Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης: Ιβίσκος η σινική ροδή (Hibiscus rosa-sinensis), κοινώς Ρόδον της Ρόδου"

Rodiaki NewsRoom

Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Ελλάδας:

Γράφει o
Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης
Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων

Πρόκειται για φυτά ποώδη μονοετή ή πολυετή, θάμνους ή δένδρα, που φύονται κυρίως σε τροπικές ή υποτροπικές περιοχές. Θεωρούνται, ότι κατάγονται από τη Βόρεια Αφρική και την Ασία, όμως σήμερα καλλιεργούνται στις περισσότερες θερμές χώρες της γης, είτε ως καλλωπιστικά, είτε για κάποια άλλη χρήση.

Ο Ιβίσκος ο σινικός (Hibiscus rosa-sinensis), κοινώς Ρόδον της Ρόδου ανήκει στη Συνομοταξία των Αγγειοσπέρμων (Magnoliophyta), στην Ομοταξία των δικοτυληδόνων (Magnoliopsida), στην Τάξη των Μαλαχωδών (Malvades), στην Οικογένεια Μαλαχοειδή (Malvaceae), στο Γένος Ιβίσκος (Hibiscus) και στο είδος ο Σινικός (Sinensis).

Το Γένος Ιβίσκος (Hibiscus), περιλαμβάνει περίπου τριακόσια (300) είδη, από τα οποία πολλά είναι διακοσμητικά, μερικά βιομηχανικά (κλωστικά) και ένα με καρπό εδώδιμο (μπάμια).
Καλλωπιστικά είδη, τα οποία καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι τα εξής:

1) Ιβίσκος η σινική ροδή
(Hibiscus rosa-sinensis),
κοινώς Ρόδον της Ρόδου
Είναι θάμνος φυλλοβόλος (ύψους 2,00-3,00 μ.), ο οποίος σε ζεστές περιοχές μπορεί να φθάσει και σε μεγαλύτερο ύψος. Έχει φύλλα μεγάλα (διαστάσεων περίπου μήκους 0,10 και πλάτους 0,07 μ., ωοειδή, οδοντωτά, πράσινα και γυαλιστερά και στις δύο αυτών επιφάνειες (άνω και κάτω).

Τα άνθη αυτού είναι μεγάλα, χωνοειδή (ύψους μετά του ποδίσκου 0,12, άνευ του ποδίσκου 0,08 μ. και διάμ. στεφάνης 0,10 μ.), μονά ή διπλά, μεμονωμένα, με ποδίσκο αρκετά μακρύ, έχουν πέντε πέταλα και συνήθως χρώμα βαθύ ερυθρό και σπανιότερα κίτρινο ή λευκό. Ο ύπερος είναι αρκετού μήκους, σωληνοειδής (ύψους περίπου 0,05 μ.). Ανθίζει κυρίως από τον Μάιο έως και τον Νοέμβριο, ενώ στη Ρόδο, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που επικρατούν ανθίζει σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα, παραφυάδες και καταβολάδες. Είναι φυτό ευαίσθητο στο κρύο, γι’ αυτό και στις ψυχρές περιοχές καλλιεργείται σε γλάστρες, σε μίγμα από αμμώδες χώμα, φυλλόχωμα και κοπρόχωμα. Στο έδαφος φυτεύεται σε συστάδες, στις άκρες των κήπων, ώστε να σχηματίζει φράκτες ή φυτεύεται μεμονωμένα. Χρειάζεται άφθονα ποτίσματα και τακτική υδρολίπανση, ιδία κατά την περίοδο της θερινής του άνθησης.

Ο Ιβίσκος ο σινικός (Hibiscus rosa-sinensis) καλλιεργείται ευρύτατα στην Κίνα, κυρίως, διότι από αυτόν κατασκευάζεται αρίστης ποιότητος χαρτί. Ως γνωστόν, το χαρτί ανακαλύφθηκε αρχικά στην Κίνα, πιθανώς περί το έτος 105 μ. Χ. Περί τα μέσα του 8ου αι. μ. Χ. το χαρτί έγινε γνωστό στους Άραβες από τους Κινέζους, οι οποίοι Άραβες ίδρυσαν στη Βαγδάτη μία χαρτοποιία. Κατά τον 11ο αι. μ.Χ. το χαρτί έγινε γνωστό στο Βυζάντιο και διαδόθηκε με την πάροδο του χρόνου σε όλον τον κόσμον. Η ανακάλυψη, η διάδοση και η χρήση του χαρτιού, καθώς και η κατά τον 15ο αι. μ.Χ. ανακάλυψη της Τυπογραφίας (Johannes Gutenberg, * Mainz 1440 - + 1468)), άλλαξαν τελείως την πορεία της ζωής των ανθρώπων και του πολιτισμού γενικότερα παγκοσμίως. Ως εκ τούτου, η ανακάλυψη και ευρεία χρήση του χαρτιού, δικαίως θεωρείται ως μία από τις μεγαλύετρες ανακαλύψεις του ανθρώπου παγκοσμίως.

