Πρεσβ. Μιχαήλ Κρητικός: Ο Άγιος Φανούριος

Rodiaki NewsRoom

Tου
Πρεσβ. Μιχαήλ Κρητικού
Εφημέριου Ενοριακού
Ναού Αγίου Φανουρίου Ρόδου

«Τον της Ρόδου προστάτην και μέγαν πρόμαχον
τον παραδόξων γνωσθέντα της Εκκλησίας Χριστού»

Στο νησί της Ρόδου λατρεύονται και τιμώνται όλοι οι Άγιοι και πλήθος εκκλησιών αφιερώνονται στη δόξα τους. Ο Άγιος, όμως που λατρεύεται με ιδιαίτερη τιμή και δόξα είναι ο Άγιος Φανούριος, ο προστάτης όλης της νήσου της Ρόδου, όπως λένε και οι ύμνοι της ακολουθίας του.

Για τον Άγιο Φανούριο, που αποκαλείται «μέγας της αληθείας, μάρτυς του Χριστού», ένα πέπλο μυστηρίου καλύπτει τη ζωή του μέχρι τις καθοριστικές ώρες του μαρτυρίου του. Δεν γνωρίζουμε ούτε τον τόπο καταγωγής του, ούτε ποιοι ήταν οι γονείς του, αν ήταν χριστιανοί ή όχι, εύποροι ή φτωχοί, επιφανείς ή άσημοι. Δεν γνωρίζουμε σε ποια επαρχία μαρτύρησε και ποιος ήταν εκείνος ο έπαρχος που τον υπέβαλε στα φριχτά του μαρτύρια.
Το μόνο που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα, παρατηρώντας τα ρούχα του στην Εικόνα του, είναι πως υπήρξε Ρωμαίος στρατιώτης. Επίσης πιθανολογείται ότι μαρτύρησε γύρω στο 300, κατά τον μεγάλο διωγμό που είχε εξαπολύσει ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός.

Η εύρεση της Εικόνας του
Η μνήμη του Αγίου Φανουρίου παρέμεινε στην αφάνεια για πολλούς αιώνες, μέχρι τα μέσα του 14ου αιώνα, όταν Μητροπολίτης Ρόδου ήταν ο Νείλος Μυρσινιώτης και το νησί βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου.

Εκείνη την εποχή, μεταξύ 1355 και 1369, αποφάσισαν οι κατακτητές να επιδιορθώσουν τα τείχη της πόλεως και τις πέτρες που χρειαζόντουσαν να τις πάρουν από το νότιο μέρος της πόλης, όπου βρίσκονταν πολλές κατεδαφισμένες οικοδομές.
Καθώς οι εργάτες έσκαβαν μέσα στα ερείπια ανακάλυψαν έναν Ναό, στο δάπεδο του οποίου βρέθηκαν πολλές σαπισμένες Εικόνες, εντελώς κατεστραμμένες.

Ανάμεσά τους όμως βρέθηκε και μία Εικόνα που όχι μόνο δεν είχε υποστεί καμία φθορά, αλλά έμοιαζε σαν να είχε μόλις ιστορηθεί. Αμέσως ενημέρωσαν τον Αρχιερέα Νείλο, ο οποίος διάβασε πάνω στην Εικόνα το όνομα του Αγίου, Άγιος Φανούριος.

Στην εικόνα φαίνεται ο Άγιος σε νεαρή ηλικία, με στρατιωτική περιβολή, που κρατάει στο δεξί του χέρι σταυρό και στο αριστερό λαμπάδα αναμμένη. Γύρω από το στρατιώτη είναι δώδεκα μικρές απεικονίσεις των βασανιστηρίων του. Αυτή είναι η πρώτη εικόνα του Αγίου Φανουρίου που έρχεται στο φως.

