Αγαπητός Ξάνθης: Ένα βιβλίο «σταθμός» για να καταλάβουμε τη θεολογία και την οικολογία

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Αγαπητός Ξάνθης*

Είναι κάποια βιβλία που σου ανοίγουν τα μάτια.

Χωρίς να το καταλάβεις σε συνεπαίρνουν από την πιστότητα του συγγραφέα και από την επικαιρότητα των γραφομένων. Ένα τέτοιο βιβλίο είναι του π. Ιωάννη Χρυσαυγή με τίτλο «Η δημιουργία ως μυστήριο», (2023), εκδόσεις: Αρμός, Αθήνα. Είναι ένα εξαίρετο πόνημα σύνδεσης της οικολογίας με τη θεολογία, δύο έννοιες με μυστηριακή δημιουργία.

Το βιβλίο προλογίζει ο κ. Βαγγέλης Βενιζέλος διατυπώνοντας την αξία του βιβλίου μέσα από τις πολυκρίσεις που δέχεται ο κόσμος μας, ως ένα βιβλίο γιορτή των Θεοφανείων στο οποίο καλούνται νηστεύσαντες και μη, προκειμένου να ακούσουν την κραυγή της «διαρρηγμένης εικόνας του κόσμου» για έναν αναγκαίο προσδιορισμό μιας «μεταμορφωμένης δημιουργίας».

Το πόνημα χωρίζεται δύο (2) ενότητες. Η πρώτη αναλύει τη Θεωρία και τη Θεολογία μέσα από το πρίσμα της σοφίας και της πρακτικότητας της Εκκλησίας, δανείζοντας την ενεργεία της από το Άγιο Πνεύμα.

Στη δεύτερη ενότητα αναπτύσσεται όλο το μεγαλείο της ταπεινότητας και της ευθύνης της χριστιανοσύνης απέναντι στο περιβάλλον και στο όραμα του σύμπαντος για την αποδοχή της προσπάθειας συνεργασίας του ανθρώπου με τα φυσικά συστήματα αντί της κατάκτησης (σ.269).

«Είμαστε ό,τι τρώμε», αναφέρεται (στη σ.41), για να παρουσιαστεί εύλογα η διαφορετική οπτική της Δύσης από την Ορθόδοξη Εκκλησία πάνω στην ωφελιμιστική λογική της πρώτης από την «αλλαγή της σημερινής συμπεριφοράς» από τη δεύτερη.

Το βιβλίο ανοίγει τα θέματα οικονομίας και ανάπτυξης με ένα εύσχημο θεολογικό τρόπο για να υπογραμμίσει (στη σ.204), την απεγνωσμένη ανάγκη μιας διαφορετικής οικονομίας, μίας νέας οικονομίας για να σώσουμε τη δημιουργία.

Να επιλέξουμε μια νέα οδό που αντανακλά πνευματικές αξίες και μεταδίδει γενναιοδωρία και ευγνωμοσύνη, όχι αλαζονεία και απληστία (σ.205).

Τονίζει ο συγγραφέας «τη σχέση μας με τον κόσμο, η οποία καθορίζει τη σχέση μας με τον ουρανό. Ο τρόπος με τον οποίο φερόμαστε στη γη αντανακλάται στον τρόπο με τον οποίο προσευχόμαστε στον Θεό. Το να περπατάμε σε αυτόν τον πλανήτη και να γονατίζουμε στην εκκλησία με ευλάβεια ισοδυναμούν τελικά με το ίδιο πράγμα» (σ.187).

Ο συγγραφέας παρουσιάζει τον κόσμο ως Θείο δώρο διατυπώνοντας ότι ο Δημιουργός επιδιώκει την κοσμική συμφιλίωση και αποκατάσταση τόσο με εμάς όσο και με όλη τη δημιουργία (σ.199).

Ουσιαστικά, το βιβλίο ξεφυλλίζει όλο τον πνευματικό χώρο που μπορούμε να ανακαλύψουμε για να επαναδιατυπώσουμε τον καταναλωτικό υπέρμετρο τρόπο ζωής μας. Χωρίς υπεκφυγές καταγράφεται η σχέση -Θρησκείας και Επιστήμης-, αλλά και η σχέση -Θρησκείας και Φύσης- σε μία «γεφυροποιημένη» μορφή, αποκαθιστώντας και συμφιλιώνοντας τα φαινομενικά αντίθετα που προκαλούν πόνο και ταλαιπωρία στην ορολογία των θεραπευτών, για να θεραπεύσει τελικά τη νεύρωση του όποιου δυϊσμού (σ.155).

Η δε ειδική αναφορά στον ασκητισμό είναι εκπληκτική, συνδέοντας την σημασία της ερημίας με την εγκράτεια και τον ανάλογο σεβασμό. Γράφεται «η ασκητική διαδρομή με τα τρία στάδια της, δηλαδή τη σιωπή, τη γαλήνη και την απομόνωση, αποδίδει παράλληλα την ικανότητα της όρασης της Θείας φλόγας αλλά και την αποκόμιση ενός κόσμου του μέτρου και της μεγάλης Αγάπης με τη Φύση» (σσ.83,109).

Οι λέξεις μεταμόρφωση και αλλαγή έρχονται πολλές φορές στο κείμενο ως πρόταση αντίληψης της δημιουργίας ως ένα θεϊκό μυστήριο.

1. Στην αρχή η μεταμόρφωση παρουσιάζεται ως πορεία ευθύνης και μετακίνησης για την αποκατάσταση της καταστραμμένης εικόνας της δημιουργίας. Για να περάσει η μεταμόρφωση ως μετάνοια του συνηθισμένου σημερινού τρόπου ζωής (σ.274).