2) Ιβίσκος ο συριακός (Hibiscus syriacus), κοινώς Αλθαία
Πρόκειται για θάμνο φυλλοβόλο ή για μικρό δένδρο, που καλλιεργείται κυρίως ως καλλωπιστικό φυτό, για τα πολύ μεγάλα και ωραία άνθη του, χρώματος λευκού, μωβ και ροζ. Έχει φύλλα μεγάλα, τριγωνικά και οδοντωτά Ανθίζει κατά την περίοδο του θέρους. Πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα, καταβολάδες και παραφυάδες.

Άλλα είδη Ιβίσκου:
3) Ιβίσκος ο καννάβινος
(Hibiscus cannavinus)
Καλλιεργείται κυρίως στη Βόρεια Αφρική και στην Τροπική Ασία, δίνει ίνες μεγάλες, μήκους έως ένα (1) μέτρο, οι οποίες ονομάζονται «Κέναφ» ή «Κάνναβι της Βομβάης» και από τις οποίες κατασκευάζεται σάκοι, σχοινιά, χαλιά, τάπητες κ.λπ.

4) Ιβίσκος η ρετούζα
(Hibiscus retusa)
Χρησιμοποιούνται οι ίνες του και κατασκευάζονται από αυτές σχοινιά, σάκοι, χαλιά κ.λπ., όπως και στο προηγούμενο είδος.

5) Ιβίσκος η σαβδαρίφη
(Hibiscus sabdariffa)
Οι κάλυκες των ανθέων του είδους αυτού έχουν γλυκόξινη γεύση, αποξηραίνονται και δίδουν πολύ αρωματικά, τονωτικά, ευχάριστα και χωνευτικά αφεψήματα (τσάγια).
Επίσης, το αφέψημα των ανθέων του είδους αυτού χρησιμοποιείται προς καταπολέμηση της υπέρτασης, η οποία, ως γνωστόν, προσβάλλει ένα μεγάλο μέρος του ενήλικου πληθυσμού της οικουμένης.

6) Ιβίσκος ο τρισχιδής
(Hibiscus trischides)
Πρόκειται για μονοετές φυτό, με πολλές διακλαδώσεις βλαστών, οι οποίοι φέρουν τρίχες. Τα άνθη αυτού φέρουν χρώμα κόκκινο, λευκό ή κίτρινο, ανοίγουν με τον ήλιο και κλείνουν με τη σκιά.

7) Ιβίσκος ο αμπέλμοσχος
(Hibiscus abelmoschus)
Έχει σπέρματα, με δυνατό άρωμα μόσχου, χρήσιμα στην αρωματοποιία και για να χρωματίζουν σιρόπια και ηδύποτα.

8) Ιβίσκος ο εδώδιμος
(Hibiscus esculentus),
κοινώς μπάμια
H μπάμια είναι ένα πολύ εύγεστο λαχανικό. Καταναλώνεται νωπό το θέρος, καταψύχεται, κονσερβοποιείται ή αποξηραίνεται το καλοκαίρι στον ήλιο (τρουσουλίδικα, Κρήτη) και καταναλώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Διατήρηση βρώσιμων λαχανικών με τη μέθοδο της αποξήρανσης στον ήλιο:
Αξίζει να γίνει σύντομη αναφορά στον τρόπο διατήρησης ορισμένων λαχανικών με την παραδοσιακή μέθοδο της αποξήρανσης, μέθοδος η οποία χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα σε ορισμένα ορεινά και παραδοσιακά χωριά της Κρήτης, πιθανώς και αλλού, ήτοι:

Επειδή παλαιότερα δεν υπήρχε στα χωριά ο ηλεκτρισμός και τα ψυγεία, οι άνθρωποι ήσαν υποχρεωμένοι εκ των πραγμάτων να επινοούν ορισμένους τρόπους συντήρησης και διατήρησης λαχανικών, τα οποία παρήγαγαν σε αφθονία το θέρος, όμως δεν υπήρχαν τον χειμώνα. Έτσι, φασολάκια πράσινα νωπά, μπάμιες νωπές, αγκινάρες κεφάλια, κολοκυθάκια πράσινα νωπά, μελιτζάνες κ.λπ., εκαθαρίζοντο, επλένοντο και ετοιμάζοντο, ώστε να είναι έτοιμα για μαγείρευμα.

