Γιάννης Σαμαρτζής: Το «παράδοξο της φειδούς», το «σφάλμα σύνθεσης», και η σχέση τους με την Οικονομία

Rodiaki NewsRoom

Γράφει o Γιάννης Σαμαρτζής
Οικονομολόγος

Όλοι, από τα σχολικά μας χρόνια, έχουμε διδαχθεί ότι η αποταμίευση αποτελεί αγαθό πολύ επωφελές, τόσο για εμάς όσο και για την κοινωνία, ακολουθώντας έτσι το μήνυμα που εκπέμπεται, ότι «η αποταμίευση συμβάλλει στο ατομικό και γενικό καλό». Μάλιστα, έχει οριστεί και η ημερομηνία της 31ης Οκτωβρίου, ως παγκόσμια ημέρα της αποταμίευσης.

Οι μαθητές, σε γενικές γραμμές, διδάσκονται ότι όταν μελλοντικά θα αποκτήσουν εισόδημα, να μην το καταναλώνουν όλο, αλλά ένα μέρος αυτού να το αποταμιεύουν, με στόχο να έχουν περισσότερο πλούτο σε επόμενες χρονικές περιόδους, για να μπορούν να ικανοποιήσουν τα μικρά ή και τα μεγαλύτερα όνειρά τους, ενώ παράλληλα, να έχουν και τη δυνατότητα, ώστε να διαθέτουν κάποιο εισόδημα σε περιόδους κυρίως οικονομικής ανασφάλειας, όπως δυστυχώς αυτή που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας.

Το «παράδοξο της φειδούς» είναι μία από τις πιο γνωστές Κεϋνσιανές θεωρίες, η οποία μας διδάσκει ότι το παράδοξο είναι ότι, ενώ η αποταμίευση που θεωρείται αρετή και είναι οικονομικά ωφέλιμη για το μεμονωμένο άτομο, αν την ακολουθήσουμε όλοι μας υπέρμετρα, τότε ο συνολικός εθνικός μας πλούτος θα μειωθεί.

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η λογική στηρίζεται στα εξής: Αν ταυτόχρονα όλοι μας αυξήσουμε την αποταμίευση, τότε θα μειωθεί η συνολική ιδιωτική κατανάλωση, δηλαδή θα μειωθεί η συνολική μας ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες.

Αυτό που θα ακολουθήσει είναι οι επιχειρήσεις να μειώσουν την παραγωγή τους, δηλαδή θα μειώσουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα, πράγμα που σημαίνει ότι θα μειωθεί η προσφορά προϊόντων και υπηρεσιών, αφού δεν θα υπάρχει ικανή ζήτηση από τους καταναλωτές για να τα απορροφήσουν.

Συνεπώς, θα μειωθούν και οι ιδιωτικές επενδύσεις, οι οποίες αποτελούν την κινητήριο δύναμη της Οικονομίας.
Το αποτέλεσμα της μείωσης των επενδύσεων είναι να αυξηθεί η ανεργία, η οποία με τη σειρά της, θα οδηγήσει σε ένα νέο κύμα μείωσης της κατανάλωσης, αφού οι άνεργοι δεν θα διαθέτουν ικανά εισοδήματα για να καταναλώσουν, κ.ο.κ.

Με τον ρυθμό αυτό, η Οικονομία οδηγείται σε ύφεση και, επομένως, όλοι μας γινόμαστε φτωχότεροι.
Τελικά, ακολουθεί και η μείωση των εσόδων του κράτους, εξαιτίας των μειωμένων εισοδημάτων, τόσο των καταναλωτών όσο και των επιχειρήσεων, δημιουργώντας έτσι ελλείμματα, τα οποία για να καλυφθούν, θα αναγκάζεται το κράτος να προσφεύγει, κυρίως, σε εξωτερικό σε δανεισμό, αυξάνοντας έτσι το δημόσιο χρέος της χώρας.

Ο λόγος για τον οποίο το φαινόμενο αυτό αποκαλείται «παράδοξο», έχει βάση στο «σφάλμα σύνθεσης» που λένε οι οικονομολόγοι, δηλαδή στο σφάλμα λογικής. Το σφάλμα εδώ είναι να υποθέσουμε, πως, ό,τι ισχύει για το άτομο – δηλαδή, ότι η αύξηση της αποταμίευσης, οδηγεί σε αυξημένο πλούτο στις επόμενες χρονικές περιόδους -, ισχύει και για το σύνολο της οικονομίας. Πράγμα, το οποίο όμως δεν ισχύει.