2. Η δε αλλαγή σημειώνεται ως έννοια συμφιλίωσης της πίστης και επιστήμης, θρησκείας και πολιτικών στοχαστών στην επιδίωξη επίλυσης διαμαχών (σ.223), αλλά και τρόπου αντίληψης του κόσμου αλλά και της σχετικής θέσης μας σ΄αυτόν (σ.255).

Για να καταγραφεί η αλλαγή προς το τέλος του βιβλίου ως πράξη για τη μεταστροφή του υπάρχοντος φονταμενταλισμού της αγοράς (σ. 261) και ως προσφορά ή παραχώρησή μας στον πλανήτη μας και όχι ως μία συνεχή απόκτηση ή στεγνή παραγωγή του «κάτι» για τον πλανήτη μας (σ.267).

Η κλιματική αλλαγή μπαίνει δυναμικά στον διάλογο του πονήματος και μάλιστα προσφέρεται και ως βάση πρόκλησης του ίδιου του π.Ιωάννη Χρυσαυγή για να απαντήσει με την χειροτονία του στην πρόκληση της διανομής της μυστηριακής προκληθείσας κοσμοθεωρίας (σ.266).

Στο τελευταίο κεφαλαίο γίνεται ξεχωριστή μνεία για το έργο του πράσινου Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου παρουσιαζόμενος ως μέγιστος ηγέτης για την επισταμένη καθοδήγηση και τις δυναμικές πρωτοβουλίες του ως επίσης και για την επίκληση της θεολογικής, ηθικής και πρακτικής υποχρέωσης σε σχέση με τα κρίσιμα περιβαλλοντικά ζητήματα της εποχής μας (σ.276).

Ο Πατριάρχης έχει βάλει στην κορυφή των προτεραιοτήτων της Εκκλησίας τα θέματα περιβάλλοντος και υποστηρίζει σθεναρά οικολογικά προγράμματα, συμμετέχει ενεργά σε συναντήσεις και διεθνή συνέδρια-συμπόσια, συνεργάζεται με τούς άλλους θρησκευτικούς ηγέτες υπό τη γωνία της περιβαλλοντικής κρίσης εντός της «οικολογικής δικαιοσύνης» (σ.300). Μάλιστα επισημάνεται η ανάδειξη και η φροντίδα εκ μέρους του Πατριάρχη όλων των ευάλωτων ειδών και πραγμάτων από εμάς, οι οποίοι φερόμαστε ως συντηρητές ή επιστάτες της δημιουργίας (σ.301).

Ο Πατριάρχης θέτει την υπερθέρμανση του πλανήτη ως ηθική κρίση και ως ηθική πρόκληση με την υπόδειξη ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι συνδεδεμένα στενά και αναπόσπαστα με την ποίηση και τα δικαιώματα που κατέχει η ίδια η γη (σ.302).

Στην κατακλείδα το βιβλίου, ο π. Ιωάννης Χρυσαυγής, γράφει για έναν δρόμο προς τα εμπρός που φωτίζεται από τη μετάνοια σε ατομικό αλλά και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον στην υπάρχουσα οικολογική αμαρτία από την κατάχρηση της δημιουργίας του Θεού (σ.307).

Ουσιαστικά, η κραυγή της γης επιτάσσει στο άκουσμα από τους ηγέτες και τους υπεύθυνους για μία ολική φροντίδα στις ανάγκες των περιθωριοποιημένων αλλά πάνω απ΄όλα της ανταπόκρισης της έκκλησης εκατομμύριων ατόμων της υποστήριξης μιας συμφωνίας του κόσμου για την θεραπεία της ήδη πληγωμένης δημιουργίας (σ.309).

Το όραμα του Πάπα και του Πατριάρχη ν’ αντιληφθούμε τον κόσμο ως μέγιστη δημιουργία μέσα από το μυστήριο που εκπέμπει φως και χάρη και μαθαίνοντας παράλληλα να σεβόμαστε και να φορτίζουμε το σύμπαν που ο Θεός έπλασε με αγάπη και συμφιλίωση, αποτελεί την τελευταία παράγραφο ενός σπουδαίου βιβλίου (σ.309).

Αυτό το βιβλίο είναι σήμερα επίκαιρο και προκλητικό συνάμα κατανοώντας μέσα από τις γραμμές του την αναγκαία μεταμόρφωση της συμπεριφοράς μας στη μεγάλη δημιουργία, στη γη η οποία απερίσκεπτα και βίαια κατακερματίζουμε συνεχώς.

Ελπίζω το βιβλίο να μην λείψει από κανένα σώφρονα πολίτη που επιθυμεί να αναγνώσει στοχασμούς μεταξύ πνευματικότητας, δημιουργίας και θεολογίας για τη μυστηριακή ενσωμάτωση της σοφίας, η οποία από μόνη της αποτελεί μέρος της κοσμικής επιθυμητής δοξασίας.

Οι φωτιές της Ρόδου και όχι μόνο, απέδειξαν ότι η «Δημιουργία» βρίσκεται σε κίνδυνο από την κλιματική αλλαγή και τις άφρονες ενέργειές μας και χρειάζεται την υπεύθυνη φροντίδα μας και όχι τη βιαιότητα του κρυφού κακού εαυτού μας.

Υ.Γ. Διαβάζοντας το βιβλίο μπορεί κανείς να ανακαλύψει πιθανά την αιτία των πυρκαγιών που μαστίζουν τα τελευταία χρόνια τη χώρα μας με οδυνηρά όμως αποτελέσματα.

Καλή Παναγιά!

* Ο αρθρογράφος είναι αρχιτέκτονας, διδάσκων στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών και στο Μεταπτυχιακό Τμήμα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου.