Αγαπητός Ξάνθης: Η «γραμμή» ως σταθερό στοιχείο της πολυτάραχης ζωής μας

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Αγαπητός Ξάνθης, αρχιτέκτονας

Στον κόσμο της δυστοπίας, τα σύνορα και τα όρια έχουν πλέον ξεθωριάσει σε βαθμό που έχουν αποκτήσει διαφορετική κοινωνική υπόσταση και αποδοχή. Για του λόγου το αληθές, υφίστανται πολλές «αόρατες γραμμές» που χωρίζουν αλλά και ενώνουν εδαφικές οντότητες, λαούς, και παράλληλα καθιστούν τον πλανήτη περισσότερο ευανάγνωστο αλλά και υπό γεωγραφική διερεύνηση.

Στο βιβλίο του Maxim Samson, «Αόρατες γραμμές – τα αθέατα σύνορα που διαμορφώνουν τον κόσμο μας» (2025), Μτφρ. Γ. Μαραγκός, εκδόσεις: Μεταίχμιο, μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι οι

«αόρατες γραμμές» είναι λειτουργικά σχήματα ή αποδοτικοί μηχανισμοί που επηρεάζουν τη ζωή μας αλλά και τις σχέσεις μας με το γύρω κόσμο.

Η «αόρατη γραμμή» έχει τη γέννησή της από αρχαιοτάτους χρόνους για να καταλήξει στην σημερινή εποχή των συνόρων που έχουν επανέλθει δυναμικά και προσδιορίζει την αρχή της κυριαρχίας (sovereignty) ενός κράτους, αλλά παράλληλα είναι απτή στην πορεία προς το μέλλον.

Η γραμμή ως γεωμετρικό στοιχείο μπορείς να τη δεις, να την εξετάσεις, να την καθορίσεις. Όμως, υπάρχουν και γραμμές αδιαφανείς που τακτοποιούν τα όρια κοινωνικών ομάδων, μερών ή και ζωνών. Αλλά και στην νοητική σφαίρα μπορείς να διακρίνεις τις δύο γραμμές: τη λογική και τη συναισθηματική. Το πώς θα πορευτούμε στη ζωή καθορίζεται και από τις δύο γραμμές. Δεν είναι μόνο η μία πλευρά του μυαλού αλλά και η γραμμή της καρδιάς που μετράει, που καθορίζει.

Ακόμη και ο χρόνος είναι μια γραμμή εξέλιξης που οφείλει να τηρεί κανόνες και συνθήκες ανάπτυξης για να μπορεί να γίνεται αποδεκτός από τη λογική.

Πλείστες φορές προσδιορίζεται το όριο με την ταυτότητά μας. Γι’ αυτό είναι πολύ δύσκολο να εξαφανιστεί το όριο που έχει ήδη δομηθεί πάνω στη φιλία ή ακόμη και στην έχθρα. Η αναγνώριση του «άλλου» με παραμέτρους απόστασης καθιστά τη γραμμή καθοριστική στη συμπεριφορά μας και η συνημμένη γραμμή εξυπηρετεί τον κοινωνικό πλαίσιο αναλογικά. Αυτή η αναλογία είναι που κτίζει τείχη και φράχτες, προσδιορίζοντας τις γραμμές ως ένα εργαλείο, ένας μοχλός τόσο για να καταλάβουμε τον κόσμο όσο και για να αντιληφθούμε ποιο είναι το περίγραμμα του συμφέροντός μας.

Είναι οι «αόρατες και ορατές γραμμές» που καθορίζουν τις προτεραιότητες και τα αναπτυξιακά σχέδια μιας κυβέρνησης ή μιας θρησκείας, πώς θα κυμανθούν μέσα στην πλανητική γραμμή και έτσι αναγκαστικά να επιλέξουμε την μία ή την άλλη γραμμή συμπόρευσης.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αποτελεί μέγιστο παράδειγμα της σημασίας των ορίων και των ποικίλων τρόπων με τους οποίους κατασκευάζονται, διατυπώνονται, προσαρμόζονται και αμφισβητούνται ή και διεκδικούνται από διάφορα άτομα, ομάδες και συμμαχίες.

Η ανταγωνιστικότητα της εθνικής ταυτότητας προσφέρει γόνιμο έδαφος χάραξης «γραμμών» σε συνάρτηση με την υποκειμενική θέση που εκφράζεται από την μία πλευρά σε βάρος της άλλης, σκιαγραφώντας έτσι το μέλλον της Ουκρανίας αλλά και της Ρωσίας σε σχέση με την Ευρώπη, η οποία είναι η άμεσα πληττόμενη ή, σε περίπτωση ενός έντιμου συμβιβασμού, η ευεργετημένη.

Η «Επιστροφή των Συνόρων» για τον Michel Foucher είναι η κορύφωση της γεωπολιτικής που εξελίσσεται στη βάση της ισχύος. Ποτέ τα σύνορα αλλά και οι χάρτες δεν έχουν χάσει τη δύναμή τους προσδιορίζοντας τις φιλοδοξίες και τους στόχους των ατόμων στην ιστορία.