Ακολούθως τα επερνούσαν με χονδρή βελόνα από λευκό νήμα, δημιουργώντας μικρά στεφανάκια, τα αποστείρωναν, βυθίζοντάς τα για ένα λεπτό (1’) σε νερό που βράζει και τα εκρεμούσαν στον ήλιο, ώστε να αποξηρανθούν τελείως (αφυδάτωση). Στη συνέχεια εφυλάγοντο σε υφασμάτινα σακούλια – προσοχή, όχι σε πλαστικές σακούλες, διότι θα μουχλιάσουν - και εκρεμούντο στην αποθήκη, ώστε να αερίζονται καλώς. Τον χειμώνα εμαγειρεύοντο.

Από το προηγούμενο βράδυ τα απεξηραμένα λαχανικά ετοποθετούντο σε μία λεκάνη με κρύο νερό, ώστε να ενυδατωθούν και να μαλακώσουν και την επομένη ημέρα εμαγειρεύοντο, κατά τον ίδιον ακριβώς τρόπον, όπως και τα νωπά. Είναι νοστιμότατα και υγιεινά, διότι διατηρούνται όλες οι θρεπτικές ουσίες αυτών και η διατήρηση γίνεται με φυσικό τρόπο (τον ήλιο) και δεν χρησιμοποιούνται χημικά συντηρητικά.

Πρόκειται για έναν παλαιό και παραδοσιακό τρόπο συντήρησης και διατήρησης λαχανικών, ο οποίος καλόν θα ήταν κατά το δυνατόν να επανέλθει, επειδή είναι απόλυτα φυσικός και υγιεινός, μάλιστα σήμερα, όπου επικρατεί η τάση να αποφεύγονται, όσον αυτό είναι δυνατόν, ως συντηρητικά οι διάφορες χημικές ουσίες.

Φαρμακευτικές ιδιότητες
και χρήσεις
Ο Ιβίσκος ο σινικός (Hibiscus rosa-sinensis) στην κινεζική παραδοσιακή Ιατρική ανήκει στα φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά, ενώ στα νησιά του Ειρηνικού, το άνθος του είναι βρώσιμο και χρησιμοποιείται συνήθως σε σαλάτες.

Στη Βιομηχανία των Καλλυντικών χρησιμοποιείται για την περιποίηση των μαλλιών και του δέρματος, ενώ στη βιομηχανία των τροφίμων προς αρωματισμό του τσαγιού και σε ορισμένους χυμούς.

Τα κόκκινα άνθη του Ιβίσκου του σινικού αποτελούν το εθνικό άνθος της Μαλαισίας. Αυτά συμβολίζουν τη ζωή, τη δύναμη, το θάρρος και την ευρωστία γενικώς, ενώ τα πέντε (5) πέταλα του άνθους συμβολίζουν τις πέντε (5) βασικές αρχές, πάνω στις οποίες στηρίζεται η ενότητα των διαφόρων φυλών της Μαλαισίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ι. Ηλ. Βολανάκης, Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Δωδεκανήσου, περιοδικό «ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», τ. ΚΔ’ (Ρόδος 2010), σ. 712-749.
Εγκυκλοπαιδεία ΝΕΑ ΔΟΜΗ, τ. 11 (Αθήνα αν. χρ. εκδ.), σ. 331.
Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον του 19ου αιώνα (Ρέθυμνον 2001).
Ευ. Φραγκάκι, Η Δημώδης Ιατρική της Κρήτης (Αθήναι 1978).
Γ. Χριστόπουλος (Επιμέλεια), Εκδοτική Αθηνών (Αθήνα 1990).
Βotanica. Das Abc der Pflanzen. 10.000 Arten in Text und Bild (Koeln 1998), σ. 308.
R. Scheppelmann, Flora Graeca. Sibthorpiana, Volksausgabe, Edition Kentavros, (Hamburg 2017).