Ηλίας Καραβόλιας: Η εξοντωτική κουλτούρα του έτοιμου

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Ηλίας Καραβόλιας

«Παλιά είχαμε πολλές ερωτήσεις χωρίς απαντήσεις. Τώρα με τους υπολογιστές έχουμε πολλές απαντήσεις για τις οποίες δεν είχαμε ερωτήσεις.»
(Πήτερ Ουστίνωφ, ηθοποιός)

Υπάρχει ανάγκη να κατανοήσουμε ότι το σκυμμένο κεφάλι μας στις οθόνες, έγινε η βασική μηχανική κίνηση του σώματος ώστε ο νους να ενσωματωθεί στο γίγνεσθαι.
Και λόγω αυτού ξεχνάμε πολλές φορές ότι μπορεί το κινεζικό ρητό να ισχύει (μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις), αλλά μια εικόνα καταλαμβάνει πλέον πολύ περισσότερη μνήμη απ' ό,τι παλιότερα.
Και όχι μόνο η εικόνα: το έτοιμο κείμενο από το GPT και το έτοιμο πλάνο από τους αλγόριθμους, όλη αυτή η κουλτούρα του «έτοιμου», αφήνει εκτεθειμένο και ανέτοιμο το νου να σκεφτεί τα μικρά και τα μεγάλα της πραγματικής ζωής.
Δεν χρειάζεται ούτε δαιμονοποίηση ούτε τεχνοφοβικά σύνδρομα και νεοφοβία (ή απώθηση προσαρμογής στο αυτόματο και στο παραμετροποιημένο).
Χρειάζεται να βρίσκουμε εργαλεία θωράκισης του υποκειμένου και της κοινωνίας καθώς επεκτείνει την ισχύ της η ΤΝ και η ανεξέλεγκτη υπολογιστική ισχύς των αλγορίθμων. Δηλαδή, απαιτείται σήμερα όχι απλά «ψηφιακός εγγραμματισμός» που δυναμώνει ικανότητες και δεξιότητες στην εργασία, αλλά και ένας συνδυασμός παιδείας και κουλτούρας τέτοιας ώστε να φιλτραριστεί ο όγκος των θεαμάτων και των «έτοιμων» ερεθισμάτων που εκπέμπει η οθόνη στην παλάμη μας (είτε τα ψάχνουμε, είτε μας ψάχνουν αυτά).
Το συμπεριφορικό μας πλεόνασμα - που γίνεται κέρδος των τεχνολογικών ολιγοπωλίων και των θυγατρικών τους - σχετίζεται στην εποχή της post-truth και των fake news, με το συμπεριφορικό μας μοτίβο αλλά και με το σχεδιασμένο μηχανικό μοτίβο των λογισμικών.
Όλοι μας αντιμετωπίζουμε την υπερφόρτωση με πληροφορίες στο διαδίκτυο (κάτι που μεταξύ άλλων μετά μας οδηγεί παθητικά και στο εργασιακό multitasking).
Φοιτητές με ρώτησαν πρόσφατα κάτι πολύ δύσκολο για να απαντηθεί σε τέτοιες εποχές: αν πρέπει να εκπαιδευτούμε για να μπορούμε να διαβάζουμε τις ειδήσεις. Και αν αυτό μας βοηθάει ουσιαστικά να διακρίνουμε την αληθινή γνώση και την γνήσια πληροφορία.
Οφείλουμε είναι η αλήθεια, να ξέρουμε από νωρίς «ποιοι είναι οι γνωστικοί περιορισμοί που μας εμποδίζουν να καταλάβουμε αν μια πληροφορία είναι αληθής ή ψευδής, ή να διακρίνουμε μια γνώμη από ένα γεγονός» όπως λέει ένα σημείο στο σύγγραμμα «Εγγράμματοι σε έναν ψηφιακό κόσμο», εκδ. Τόπος, που έγραψε με μεθοδικότητα και τεκμηριωμένη επιστημονική έρευνα και ανάλυση, η ειδική επί του θέματος κα Χρυσανθόπουλου. Και τα ερωτήματα που την απασχολούν είναι άκρως ενδεικτικά:

• Πώς οι ψηφιακές τεχνολογίες και οι δεξιότητες γραμματισμού συνδέονται με την έννοια της δημοκρατικής συμμετοχής;
• Ποιες παρεμβάσεις είναι απαραίτητες ώστε οι απόφοιτοι της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να είναι έτοιμοι για τον θαυμαστό καινούργιο ψηφιακό κόσμο;
• Γιατί αναθέτουμε ανώτερες ανθρώπινες γνωστικές λειτουργίες, όπως η μνήμη, σε μια μηχανή;
• Τι είναι οι εγγράμματες μηχανές και πώς τις χρησιμοποιούμε;
• Μαθαίνουμε καλύτερα από την οθόνη ή το χαρτί;
  Λείπουν σήμερα (ή μάλλον δεν τα προτιμάμε) τα βιβλία που συνδυάζουν θεωρητική θεμελίωση και εμπειρική έρευνα. Κράτησα πολλά από το συγκεκριμένο βιβλίο διότι μερικές πτυχές των περιεχομένων του είναι άκρως διαφωτιστικές - τόσο για αυτόν που μεταδίδει γνώση όσο και για τον απλό αναγνώστη, τον ψηφιακό πολίτη, που την αναζητά.
  Πίσω από την πρόσβαση και τους υπερσυνδεδεμένους χρήστες «δουλεύουν» θεωρητικές έννοιες όπως ο εγγραμματισμός των δικτύων (network literacy) σε σχέση με τον συμμετοχικό (participatory) και αυτόν της ηθικής δεοντολογίας (ethical).
  Αλλά το σπουδαιότερο είναι ότι κάθε νέος που διδάσκεται υπολογιστές και πληροφορική, είναι πλέον ανάγκη να κατανοεί τις έννοιες εκείνες που θα συνθέτουν τον ψηφιακό του βίο, να γνωρίζει τι κρύβεται πίσω από οθόνες και πλατφόρμες.
  Στο συγκεκριμένο σύγγραμμα π.χ. κατανοεί ο αναγνώστης γιατί οι ειδήσεις μπορεί να λειτουργούν και ως γνώση. Και πώς επιταχύνεται η κατανάλωση πληροφορίας και παραπληροφόρησης, η υπερφόρτωση του νου με πληροφορίες.
  Τι σημαίνει γεγονός, άποψη, πεποίθηση αλλά και πώς δομείται μια ολόκληρη γνωστική θεωρία στα Μέσα και την Πληροφορία.
  Τι είναι η «υπόθεση εκτεταμένου νου - εκτεταμένης γνώσης» και πώς γίνεται σε εκπαιδευτικά συστήματα η στοχευμένη ανάθεση γνωστικών διεργασιών στο τεχνολογικό περιβάλλον.
  Ποια τα δεοντολογικά ζητήματα και οι κοινωνικές επιπτώσεις του μηχανικού γραμματισμού σήμερα ανά χώρα και ηλικίες.
  Με λίγα λόγια: οι νέες «ψηφιακές γενιές» οφείλουν να κατανοήσουν τι είναι η διαμεσολαβημένη επικοινωνία και τι είναι οι αλγόριθμοι και οι «εγγράμματες μηχανές». Να ξέρουν πώς γίνεται η ενσωμάτωση γνώσης και ο συλλογισμός και πώς αυτά «μπαίνουν μαζί μας» στα δίκτυα.
  Γεννήθηκε λοιπόν, στην εποχή του «πολιτισμού του χρυσόψαρου» (βλ. το ομώνυμο βιβλίο του Petino) μια νέα οικολογία των μέσων λόγω της τεχνητής νοημοσύνης. Στα νέα αυτά μηνυματικά οικοσυστήματα χρειάζεται υπόβαθρο και στέρεη γνώση.
  Ας επισκεφθούν - όσο το δυνατόν πιο νωρίς - οι μαθητές τα βασικά περί μέσου, μηνύματος, αφομοίωσης κριτικής σκέψης.
  Πριν μάθουν να γράφουν κώδικα, ας μάθουν τον «κώδικα» των μέσων σε σχέση με το νου…
  ΥΓ: Και πριν αποκτήσουν hi-tech δεξιότητες και “hard/soft skills” στη δύσκολη ψηφιακή αγορά…