Η γραμμή που καθορίζει το όριο περιγράφει το τεμάχιο της γης, από τους αρχαίους αιγυπτιακούς χρόνους μέχρι να ενωθεί αυτή η εδαφική επιφάνεια με το αυτοκίνητο, το τραίνο, ή το πλοίο, με το αεροπλάνο ή με το ίντερνετ σήμερα. Αυτό το όριο εμφανίζεται και στην παιδεία και στην υγεία, οι οποίες σε επέκταση καθορίζουν την ποιότητα της ζωής. Τα όρια από μόνα τους δεν είναι μόνο περιοριστικά, αλλά και μπορούν να διαμορφώσουν επίσης νέες δυνατότητες.

Τα σύνορα είναι σημαντικά, ρυθμιστικά και διακριτά, δεν είναι όμως ακριβώς και γραμμές πολέμου και απώθησης σε περίπτωση των προσφύγων από εμπόλεμες περιοχές. Το Διεθνές Δίκαιο μπορεί να ξεκαθαρίζει την φωτεινότητα αυτών των γραμμών μέσα από τους κανόνες του.

Η σημασία της γεωγραφίας δεν έχει υποβαθμιστεί, παρά την πίεση της πολιτικής οικονομίας μέσα από την παγκοσμιοποίηση. Μάλιστα, αυτή την περίοδο, ειδικά που η Ισχύς αποτελεί διπλωματικό εργαλείο, αναφέρει ο Robert Kaplan. Ο δε πατέρας της Γεωγραφίας, Hans Morgenthau, περιγράφει την ισορροπία της ισχύος να συμπίπτει με τα όρια της γης στη θεωρία του ρεαλισμού, όπου η γεωγραφία είναι η βασική προϋπόθεση για την εκτίμηση της αξίας του χάρτη και μέσω αυτής ασκείται η γεωπολιτική.

Επίσης, και ο Χίτλερ ανέδειξε αυτόν το γεωγραφικό χώρο και τη γραμμή του μέσα από την εκτίμηση του «ζωτικού χώρου» της Geopolitik, στη βάση της ιδέας της μεγάλης Γερμανίας, εκμηδενίζοντας όμως το άτομο, υποκαθιστώντας το με το αχανές φυλετικό ήθος της άριας φυλής.

Αλλά και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μιλάει για τα «σύνορα της καρδιάς» του, περιγράφοντας το ιδεολογικό περίγραμμα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, κάνοντας αναφορές στα περί «γεωγραφίας της καρδιάς» των Τούρκων και στο αφήγημα για την ένδοξη κληρονομιά των Οθωμανών και των Σελτσούκων.

Απόσπασμα ομιλίας του Προέδρου της Δημοκρατίας της Τουρκίας, το επιβιώνει:
«Δεν μπορούμε λοιπόν να ξυπνήσουμε ένα πρωί ως ένα έθνος απαλλαγμένο από κάθε σύνδεση, αδελφικούς δεσμούς, κληρονομιά και ευθύνες. Αυτό είναι αδύνατο. Κανείς δεν πρέπει να προσπαθήσει να παρερμηνεύσει τα λόγια μου. Το λέω πάντα: ούτε έχουμε ούτε είναι δυνατόν να έχουμε βλέψεις σε εδάφη κανενός άλλου κράτους. Δεν μας ενδιαφέρουν οι εσωτερικές υποθέσεις κανενός άλλου κράτους. Σεβόμαστε απόλυτα την ανεξαρτησία κάθε κράτους.

► Ωστόσο, όπως μας έμαθαν οι πρόγονοί μας, δεν έχουμε την πολυτέλεια να γυρίσουμε την πλάτη στη «γεωγραφία της καρδιάς» μας, στην ανθρωπιά, στις ανθρώπινες αξίες».
Πίσω από τις γραμμές ενός χάρτη κρύβονται πολλά για πολλούς. Εκτός από τις γραμμές που φαίνονται, υπάρχουν και χιλιάδες που δεν φαίνονται. Και οι δύο τύποι έχουν τη σημασία τους. Μόνο όταν ασχοληθούμε επισταμένως με αυτές τις γραμμές, είτε εκείνες που φαίνονται, είτε εκείνες που είναι αχνές ή ακόμη και αόρατες, μπορούμε να καταλάβουμε τον πραγματικό κόσμο και τη δυνατότητα μιας βιώσιμης πορείας.

Υ.Γ. Το βιβλίο που αναφέρεται αποτελεί εφαλτήριο διερεύνησης της έννοιας της «γραμμής» στη ζωή μας ως βασικό στοιχείο καθορισμού της εξέλιξης από την ευκλείδεια γεωμετρία στην πλαστικότητα της μεταμοντέρνας αρχιτεκτονικής, από το διαχωρισμό της γειτονίας στο πάνω μέρος και κάτω μέρος, από την κομματική γραμμή στη γραμμή των συνόρων της γεωπολιτικής θεωρίας, από τη γραμμή του βίου μας στον επέκεινα της συλληπτικής ικανότητας του ανθρώπου.
Όλα είναι μια γραμμή!