Σ΄ αυτές τις δώδεκα σκηνές ο Άγιος στέκεται ανάμεσα σε στρατιώτες και κρίνεται από τον ηγεμόνα, τον χτυπάνε οι στρατιώτες με πέτρες στο στόμα και το κεφάλι, είναι ξαπλωμένος στη γη και τον μαστιγώνουν οι στρατιώτες, κάθεται γυμνός και του ξεσκίζουν τις σάρκες με σιδερένια νύχια, είναι δεμένος με αλυσίδες μέσα στη φυλακή, όρθιος εξετάζεται μπροστά στον τύραννο, κατακαίγονται τα μέλη του από λαμπάδες αναμμένες, είναι δεμένος σε μάγκανο και βασανίζεται, στέκεται ανάμεσα σε άγρια θηρία αβλαβής, είναι ξαπλωμένος και πιέζεται το σώμα του από μία μεγάλη πέτρα, στέκεται μέσα στον ναό των ειδώλων κρατώντας στις παλάμες του κάρβουνα αναμμένα, στον αέρα ένας δαίμονας θρηνεί και οδύρεται, στέκεται μέσα σε ένα φλεγόμενο καμίνι υψώνοντας τα χέρια του προς τον ουρανό.

Η Εικόνα γίνεται η ιστορία του Αγίου, είναι ο βίος του σε ένα βιβλίο. Μια εικόνα χίλιες λέξεις που ανακηρύσσουν τον εικονιζόμενο σε Μάρτυρα, Άγιο του Χριστού. Την περίοδο των μεγάλων διωγμών και την πρώτη περίοδο της ελεύθερης λατρείας, η εικονογράφηση αποτελούσε, στα χέρια της Εκκλησίας, το σημαντικότερο μέσο επικοινωνίας με τους πιστούς, για την διάδοση των μηνυμάτων της και για τη στήριξη και ενδυνάμωσή τους.

Έτσι είναι έντονη η προσπάθειά της ν’ αποδώσει όσο περισσότερες πληροφορίες και μηνύματα μέσα στην εκάστοτε Εικόνα. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με την Εικόνα του Αγίου Φανουρίου.

Ο Ιερός Ναός
Ο Μητροπολίτης Νείλος, αμέσως ζήτησε από τον Διοικητή της Ρόδου, τον 2ο Μεγάλο Μάγιστρο, την άδεια να ανοικοδομήσει ναό αφιερωμένο στον νέο Άγιο με την τόσο θαυμαστή του φανέρωση. Ο Μέγας Μάγιστρος, όμως αρνείται και αναγκάζεται ο Μητροπολίτης να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη, για να πάρει την άδεια από τον ίδιο τον Πατριάρχη.
Επιστρέφει χαρούμενος και ανεγείρει περικαλλέστατο Ναό, έξω από την πόλη, στον τόπο όπου βρέθηκε η Εικόνα του που, γρήγορα με τη χάρη του Αγίου αναδείχθηκε σε πηγή ιαμάτων γι’ αυτούς που προσερχόντουσαν.

¨Ναός και εικών εφάνη υπέρλαμπρος,
Ως βασιλεί αδεία ανακενισθείς.

Ο Ναός χτίζεται έξω από το κάστρο, κοντά στον προμαχώνα του Αγίου Ιωάννη, εκεί που, σήμερα, βρίσκεται η Κόκκινη Πόρτα, η οποία χτίστηκε αργότερα το 1457. Κόσμος πολύς συρρέει στο Ναό για να προσκυνήσει την θαυματουργή Εικόνα και ο Άγιος Φανούριος γίνεται σύντομα ο πιο γνωστός και αγαπητός άγιος του νησιού, ενώ η φήμη του εξαπλώνεται με γρήγορους ρυθμούς.

Από τότε ο Άγιος Φανούριος θεωρείτε ο προστάτης του νησιού, όπου τον σέβονται και τον τιμούν με μεγάλη ευλάβεια. Σύμφωνα με το υπ’ αριθμό 1190 (φ. 1091) της Βατικανής βιβλιοθήκης, εύρηνται και εικόνες (του) εν όλη την νήσω Ρόδω προσκυνούμεναι και σεμνυνόμεναι θαυμάσια».

