Ιωάννης Βολανάκης: Χαμαικέρασος η λεπτή (Fragaria vesca),κοινώς φράουλα

Rodiaki NewsRoom

Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά Ελλάδας

Γράφει o
Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης
Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων

Η Χαμαικέρασος η λεπτή (Fragaria vesca), κοινώς αγριοφραουλιά, είναι ένα ποώδες, πολυετές, μικρού μεγέθους φυτό. Αυτό φέρει λεπτούς και εύκαπτους βλαστούς, τους στόλωνες, οι οποίοι έρποντας ριζώνουν. Πρόκειται για φυτό που απαντά ως αυτοφυές σε όλη την Ελλάδα και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Γενικά, η αγριοφραουλιά αυτοφύεται σε ολόκληρο σχεδόν το βόρειο ημισφαίριο της γης.

Στην Ελλάδα απαντά επίσης ως αυτοφυής η Χαμαικέρασος η πρασίνη (Fragaria viridis). Από την Χαμαικέρασον την λεπτήν (Fragaria vesca), κοινώς αγριοφραουλιά και την Χαμαικέρασον την πρασίνην (Fragaria viridis) και ύστερα από διασταυρώσεις, προήλθε το υβρίδιο Χαμαικέρασος η ανανάσα (Fragaria x ananassa), η γνωστή σε όλους μας φράουλα, οι καρποί της οποίας, με το χαρακτηριστικό, ερυθρό χρώμα, το ευχάριστο άρωμα και την ωραία γεύση αυτών είναι γνωστοί σε μας και καταναλώνονται με μεγάλη ευχαρίστηση.

Όσον αφορά στην ετυμολογία τού ονόματος «Χαμαικέρασος», αυτή απαντά ήδη στην αρχαία Ελληνική Γραμματεία (Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος ή Αναζαρβεύς, Αθήναιος ο Ναυκρατίτης κ.λπ..) Σχετικά με την ονομασία “Fragaria”, αυτή προήλθε από το λατινικό επίθετο “fragrans”, το οποίο σημαίνει ευώδης, μυρωδάτος. Η φράουλα στα Ιταλικά ονομάζεται Fragola, στα Γαλλικά Fraisier, στα Γερμανικά Erdbeere και στα Αγγλικά Strawberry.

H Χαμαικέρασος η λεπτή (Fragaria vesca), ανήκει στη Συνομοταξία των Αγγειοσπέρμων (Magnoliophyta), στην Ομοταξία των Δικοτυληδόνων (Magnοliopsida), στην Υφομοταξία Ροδιδών (Rosidae), στην Τάξη Ροδωδών (Rosales), στην Οικογένεια Ροδοειδή (Rosaceae), στο Γένος Χαμαικέρασος (Fragaria) και στο είδος λεπτή (vesca).

Πρόκειται για την άγρια φράουλα ή αγριοφραουλιά, η οποία αυτοφύεται σε δάση, συνήθως ανάμεσα σε πτέρες (Πτερίδειον το αέτιον – Pteridium aquilinum), προτιμά σκιερά μέρη, αποφεύγοντας την έκθεση αυτού στο έντονο ηλιακό φως, ένεκα τούτου και δεν καλλιεργείται συστηματικά στους κήπους. Η Χαμαικέρασος η λεπτή παράγει μικρού μεγέθους και πολύ νόστιμους καρπούς, οι οποίοι καταναλώνονται από τον άνθρωπο από την Προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα, από τα πτηνά, τα οποία συμβάλλουν και στη διάδοση των σπόρων αυτής και τη διαιώνιση του είδους, από τα ζώα του δάσους κ.λπ..

Ανασκαφικά ευρήματα από Προϊστορικούς οικισμούς, αλλά και από οικισμούς των ιστορικών χρόνων της Ευρώπης απεκάλυψαν, ότι οι καρποί της άγριας φράουλας εχρησιμοποιήθησαν ως τροφή από τον άνθρωπο από τα πανάρχαια χρόνια και χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα. Επίσης, οι άγριες φράουλες τρώγονται από τα άγρια ζώα (πτηνά, σκίουρους, ποντικούς κ.λπ.), και διά του τρόπου αυτού εξασφαλίζεται μεταξύ άλλων και η διαιώνιση του είδους. Γενικά είναι παραδεδεγμένο, ότι η καρποφορία των φυτών υπηρετεί το απώτερο σκοπό, ο οποίος είναι η διαιώνιση του είδους.