Επομένως, το σφάλμα αυτό που κάνουμε όλοι μας και το οποίο στην οικονομική επιστήμη ονομάζεται «σφάλμα σύνθεσης», αναφέρεται στη λανθασμένη εξαγωγή συμπερασμάτων, δηλαδή να νομίζουμε ότι ισχύει για το όλο (το γενικό), ό,τι ισχύει για το μερικό (το ατομικό).

Κατά συνέπεια, το «σφάλμα σύνθεσης» διαπράττεται, εάν δεχθούμε ότι εκείνο που ισχύει για το άτομο ή τη μεμονωμένη επιχείρηση, ισχύει αναγκαστικά και για το σύνολο της οικονομίας.

Οι οικονομολόγοι συνήθως υποστηρίζουν, ότι το «σφάλμα σύνθεσης» αποτελεί τον λόγο διάκρισης της οικονομικής επιστήμης σε δύο επιμέρους κλάδους, στη μικροοικονομία και τη μακροοικονομία. Θα πρέπει, ωστόσο, να διευκρινιστεί ότι το «σφάλμα σύνθεσης» είναι πράγματι σφάλμα λογικής.

Έτσι, π.χ. στη μικροοικονομική ανάλυση δεχόμαστε ότι, όταν σε μία επιχείρηση μειωθεί ο εργατικός μισθός – ο οποίος αποτελεί το βασικό στοιχείο του κόστους παραγωγής -, η επιχείρηση θα αυξήσει το κέρδος της, εφόσον η τιμή του παραγόμενου προϊόντος παραμένει σταθερή.

Στη μακροοικονομική όμως ανάλυση, το συμπέρασμα αυτό δεν είναι αποδεκτό, γιατί αν μειωθούν οι μισθοί σε όλους τους κλάδους της Οικονομίας, τότε θα μειωθεί η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών.

Το αποτέλεσμα εδώ θα είναι, να έχουμε μείωση της συνολικής ζήτησης σε όλους τους κλάδους της οικονομίας, και στη συνέχεια, μείωση των τιμών τους, οπότε τελικά θα έχουμε μείωση των κερδών και στη μεμονωμένη επιχείρηση, η οποία είχε αυξήσει τα κέρδη της από την αρχική μείωση του εργατικού της μισθού.

Κατά συνέπεια, το σφάλμα σύνθεσης είναι ένα λογικό σφάλμα που συμβαίνει όταν γενικεύουμε ένα συμπέρασμα από μία μεμονωμένη περίπτωση σε ολόκληρη την ομάδα.

Άλλο παράδειγμα σφαλματος συνθεσης στην οικονομία είναι η υπόθεση ότι, η μείωση των φόρων θα οδηγήσει σε αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης. Αν και η μείωση των φόρων, οδηγεί κατά κανόνα σε αύξηση των εισοδημάτων σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, δεν είναι εγγυημένο ότι θα οδηγήσει σε αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης για ολόκληρη την οικονομία.

Αυτό συμβαίνει επειδή η οικονομική ανάπτυξη επηρεάζεται και από πολλούς άλλους παράγοντες, όπως είναι η συνολική επένδυση του Δημοσίου, η επένδυση των νοικοκυριών και επιχειρήσεων, η εφαρμογή νέων τεχνολογιών από τις επιχειρήσεις, η σωστή εκπαίδευση, κ.λπ.

Ένα άλλο παράδειγμα σφαλματος συνθεσης στην οικονομία είναι η υπόθεση ότι, η αύξηση των μισθών θα οδηγήσει σε αύξηση του πληθωρισμού. Αν και η αύξηση των μισθών θα οδηγήσει σε αύξηση του κόστους παραγωγής στις περισσότερες επιχειρήσεις, δεν είναι εγγυημένο ότι θα οδηγήσει σε αύξηση του πληθωρισμού και στο σύνολο της οικονομίας.

Αυτό συμβαίνει επειδή ο πληθωρισμός επηρεάζεται και αυτός από πολλούς άλλους παράγοντες, όπως π.χ από την προσφορά και ζήτηση των αγαθών και υπηρεσιών και, κυρίως, από την εφαρμοσμένη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική της χώρας...

Γενικά, το σφάλμα σύνθεσης είναι ένα κοινό λογικό σφάλμα που μπορεί να οδηγήσει τους αρμόδιους σε λανθασμένες αποφάσεις, σχετικά με την ακολουθούμενη οικονομική πολιτική.

Επομένως, είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι αρμόδιοι και τις οικονομικές παραμέτρους του σφάλματος σύνθεσης, ώστε να αποφεύγουν να υποπίπτουν σε παρόμοια σφάλματα, όταν κάνουν τις οικονομικές τους προβλέψεις.