Οι Λατίνοι όμως, φοβήθηκαν την όλο και αυξανόμενη δύναμη του Αγίου και κατέστρωσαν ένα ύπουλο σχέδιο για να του επιφέρουν καίριο πλήγμα. Αποφάσισαν να ενισχύσουν και να μεγαλώσουν την τάφρο που περικλείει τη Μεσαιωνική Ππόλη, φτιάχνοντας διπλό τοιχίο.

Οι εργασίες πέρασαν επίτηδες δίπλα από το Ναό του Αγίου Φανουρίου και «κατά λάθος» γκρεμίστηκε ένα σημαντικό κομμάτι από τον τοίχο του Ιερού. Με τη δικαιολογία ότι ο Ναός ήταν πλέον επικίνδυνος για τους πιστούς, οι Ιππότες τον γκρέμισαν ολοσχερώς και το υλικό του το χρησιμοποίησαν για την ενίσχυση του εσωτερικού τοίχου της τάφρου. 

Όλα αυτά συνέβησαν κατά το 1457 όπως αποδεικνύεται από μια επιγραφή στα Ελληνικά και στα Ιταλικά, που είναι εντοιχισμένη στον προμαχώνα του Αγίου Ιωάννου, απέναντι από τη μικρή πύλη των Λεόντων.

Το θαύμα με τους Κρητικούς Ιερείς
Ο Άγιος Φανούριος έκανε αρκετά θαύματα στους πιστούς που επικαλούνται το όνομά του κι ένα απ’ αυτά είναι το ακόλουθο:
Σε μία περίοδο της ιστορικής ζωής της, η Κρήτη ήταν υποδουλωμένη στους Λατίνους (1204 μ.Χ.– 1669 μ.Χ.), που είχαν δικό τους Αρχιεπίσκοπο και γι’ αυτό προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να παρασύρουν τους κατοίκους του νησιού στον Καθολικισμό (Παπισμό).

Επειδή δεν υπήρχε τότε Ορθόδοξος Αρχιερέας, τρεις Κρητικοί διάκονοι αναγκάστηκαν να μεταβούν στο νησί των Κυθήρων για να χειροτονηθούν ιερείς από τον Ορθόδοξο Αρχιερέα, που έδρευε εκεί. Κατά την επιστροφή τους στην Κρήτη και για κακή τους τύχη, πειρατές τους συνέλαβαν στο πέλαγος, τους μετέφεραν στη Μίλητο, όπου τους πούλησαν σαν δούλους.

Όταν το έμαθε αυτό ο Πνευματικός τους Πατέρας και Ηγούμενος, Ιωνάς, άρχισε να τους αναζητά και έφτασε στη Ρόδο. Εκεί άκουσε για τον Άγιο Φανούριο και πήγε στην Εκκλησία του για να δεηθεί για τα τρία πνευματικά του παιδιά.

Τότε ο Άγιος Φανούριος άκουσε τις δεήσεις και τις ευχές του πατρός Ιωνά και εμφανίστηκε στο όνειρο των κυρίων που αγόρασαν τους τρεις Ιερείς και απαίτησε από αυτούς να τους απελευθερώσουν. Αυτοί όμως, νόμιζαν πως πρόκειται για μαγεία και υπέβαλαν στους αιχμαλώτους μεγαλύτερα δεσμά. Ο Άγιος εμφανίστηκε πάλι τη νύχτα, έσπασε τα δεσμά και τους είπε ότι την επόμενη μέρα θα λάμβαναν την ελευθερία τους. Επίσης εμφανίστηκε αληθοφανώς στους κυρίους, λέγοντάς τους ότι εάν και την επαύριον επέμειναν στη γνώμη τους, θα έβλεπαν τη δύναμη του Θεού.
Πραγματικά, την επόμενη ημέρα, όλοι όσοι έμεναν στα σπίτια των κυρίων τυφλώθηκαν, παρέλυσαν τα σώματά τους και υπέφεραν από φριχτούς πόνους.

