Είναι δωρεά του Παύλου Καζούλλη. Αρχικά ήταν μόνο το ισόγειο, ο όροφος προστέθηκε το 1928.

Πρώην κατοικία Μητροπολίτη
Η πρώην κατοικία του Μητροπολίτη Ρόδου, ξεχωρίζει από τη μνημειακή είσοδό της. Η οικία και τα γραφεία καταστράφηκαν από βομβαρδισμό στον πόλεμο. Βρίσκεται απέναντι από το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος.

Οδός Μητροπόλεως και οδός Δαμασκηνού
Και οι δύο δρόμοι έχουν ενδιαφέροντα κτήρια.

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΝΩ
Από τα λιγότερο εύπορα Μαράσια, με σχετική απουσία μεγάλων σπιτιών. Παρόλα αυτά περιλαμβάνει ένα από τα πιο αινιγματικά κτίρια των Μαρασιών: το αποκαλούμενο από τους περίοικους ως «Μητροπολιτικό».

Εκκλησία
Η εκκλησία χτίστηκε το 1882. Σταυροθολικού ρυθμού.

Οδός Αγ. Γεωργίου
Δρόμος με ενδιαφέροντα κτήρια.

«Μητροπολιτικό» στην οδό
Αθ. Διάκου (νυν οδός Θεοχάρη)
Ο δρόμος περιλαμβάνει διάφορα κτήρια της πρώτης περιόδου των Μαρασιών. Πολύ ενδιαφέρον είναι το λεγόμενο «Μητροπολιτικό», ένα μεγάλο σπίτι με «οθωμανικά» παράθυρα και σταυρό στη μαρμάρινη καμάρα της εισόδου. Σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη κάποτε ήταν η οικία του Μητροπολίτη.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Ο Άγιος Νικόλαος είναι από τα πιο ζωντανά μαράσια και πλήρως ενσωματωμένος στη σύγχρονη πόλη. Στο παρελθόν αποτελούσε μια ταπεινή γειτονιά, σχετικά μικρή. Περιλαμβάνει διάφορα υπέροχα παραδείγματα της τελευταίας φάσης των μαρασιώτικων σπιτιών.

Εκκλησία
Χτίστηκε το 1759 και είναι η δεύτερη παλαιότερη εκκλησία μετά τη Μητρόπολη. Σταυροθολιακού ρυθμού. Το καμπαναριό είναι από το 1933.

Οικία Καράβα (Αγ. Νικολάου 31)
Πολυτελής οικία χτισμένη το 1909 για μία από τις κόρες της οικογένειας Βενετοκλή για το γάμο της με τον έμπορο καράβα. Διώροφο κτίριο με εντυπωσιακή καμάρα στην πρόσοψη της οροφής.

Οικία Πέτρου (Αγ. Νικολάου 12-14 και Σκεύου Ζερβού)
Ακόμα ένα παράδειγμα πολυτελούς νεοκλασικής οικίας που χτίστηκε το 1902.

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΩ
Εκκλησία
Χτίστηκε το 1809 πιθανώς έπειτα από την καταστροφή από φωτιά της προηγούμενης. Αυτό μας το θυμίζει και η ονομασία που παρέμεινε έως σήμερα «Άγιος Γεώργιος ο Καμένος».

Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (οδός Βενετοκλέων,
έναντι σούπερ μάρκετ)
Ενδιαφέρουσα υπόγεια εκκλησία.

Η διατήρηση των Μαρασιών και για τις επόμενες γενιές είναι το μεγάλο ζητούμενο! Γιατί είναι ξεχωριστές, γιατί είναι οι γειτονιές της Ρόδου!

Φωτογραφίες: Φίλιππος Φιλίππου