Σωτήρης Ντάλης: Ημέρα της Μεσογείου - Για μια Pax Mediterranea στη Mare Nostrum

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Σωτήρης Ντάλης*

Ακριβώς πενήντα χρόνια από την έναρξη του «πολέμου του Οκτωβρίου του 1973» γνωστού και ως «πολέμου του Γιόμ Κιπούρ» στις 7 Οκτωβρίου 1973, η Χαμάς διάλεξε την 7η Οκτωβρίου 2023 για να πραγματοποιήσει τρομοκρατική επίθεση εισβάλλοντας στο Ισραήλ.

Όπως τότε η επίθεση που ξεκίνησε η Αίγυπτος του Ανουάρ Σαντάτ επιχείρησε ν’ ανατρέψει την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή, έτσι και σήμερα η επίθεση της Χαμάς στοχεύει ν’ ανατρέψει τα δεδομένα που είχαν δρομολογηθεί με στόχο τη σταθερότητα (συμφωνίες Αβραάμ) στην περιοχή της ευρύτερης Μέσης

Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου. Μία ειρήνη και σταθερότητα που είναι και σήμερα το ζητούμενο για τη Μεσόγειο.

Η 28η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως Ημέρα της Μεσογείου και είναι μια πρόσκληση για αναστοχασμό στην κληρονομιά της μνήμης και της κουλτούρας της Μεσογείου, μια πρόσκληση στους μεσογειακούς λαούς να αποκτήσουν ή να ανακτήσουν την πολλαπλή, επική, τραγική και εκπληκτική κληρονομιά τους.

Η Ημέρα της Μεσογείου είναι πρόσκληση αποδοχής της μεσογειακής πολυμορφίας, όχι για να οδηγηθούμε ξανά στη διαίρεση αλλά για να αναζητήσουμε την κατανόηση και εντέλει την ένωση.
Ο κορυφαίος Γάλλος στοχαστής Εντγκάρ Μορέν με τα κείμενά του για τη Μεσόγειο μάς προτείνει για την ταυτόχρονη κατανόηση της ενότητας, της πολυφωνίας και των σημείων σύγκρουσης της Μεσογείου, μια διαλογική σκέψη που να αποδέχεται ταυτόχρονα τη συμπληρωματικότητα και τον ανταγωνισμό

. Κι αυτό, γιατί η Μεσόγειος είναι η θάλασσα της επικοινωνίας και της σύγκρουσης, η θάλασσα των πολυθεϊσμών και των μονοθεϊσμών, η θάλασσα του φανατισμού και της ανεκτικότητας. Για τον κορυφαίο Γάλλο ιστορικό Φερνάντ Μπροντέλ (1902-1985), η Μεσόγειος είναι χίλια πράγματα μαζί. Δεν είναι ένα μόνο τοπίο αλλά αμέτρητα τοπία. Δεν είναι μία θάλασσα αλλά διαδοχή θαλασσών Δεν είναι ένας πολιτισμός, αλλά πολιτισμοί που συσσωρεύονται ο ένας πάνω στον άλλον.