Τότε απελευθέρωσαν τους αιχμαλώτους, τους έδωσαν όσα χρειάζονταν για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και τους παρακάλεσαν να δεηθούν στον Άγιο για την ίασή τους.

Κατά την επιστροφή τους στην Κρήτη, οι Ιερείς σταμάτησαν στη Ρόδο, προσκύνησαν τον Άγιο Φανούριο και αφού πήραν την άδεια του Αρχιερέα, έκαναν αντίγραφο της Εικόνας για να το πάρουν μαζί τους, όπου και την τιμούσαν κάθε χρόνο με δοξολογίες και λιτανείες.

Ο Άγιος Φανούριος στο σήμερα.
Η Εκκλησία που υπάρχει σήμερα, είναι μια μικρή βυζαντινή εκκλησία σταυροειδούς τύπου με τρούλο και με τοιχογραφίες σε δύο αλλεπάλληλα στρώματα, στα οποία εικονίζονται τα ίδια σχεδόν θέματα. Η εκκλησία είναι οικοδομημένη στα κατάλοιπα κτηρίων της υστερορωμαϊκής περιόδου και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα του τοπικού πληθυσμού και των επισκεπτών του νησιού.

Ο ναός, υφιστάμενος ήδη την εποχή της Ιπποτοκρατίας, αποδόθηκε στον Άγιο Φανούριο μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και συγκεκριμένα το 1946, περίοδο κατά την οποία πολλές εκκλησίες παραχωρήθηκαν στην ορθόδοξη κοινότητα, στην οποία αρχικά ανήκαν. Κατά την περίοδο της επικυριαρχίας της Ρόδου από τους Οθωμανούς ο ναός, αν και αρχικά ήταν χώρος προσευχής, κατόπιν μετατράπηκε σε στάβλο, τον οποίο άνοιξε και καθάρισε, με δική του πρωτοβουλία, ο μακαριστός Πρωτοπρεσβύτερος Κυριακός Μανέττας, αφιερώνοντάς τον στον Άγιο Φανούριο.

Σύμφωνα με την παράδοση ο ναός πριν, ήταν αφιερωμένος στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Ο Μητροπολίτης Τιμόθεος δέχθηκε τις ενέργειες του π. Κυριακού και εγκαινίασε τον ναό στο όνομα του Αγίου Φανουρίου. Ο Άγιος Φανούριος θεωρείται από τη λατρευτική παράδοση ως ο κατ’ εξοχήν άγιος που μπορεί να βοηθήσει στην ανεύρεση («φανέρωση») οποιουδήποτε χαμένου αντικειμένου, προφανώς από την παρετυμολογική σύνδεση του ονόματός του με τη λέξη «φανερώνω».

Αμέτρητα και καθημερινά και ταχύτατα τα θαύματά του, και ο κόσμος προσέρχεται καθημερινά στον Ναό του, κρατώντας στα χέρια του μία φανουρόπιτα (νηστίσιμη πίτα) για να τον ευχαριστήσει, την οποία κατόπιν μοιράζει στους άλλους πιστούς.
Κανείς δεν γνωρίζει επακριβώς πώς και γιατί ξεκίνησε αυτό το έθιμο.

Η φανουρόπιτα βέβαια έχει «μπολιαστεί» και με διάφορα στοιχεία της ελληνικής λαογραφίας αφού κάποιοι θέλουν να φτιάχνεται αυστηρά με 7 υλικά και άλλοι με 9. Οι αριθμοί αυτοί έχουν τη δική τους σημειολογία η οποία δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με την πίστη όσο με την λαϊκή παράδοση.

