Χρειάζεται να γίνουν πολλά για την Παλιά Πόλη

Κυριακή Πετρίδου

Τι προβλέπουν τα σχέδια του δήμου Ρόδου και του υπουργείου Πολιτισμού

«Φιλί ζωής» μπορεί να αποτελέσει, πράγματι, μία νέα προγραμματική σύμβαση για την προστασία, τη διαχείριση και τη βιώσιμη ανάπτυξη της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου καθώς σήμερα την έχει ανάγκη περισσότερο από ποτέ για να εξακολουθήσει να αποτελεί ένα μοναδικό Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ και ταυτόχρονα μία πόλη “ζωντανή”, που κατοικείται, αλλά μπορεί να ανταποκριθεί και στις σύγχρονες ανάγκες και βέβαια να διέπεται από κανόνες λειτουργίας.

Στον απόηχο της επίσκεψης της Υπουργού Πολιτισμού κας Λυδίας Κονιόρδου πριν από λίγες ημέρες στη Ρόδο, με κυρίαρχο θέμα αυτό, την επιτακτική ανάγκη για τη σύναψη μίας νέας προγραμματικής σύμβασης για τη Μεσαιωνική Πόλη, έχει ενδιαφέρον η εισήγηση του Δήμου Ρόδου, δια της Αντιδημαρχίας Μεσαιωνικής Πόλης και Μνημείων. Πρόκειται για ένα προσχέδιο με τον τίτλο «Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης για την Προστασία, τη Διαχείριση και Βιώσιμη Ανάπτυξη της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου», το οποίο παραδόθηκε στην Υπουργό και εκείνη με τη σειρά της έδωσε στο Δήμο την πρόταση του Υπουργείου.

Η Διεύθυνση Μεσαιωνικής Πόλης επεξεργάζεται και τα δύο κείμενα και σε περίπου ένα μήνα αναμένεται να στείλει το ακριβές σχέδιο στο Υπουργείο. Σ’ αυτό θα αναλύεται τι προτείνει ο Δήμος της Ρόδου για αυτά που επείγει να γίνουν στο Μνημείο για τη διατήρησή του, όπως και τη συγκράτηση του μόνιμου πληθυσμού, και βέβαια οι πόροι που απαιτείται να διατεθούν.
Αυτό το τελευταίο, οι πόροι δηλαδή, η χρηματοδότηση της προγραμματικής σύμβασης, είναι και εκείνο που έμεινε…ασαφές και αόριστο από την επίσκεψη της Υπουργού, την ίδια στιγμή όμως που είναι και το θεμελιώδες για τη σύναψη της σύμβασης και τη διατήρηση του Μνημείου.

Υπενθυμίζεται ότι ερωτηθείσα η κα Κονιόρδου κατά την επίσκεψή της στο Δημαρχείο, δεν ανέφερε κάτι συγκεκριμένο και περιορίστηκε στο να πει ότι η νέα π.σ. θα έχει ως βάση μία εντελώς διαφορετική φιλοσοφία σε σχέση με την προηγούμενη, θα δίνει έμφαση στην αειφορία και θα είναι αναπτυξιακού χαρακτήρα.
Όμως, με δήλωσή του στη «Ρ», ο Αντιδήμαρχος Μεσαιωνικής Πόλης κ. Τέρης Χατζηιωάννου, είναι κατηγορηματικός ότι το μεγάλο πρόβλημα για τη σύναψη νέας π.σ. είναι η εξεύρεση των πόρων. «Χωρίς πόρους, δεν γίνεται τίποτα, θα μείνουμε στη θεωρία», λέει χαρακτηριστικά και τονίζει ότι σ’ αυτό θα πρέπει να απαντήσει η Κεντρική Διοίκηση.

Τα χρήματα που απαιτούνται, βέβαια, για τις παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν στο Μνημείο, κυρίως σε θέματα υποδομών, συντήρησής του αλλά και εκσυγχρονισμού των εγκαταστάσεων, με τρόπο τέτοιο που να εναρμονίζονται με το μοναδικό χαρακτήρα του, είναι πάρα πολλά. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι μόνο για την ολοκλήρωση του τεράστιου έργου των υπογείων δικτύων υπολογίζεται ότι απαιτούνται περί τα δεκαπέντε εκατομμύρια ευρώ!

