Αγαπητός Ξάνθης: Τα σύνορα ως αναπτυξιακά εργαλεία αλλά και ως κοινωνικά όρια

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Αγαπητός Ξάνθης*
Αρχιτέκτονας

Με το μεταναστευτικό να είναι μια ανοικτή «πληγή» για την Ευρώπη αλλά και την ανθρωπότητα ξεπηδάει η έννοια του συνόρου. Φράχτες σηκώνονται για να προστατευτούν τα σύνορα από την παράνομη μεταναστευτική ροή.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εγκλωβισμένη από τις νέες προκλήσεις της μεταναστευτικής έκρηξης αδυνατεί να την αντιμετωπίσει με μια έννοια πολιτική με ίσες υποχρεώσεις και δικαιώματα για τα 27 μέλη της. Οι υπάρχουσες συνθήκες φαίνονται πλέον παρωχημένες και οφείλουν να επικαιροποιηθούν βάσει των νέων διεθνών οξυμένων καταστάσεων.

Υπάρχουν δύο σκέψεις σχετικές: Η μία αναφέρει ότι το «σύνορο» αποτελεί φραγμό ανθρωπίνων δικαιωμάτων γατί όλοι είμαστε αδέλφια. Τα σύνορα αποτελούν προϊόν ανθρώπινων συμφερόντων και αποδυναμώνουν τον τόπο που ο καθένας θέλει να γεννηθεί. Ουσιαστικά μιλάμε για τα «ανοιχτά σύνορα», χωρίς φραγμούς και τείχη με αναφορά στο «παγκόσμιο κράτος και τη μέλλουσα υπερεθνική κυβέρνηση».
Στον αντίποδα, η δεύτερη σχολή μιλάει για «ελεγχόμενα σύνορα» ή ακόμη και για «κλειστά», όπως τα καταγράφει η πρώτη σχολή.

► Μπορούμε εδώ να περιγράψουμε τη σπουδαιότητα των συνόρων ως μείζον γεωπολιτικό στοιχείο.
«Τα σύνορα δεν είναι μια αόριστη χάραξη, αλλά είναι ένα θεσμός που εγγράφεται στο δίκαιο και εγκαθιστά δομές που προέρχονται από συγκρούσεις και συνθήκες, από διαπραγματεύσεις και αποφράσεις. Αποτελούν περίμετρο άσκησης κυριαρχίας και ως πλαίσιο ορισμού μιας ιθαγένειας, μία από τις παραμέτρους της πολιτικής ταυτότητας. Τα σύνορα παράλληλα αποτελούν συμβολικούς δείκτες, αναγκαίους για τα έθνη που αναζητούν ένα εσωτερικό για να μπορούν να αλληλεπιδρούν με το εξωτερικό1».

Τα σύνορα πρωτο-συγγενεύουν με το όριο του χώρου, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο χώρος είναι τα όρια του χάους. Με το όριο προσδιορίζουμε ταυτότητα, χαρακτηριστικά, γλώσσα, κουλτούρα, το «εγώ» μας.

Με το προσωπικό σύνορο προσδιορίζεται ο προσωπικός χώρος-έδαφος, εκεί που το άτομο δρα, αλληλεπιδρά, εργάζεται, κατοικεί. Αποτελεί σύμβολο κύρους και προσωπικότητας του ατόμου2. Αυτό το σύνορο του προσωπικού χώρου μας εφοδιάζει με την ιδιωτικότητα που άλλοτε είναι εύπλαστη λόγω επικοινωνιακών αναγκών και άλλοτε περιχαρακωμένη λόγω επιλογών και επιθυμιών.
Συνεπώς το σύνορο αποτελεί κοινωνικό στοιχείο αυτοπροσδιορισμού, ισχύος αλλά και κυριαρχίας ενός κράτους.