Ακριβώς επάνω σε αυτή την διαπίστωση εστήριξε ο Σουηδός Φυσιοδίφης και διάσημος Βοτανολόγος Κάρολος Λινναίος (Karolus Linnaius, * 1708- + 1778 μ. Χ.) το σύστημα ταξινομήσεως ολοκλήρου του φυτικού βασιλείου παγκοσμίως, το οποίο περιλαμβάνει περίπου 350.000 φυτά, συμπεριλαμβανομένων των μυκήτων. Ως προς τους μύκητες, ορισμένοι ερευνητές δεν δέχονται ότι αυτοί ανήκουν στον κόσμο των φυτών, αλλά αποτελούν ανεξάρτητη ομάδα. Σημειωτέο, ότι τα ίδια τα φυτά του είδους Χαμαικέρασος η λεπτή (Fragaria vesca), κοινώς άγριας φράουλας, χρησιμεύουν ως τροφή στα Οπληφόρα ζώα (ίππος, ημίονος, γάϊδαρος, ζαρκάδι κλπ.).

Οι φράουλες είναι χαμηλές, τριχωτές, πολυετείς πόες, με ρίζωμα, το οποίο έρπει. Αυτές φέρουν σύνθετα, φύλλα, τα οποία αποτελούνται από τρία μικρά, οδοντωτά φυλλάρια, με μακρύ μίσχο. Φέρουν λευκά, μονογενή ή διγενή άνθη, διατεταγμένα κατά δέσμες, τα οποία φέρονται στην κορυφή μακριών ποδίσκων.

Κάθε άνθος αποτελείται από πεντασχιδή κάλυκα, πέντε πέταλα, 20-35 στήμονες και πολυάριθμους ύπερους.
Ο καρπός είναι σύνθετος και ψευδής (αρχαία ελληνικά ονομάζεται «μεμαίκυλον», αποτελείται από πολυάριθμα, μικροσκοπικά αχαίνια – που είναι και οι πραγματικοί καρποί – σφηνωμένα μέσα στην κόκκινη, χυμώδη σάρκα. Ο καρπός αρχικά έχει χρώμα λευκοπράσινο και όταν ωριμάσει προσλαμβάνει ένα πολύ έντονο και ωραίο ερυθρό χρώμα.

Η φράουλα πολλαπλασιάζεται αγενώς με παραφυάδες, οι οποίες εκφύονται από την βάση του βλαστού, που αναπτύσσουν επιγενείς ρίζες, οι οποίες δίδουν νέα φυτά. Η Χαμαικέρασος η λεπτή (Fragaria vesca), κοινώς αγριοφραουλιά, δεν αναπτύσσει έρπον ρίζωμα και τούτο, διότι θα ήταν δύσκολο να εξελιχθεί, επειδή κατά κανόνα αυτοφύεται σε πετρώδη και ξηρά μέρη του δάσους.

Από τον 17ον αι. μ. Χ. και εξής εισήχθη από την Βόρεια Αμερική στην Ευρώπη η Χαμαικέρασος η βιργινιακή (Fragaria virginianis) και αργότερα η Χαικέρασος η χιλιανή (Fragaria chiloensis) και στη συνέχεια από την διασταύρωση αυτών προέκυψε το υβρίδιο Χαμαικέρασος η ανανάσα (Fragaria x ananassa), η οποία καλλιεργείται σήμερα στην Ευρώπη και παράγει τις μεγάλες, και εύγεστες, γνωστές σε μας, φράουλες.

Άλλα είδη φράουλας είναι τα εξής:
1) Χαμαικέρασος η αειθαλής ή η μικρόκαρπος (Fragaria semperflorens).
2) Χαμαικέρασος η μακρόκαρπος (Fragaria macrocarpa).
3) Χαμαικέρασος η μοσχάτη (Fragaria moschata).
4) Χαμαικέρασος η βρακτιώδης (Fragaria bracteata).
5) Χαμαικέρασος η κρινίτις (Fragaria crinite).

6) Χαμαικέρασος η ελλέκειος (Fragaria hellecea).
7) Χαμαικέρασος η ινδική (Fragaria indica).
8) Χαμαικέρασος η λοφώδης (Fragaria collina).

Το είδος αυτό καλλιεργείται σχεδόν αποκλειστικά για καλλωπιστικούς σκοπούς. Είναι πολύ ανθεκτικό στις διάφορες καιρικές συνθήκες και γρήγορα σχηματίζει πυκνό, πράσινο τάπητα, διάσπαρτο από κίτρινα άνθη και στη συνέχεια σχηματίζονται καρποί με ζωηρό κόκκινο χρώμα. Απαντά ως αυτοφυής σε πολλές δασώδεις περιοχές της Ελλάδος.
Η Χαμαικέρασος η ανανάσα (Fragaria x ananassa), κοινώς φράουλα, καλλιεργείται σήμερα σε πολλές χώρες του βορείου ημισφαιρίου και παράγονται μεγάλες ποσότητες φράουλας σε ολόκληρο τον κόσμο.