Για τον λόγο αυτό, ο Δήμος περιμένει να δοθούν συγκεκριμένες απαντήσεις για τους πόρους για κάθε μία από τις προτάσεις που θα περιλαμβάνει το σχέδιο της π.σ. που θα αποστείλει στο Υπουργείο.

Υπενθυμίζεται ότι η π.σ. για την Παλιά Πόλη, η οποία θεωρήθηκε από όλους σωτήρια για το Μνημείο, διήρκεσε για μία εικοσαετία, από το 1984 έως και το 2004. Έκτοτε, αποτελεί πάγιο αίτημα του Δήμου η ανανέωσή της και πιο κοντά στο να γίνει αυτό φθάσαμε το 2004 (σ.σ. με Υφυπουργό Πολιτισμού τον τότε βουλευτή Δωδεκανήσου κ. Γιώργο Νικητιάδη), όταν επρόκειτο να συναφθεί π.σ. μεταξύ του Δήμου, του ΤΑΠΑ, της Περιφέρειας και του Υπουργείου Οικονομικών, όπου κάθε συμβαλλόμενο μέρος θα έβαζε εκατό χιλιάδες ευρώ.
Βέβαια, το ποσό των 400 χιλιάδων ευρώ μπορεί να θεωρούνταν πενιχρό για τις ανάγκες του Μνημείου, ωστόσο υπήρχε κάτι συγκεκριμένο και ακόμα και αυτό έθετε τις βάσεις για κάτι περισσότερο στο μέλλον. Γι’ αυτό και ο Δήμος θα ζητήσει από το Υπουργείο συγκεκριμένες απαντήσεις για τους πόρους.

Η πρόταση του Δήμου
Το σχέδιο της νέας προγραμματικής σύμβασης που επεξεργάστηκε ο Δήμος και δόθηκε στην Υπουργό, έχει ως βάση της αξιολόγηση των αναγκών της Μεσαιωνικής Πόλης σε σχέση με την πρώτη π.σ. Σημειώνεται ότι θεμελιώδες για οποιαδήποτε παρέμβαση στο Μνημείο, παράλληλα με την π.σ., θεωρείται η ολοκλήρωση της ειδικής πολεοδομικής μελέτης της Παλιάς Πόλης η οποία βρίσκεται στη β’ φάση και δίνει απαντήσεις για πολλά θέματα που ταλανίζουν το Μνημείο και τη λειτουργία του, όπως οι χρήσεις γης.

Αναλυτικά, το σχέδιο της π.σ. που εισηγείται ο Δήμος αναφέρει τα εξής:

Η προστασία και ανάδειξη της Μεσαιωνικής Πόλης (ΜΠ) της Ρόδου, που λειτουργεί ταυτόχρονα ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της σύγχρονης πόλης της Ρόδου είναι δράση πολυδιάστατη. Ο σχεδιασμός και η αποτελεσματική διαχείρισή του είναι αντικείμενο όχι μόνο του Υπουργείου Πολιτισμού ως υπεύθυνου για την προστασία και ανάδειξή του ως μνημείου αλλά και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε ότι αφορά στη λειτουργία της πόλης και στην εξυπηρέτηση των πολιτών στο πλαίσιο της σύγχρονης πραγματικότητας.

Επιπλέον, το 1988 η Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου εντάχθηκε στον Κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Αυτό σημαίνει ότι η Ρόδος ανήκει στην ομάδα επίλεκτων μνημείων πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς που η Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO θεωρεί ότι έχει εξέχουσα αξία για την παγκόσμια κοινότητα. Από τα μνημεία που είναι εγγεγραμμένα στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς περίπου το ένα τρίτο είναι πόλεις, οι οποίες το 1993 ίδρυσαν από κοινού τον Οργανισμό Πόλεων Παγκόσμιας Κληρονομιάς (ΟΜΠΚ), ώστε να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα τις προσκλήσεις αλλά και τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τον χαρακτηρισμό τους ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Είναι γεγονός ότι στη Μεσαιωνική Πόλη (ΜΠ) τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί σημαντικά βήματα προόδου στην αποκατάσταση μνημείων.
Αρχικά μέσα από την πρώτη Προγραμματική Σύμβαση (28/9/1984), η οποία αποτελούσε πρωτοποριακή κίνηση για την εποχή της, όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο, με σημαντικά οφέλη για την πόλη.
Στη συνέχεια, με τις επιμέρους προσπάθειες του Υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Ρόδου στο φάσμα των δραστηριοτήτων του καθενός.