Όμως, αυτή η άγνοια που υπάρχει για τη ζωή του Αγίου Φανουρίου, οδήγησε στη δημιουργία αρκετών λανθασμένων παραδόσεων και προκαταλήψεων τόσο για την καταγωγή όσο και για τον τόπο του μαρτυρίου του. Η μεγαλύτερη όμως λανθασμένη παράδοση είναι ότι η μητέρα του Αγίου υπήρξε αμαρτωλή, παρόλο που δεν υπάρχει κανένα στοιχείο για να τη δικαιολογεί.

Υπάρχει επίσης η υπόθεση από ερευνητές ότι ο Άγιος συγχέεται με τον Άγιο Γεώργιο, καθώς η Εικόνα του φαίνεται να έχει αρκετές ομοιότητες με αυτή του Αγίου Γεωργίου.
Μολονότι ο βίος του Αγίου Φανουρίου δεν έχει καμία σχέση με τη θεατρική τέχνη, ο Άγιος Φανούριος είναι ο Άγιος Προστάτης των Καραγκιοζοπαιχτών, ακριβώς επειδή τους «φανερώνει» δουλειές.

Υπήρχε και λάβαρο του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών με τον Άγιο Φανούριο, το οποίο λάβαρο δυστυχώς δεν διασώζεται σήμερα, παρά μόνο σε μεταπολεμικό ασπρόμαυρο φωτογραφικό υλικό με τους παλιούς καραγκιοζοπαίχτες Νίκο Ζαβραδινό, Κώστα Μάνο, Τάκη Μελλίδη, Μήτσο Μώρο, Ανδρέα Νικητόπουλο και Σωτήρη Σπαθάρη. Ο τελευταίος εικονίζεται καθιστός κάτω από το λάβαρο.

Ο Άγιος της καρδιάς μας.
Η φήμη του Αγίου Φανουρίου έχει ξεπεράσει τα στενά όρια της Ρόδου, ακόμα και της Ελλάδας. Σε όλο τον κόσμο, όπου υπάρχουν Ορθόδοξοι Χριστιανοί εκκλησιές είναι αφιερωμένες στο όνομά του, Τουρίστες από όλο τον κόσμο, κυρίως όμως από τη Ρωσία και τις Βαλκανικές χώρες, συρρέουν κάθε χρόνο στην Εκκλησία του για να προσκυνήσουν τη θαυματουργική Του Εικόνα.

Στην Κύπρο ό Άγιος είναι τόσο αγαπητός που διεκδικούν την καταγωγή του και τον τόπο του μαρτυρίου του,
Στη συνείδηση του απλού κόσμου ο Άγιος Φανούριος είναι ο Άγιος, στον οποίο αμέσως θα καταφύγουν για να βρουν την λύση των προβλημάτων τους.

Από τα πιο απλά πράγματα που θα χάσουν (ένα εργαλείο, ένα έγγραφο) έως τα πιο σύνθετα (χαμένα πρόσωπα, εργασία, σύζυγο), ο Άγιος Φανούριος είναι αυτός που θα επικαλεστούν. Και σύμφωνα με τις διηγήσεις του κόσμου, η ανταπόκριση του Αγίου είναι άμεση, έτσι ώστε να υπάρχει η πεποίθηση ότι είναι ο πλέον θαυματουργός Άγιος.

Είναι λοιπόν, μεγάλη τιμή και δόξα για τη Ρόδο, που βρέθηκε εδώ η Εικόνα του Αγίου Φανουρίου. Και είναι πολύ ευλογημένη η Ρόδος και οι κάτοικοί της, που έχουν για προστάτη τους αυτόν τον θαυμάσιο Άγιο.

Πηγές:
Ροδιακόν Λειμωνάριον. Κυρίλλου Κογεράκη, 2011, σελ. 287
https://www.sansimera.gr/biographies/520 SanSimera.gr.
https://el.wikipedia.org/wiki/Άγιος Φανούριος
https://www.amea-care.gr/αγιος-φανούριος-ο-άγιος-που-φανερώνει/
http://www.imr.gr/article/396/ieros-naos-agioy-fanoyrioy