Διατροφική δήλωση ανά 100 γραμμάρια:
Ενέργεια 30.000 kcal
Νερό 91.570 gr.

Βιταμίνες
Βιταμίνη Α, D, Ε, Κ, Β1, Β2, Β3, Β5, Φυλλικό οξύ, Β12 (κυανοκοβαλαμίνη)

Ιχνοστοιχεία
Ασβέστιο, Σίδηρος, Μαγνήσιο, Κάλιο, Νάτριο, Ψευδάργυρος, Χαλκός, Μαγγάνιο, Φωσφόρος

Άλλα:
Καφεΐνη, Θεοβρωμίνη, Τέφρα.
Καλλιέργεια – παραγωγή
Στην Ελλάδα καλλιεργούνται ετησίως περίπου 900.000 στρέμματα με φράουλες και παράγονται περίπου 900.000 τόνοι φράουλες.

Χρήση
Οι φράουλες αποτελούν ένα πολύ εύγεστο και υγιεινό φρούτο, που αφθονεί την άνοιξη και καταναλώνονται ωμές, είτε σκέτες, είτε με λίγη ζάχαρη, με γάλα, κρέμα, γιαούρτι κ.λπ. Επίσης, καταναλώνονται σε τούρτες, παράγονται από αυτές εύγεστες μαρμελάδες και γενικά χρησιμοποιούνται στη Ζαχαροπλαστική.

Αρχαία Γραμματεία
1) Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος ή Αναζαρβεύς
Ο Διοσκουρίδης αναφέρει «την Χαμαικέρασον», διά την οποία γράφει ότι πρόκειται περί «μικράς πόας» (Περί ευπορίστων 1, 157), όμως φαίνεται ότι δεν πρόκειται για την άγρια φράουλα.
2) Αθήναιος ο Ναυκρατίτης

Ο Αθήναιος αναφέρει επίσης «την χαμαικέρασον» (Β , 50, D), όμως στην πραγματικότητα πρόκειται για την Άρβουτον την κοινήν (Arbutus unedo), κοινώς κουμαριά και όχι για τη φράουλα, αν και οι καρποί της κουμαριάς ομοιάζουν πάρα πολύ με τους καρπούς της φράουλας.

Φαρμακευτικές ιδιότητες και χρήσεις
Κατ΄ αρχήν, οι φράουλες νωπές καταναλώνονται ευχαρίστως, για την ωραία γεύση των και για τον πλούτο των βιταμινών και ιχνοστοιχείων, τα οποία περιέχουν. Παράλληλα, τα φύλλα και ιδίως οι ρίζες αυτών, ενδείκνυνται ως διουρητικές και ευεργετικές ως προς το ουροποιητικό σύστημα γενικά.

Λαϊκή Ιατρική
Οι καρποί της φράουλας, της άγριας και της ήμερης, θεωρούνται ότι συμβάλλουν κατά πολύ στην ενίσχυση του ανθρώπινου οργανισμού, λόγω κυρίως του πλούτου των βιταμινών και των ιχνοστοιχείων, που περιέχουν και συνιστώνται προς ενίσχυση της ευεξίας του ανθρώπου και ιδιαίτερα σε άτομα, τα οποία που βρίσκονται στο στάδιο της ανάρρωσης, ύστερα από ταλαιπωρία κάποιας ασθένειας ή κοπώσεως.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ι. Ηλ. Βολανάκης, Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Δωδεκανήσου, περιοδικό «ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», τ. ΚΔ΄ (Ρόδος 2010), σ. 712-749.
Ηρ. Π. Γεωργούλης, Φράουλα ή χαμαικέρασος, ΜΕΕ, τ. ΚΔ΄(Αθήναι, άνευ χρ. εκδ.), σ. 190-191.
Εγκυκλοπαιδεία ΝΕΑ ΔΟΜΗ, τ. 28 (Αθήνα αν. χρ. εκδ.), σ. 114-115.
Δ. Σ. Καββάδας, Εικονογραφημένον - Φυτολογικόν Λεξικόν (Αθήνα αν. χρ. εκδ.), σ. 4150-4155.
Ευ. Φραγκάκι, Η Δημώδης Ιατρική της Κρήτης (Αθήναι 1978).

Γ. Χριστόπουλος (Επιμέλεια), Εκδοτική Αθηνών (Αθήνα 1990).
H. Baumann, Die Griechische Pflanzenwelt, Muenchen 1999.
Βotanica. Das Abc der Pflanzen. 10.000 Arten in Text und Bild (Koeln 1998), σ. 308.
R. Scheppelmann, Flora Graeca. Sibthorpiana, Volksausgabe, Edition Kentavros, (Hamburg 2017).