Πριν από την έναρξη της συνόδου των ευρωμεσογειακών χωρών στην Αζαξιό της Κορσικής τον Σεπτέμβριο του 2020, ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν με ανάρτησή του στο Τwitter υπογράμμισε ότι η Γαλλία «βλέπει» τη Μεσόγειο ως θάλασσα όπου θα επικρατεί μόνο ειρήνη και σταθερότητα. ”Pax Mediterranea” ήταν το λακωνικό μήνυμα του γάλλου προέδρου στο Τwitter, παραφράζοντας το περίφημο Pax Romana (ρωμαϊκή ειρήνη) που επικρατούσε την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Πράγματι, η Μεσόγειος είχε πάντα έναν πολιτικό ρόλο. Γιατί είναι ταυτόχρονα η θάλασσα που χωρίζει και ενώνει την Ευρώπη από την Αφρική, ένα σύνορο που κάποιοι θα επιθυμούσαν να ονομάσουν «φυσικό» ανάμεσα σε διαφορετικούς κόσμους, αλλά ταυτόχρονα και ένας γεωγραφικός χώρος με πολλές ενδείξεις ομοιογένειας. Αποτελεί επίσης, και κυρίως, τόπο ανταλλαγών και επαφών εμπορικών, πολιτισμικών, ανθρώπινων…
Οι πολιτικές για τη Μεσόγειο καταδεικνύουν και χαράζουν μονοπάτια σκέψης σχετικά με την κατάσταση σε αυτό το θαλάσσιο σταυροδρόμι που όλοι θα ήθελαν να μπορούν να ονομάζουν Mare Nostrum, γράφουν οι Η.Laurens και Μ.Rey στο βιβλίο τους «Η Μεσόγειος σε αναζήτηση του εαυτού της», (εκδόσεις Μελάνι).≈
Τι είναι όμως η Μεσόγειος; Σε ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα που αφορά μια πόλη της Μεσογείου και το λιμάνι της, τη Μασσαλία, ο συγγραφέας του, ο Ζαν Κλοντ Ιζό («Οι Βατσιμάνηδες της Μασσαλίας», Μεταίχμιο, 2014), γράφει για την πόλη του μέσα από τα πιο σύγχρονα ερωτήματα που αφορούν το μέλλον της Μεσογείου. Πηγή έμπνευσής του και σημείο αναφοράς για τις απόψεις του αποτελούν σε μεγάλο βαθμό το βιβλίο του Φερνάντ Μπροντέλ «Η Μεσόγειος» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια) και κυρίως το σημαντικό έργο του Πέντραγκ Ματβέγεβιτς «Μεσογειακή σύνοψη» (εισαγωγή: T. Θεοδωρόπουλος, εκδόσεις Πατάκη), τα οποία θα έπρεπε να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και για όλους εκείνους που μιλούν για το μέλλον αυτής της γωνιάς του κόσμου.
Η Μεσόγειος, είναι ένα πανάρχαιο σταυροδρόμι. Εδώ και αιώνες τα πάντα συνέρρεαν προς αυτήν, αναστάτωναν και εμπλούτιζαν την ιστορία της. Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα πού φτάνει η Μεσόγειος, γιατί η Μεσόγειος δεν είναι μόνο γεωγραφία. Τα σύνορά της δεν εγγράφονται ούτε στον χώρο ούτε στον χρόνο. Πώς να τα ορίσεις και σε σχέση με τι; Δεν είναι ιστορικά, ούτε εθνικά, ούτε εθνολογικά, ούτε κρατικά, υποστηρίζει ο Πρέντραγκ Ματβέγεβιτς και μας προτείνει ν’ αναζητήσουμε πρώτα απ’ όλα ένα σημείο εκκίνησης: ακτή ή σκηνικό, λιμάνι ή γεγονός, πλου ή αφήγηση.
Από πού ξεκινάμε δεν έχει τόση σημασία. Σημασία έχει πού φτάνουμε. Γιατί είναι φορές, κυρίως όταν το ταξίδι είναι μακρύ, που όλες οι θάλασσες μοιάζουν να είναι μία και μόνη, η ίδια θάλασσα, κι άλλοτε πάλι η καθεμιά τους φαντάζει διαφορετική.
Η Μεσόγειος δεν είναι μόνο ιστορία και δεν ανέχεται τα πολύ στενά όρια. Ο Ζορζ Σιμενόν, επιχειρώντας να δώσει έναν ορισμό της Μεσογείου, γράφει στο ημερολόγιό του: «Η Μεσόγειος είναι μια απέραντη θάλασσα, χωρίς ακριβή όρια, με διάφορα ασαφή σημεία αναφοράς: η Τουλόν και ο στόλος της, η Νίκαια και το καρουζέλ της, η Νεάπολη και το ηφαίστειό της, ο Πειραιάς και ο Παρθενώνας, η Κορσική και απέναντι οι Αραβες, οι καμήλες και η άμμος» (“Mare Nostrum. Hμερολόγιο”. Μετάφραση: Φανή Μουρίκη. Στο περιοδικό «Το Δέντρο», τεύχος 228-229, σελ. 194-198). Για τον Σιμενόν η Μεσόγειος είναι πρώτα απ’ όλα πολύ μικρή. Δεν είναι τυχαίο το ότι ορίζεται ως λεκάνη, αλλά θα ήταν καλύτερα να την αποκαλέσουμε δρόμο.
Άραγε και δρόμος ειρήνης;

*Ο Σωτήρης Ντάλης είναι αν. καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Διεθνούς Πολιτικής και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, Πρόεδρος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Έχει επιμεληθεί το συλλογικό έργο, «Mare Nostrum: Μετατοπίσεις Ισχύος στον Γεωπολιτικό Χάρτη της Μεσογείου» (εκδ. Παπαζήση).