Το σύνορο μπορούμε να το βρούμε και στη χωροταξία, στην πόλη, στο σχεδιασμό της ανάπτυξης, στη δράση, στη ψυχική μας κατάσταση αλλά και στην αισθητική μας, καθώς και στη γεωγραφία!

Η γεωγραφία κάθε άλλο εξαφανίστηκε και τη διάρκεια της ψηφιακής επανάστασης στις επικοινωνίες και στους εξοπλισμούς. Έχει μάλλον γίνει πιο πολύτιμη, πιο βαρυσήμαντη, για πολλούς ανθρώπους. Όλα τα διεθνή γεγονότα δεν καταργούν τη γεωγραφία, αλλά απλά οφείλουμε να προσθέσουμε και άλλους παράγοντες σ’ αυτήν3.

Η θεωρητική σχολή των «ανοικτών συνόρων» οφείλει να επανεξετάσει τη θέση της υπολογίζοντας ότι η σχολή των «ελεγχόμενων συνόρων» μπορεί να δει ευκρινέστερα τη νομιμότητα, τη τάξη, την πίεση των ροών των παράνομων μεταναστών προς μια λογική διευθέτηση των κοινωνικών καταστάσεων εντός ή εκτός χώρας υποδοχής.

Ο μετανάστης που κινδυνεύει οφείλει να ξέρει ποιος μπορεί να το σώσει σε περίπτωση ατυχήματος ή και τραγωδίας ακόμη. Αυτό όμως υπόκειται στους διεθνείς κανόνες που αναγνωρίζουν τα σύνορα ως μονάδα του ανθρώπινου δικαίου με νομική διεθνή υπόσταση. Το διεθνές δίκαιο αποκτά νόημα και βασίζεται σε ηθικούς αλλά και ανθρωπιστικούς όρους.

Περιγράφει όρια, συνθήκες και κανόνες τα οποία έχουν υιοθετηθεί από την διεθνή κοινότητα, ΟΗΕ.

Μ’ αυτό το γεγονός κρίνεται βέβαια καταδικαστέα απόλυτα η παράνομη μετανάστευση και το κύκλωμα των διακινητών που παίζουν με τη ψυχή των απελπισμένων. Η Μεσόγειος γίνεται συχνά νεκροταφείο ψυχών και αυτό αφορά το νότιο σύνορο της Ευρώπης αλλά και ο Έβρος και τα νησιά του Αιγαίου δεινοπαθούν σχετικά.

Όμως, οι αξίες της αλληλεγγύης και της ευθύνης δεν είναι συντρέχουσες με τη προσέγγιση του «ανεξέλεγκτου χωραφιού».
Η εποχή της τεχνολογίας μπορεί να υποστηρίξει το θεσμό των συνόρων και να παραδώσει δεδομένα και στοιχεία για τον επιτυχή έλεγχο.

Η φύση ορίζει, ο άνθρωπος ρυθμίζει.
Και μ’ αυτή τη ρύθμιση, το «σύνορο» αποκτά την αξία της τροφοδότησης του αγαθού της ζωής, όποιος και να είναι ο επισπεύδων/ουσα, φτάνει να αναγνωρίζει τις αρχές της αυτοδιάθεσης όλων και των «έσω» και των «έξω».

Ο αρθρογράφος είναι αρχιτέκτονας, μεταδιδακτορικός υπότροφος του Πανεπιστημίου Αιγαίου και διδάσκων στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών.

1. Βλ. σχετ. Foucher, M. (2019). Η επιστροφή των συνόρων. Μτφρ. Δ. Αντωνίου. Αθήνα: Ποικίλη Στοά, σ. 9.
2. Βλ. σχετ. Συγκολίτου, Ε. (1997). Περιβαλλοντική Ψυχολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. σ. 208
3. Βλ. σχετ. Κάπλαν, Ρ. (2017). Η εκδίκηση της γεωγραφίας. Μτφρ. Σ. Κατσούλας. Αθήνα: Μελάνι, σ. 524.