Ωστόσο τα προβλήματα που εμφανίζει η πόλη είναι σημαντικά και απαιτούν άμεση αντίδραση από πλευράς των φορέων διαχείρισης ώστε να αποτραπούν αρνητικές επιπτώσεις, που πολύ δύσκολα θα μπορέσουν να ανακληθούν στο μέλλον αν δεν γίνουν συντονισμένες ενέργειες. Επιγραμματικά αναφέρονται τα ακόλουθα:

• Εγκατάλειψη από τους μόνιμους κατοίκους και άνευ μέτρου μετατροπή της Μεσαιωνικής Πόλης σε χώρο τουριστικής αγοράς και νυχτερινής διασκέδασης.
• Έλλειψη οικιστικής πολιτικής.
• Έλλειψη συνολικού Σχεδίου Διαχείρισης και Συντήρησης.
• Έλλειψη υποδομών και κοινωφελών έργων κλίμακας.
• Μη αποτελεσματική αντιμετώπιση καθημερινών προβλημάτων των κατοίκων.
• Παραβίαση κανόνων εμφάνισης και διαχείρισης της πόλης (όψεις, κοινόχρηστοι χώροι, κυκλοφορία οχημάτων).
• Ελλιπείς ή προβληματικές χρηματοδοτήσεις.
Η αναγκαιότητα συνεργασίας μεταξύ των άμεσα εμπλεκόμενων φορέων, δηλαδή του ΥΠΠΟΑ και του Δήμου Ρόδου, αλλά και τα οφέλη που θα προκύψουν από αυτήν είναι προφανή. Θεωρούμε ότι η διαχείριση των ζητημάτων της Μεσαιωνικής Πόλης απαιτεί συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, με σκοπό το συντονισμό τους και τη συλλογική τους δράση, αλλά και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων. Η συνεργασία των εμπλεκομένων μέσω της Προγραμματικής Σύμβασης (ΠΣ), θα πρέπει να αποβλέπει στην ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση της ΜΠ ως σύνολο, την ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών του οικιστικού συνόλου με γνώμονα τη διατήρηση του μνημειακού και ιστορικού χαρακτήρα της.

ΑΜΕΣΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (ΣΤΟΧΟΙ) ΝΕΑΣ ΠΣ
1. Εκπόνηση και εφαρμογή Σχεδίου Διαχείρισης.
2. Ανάπτυξη Σύγχρονων Κοινωφελών Δικτύων.
3. Πρόγραμμα άμεσων Σωστικών παρεμβάσεων.
4 Ακίνητα ΤΑΠΑ.
5. Θέσπιση Ειδικών Κανονισμών και καθημερινότητα.
6. Χρήση ήπιων μορφών ενέργειας.

Αναλυτικά:
1. Εκπόνηση και εφαρμογή Σχεδίου Διαχείρισης
Συνεργασία των φορέων για την εκπόνηση συνολικού σχεδίου Διαχείρισης που θα περιλαμβάνει το σύνολο της πόλης. Οι αρμοδιότητες των φορέων διατηρούνται, αλλά ο σχεδιασμός θα πρέπει να είναι ενιαίος.

2. Ανάπτυξη σύγχρονων κοινωφελών δικτύων.
Είναι γεγονός ότι μετά την κατασκευή υπόγειων δικτύων από τη ΔΕΠΟΣ στο 50% της Μεσαιωνικής Πόλης δεν έχουν γίνει μεγάλες παρεμβάσεις σε έργα υποδομής (πεπαλαιωμένα δίκτυα, επιτοίχιες καλωδιώσεις και κεραίες τηλεοράσεων, κακή κατάσταση οδοστρωμάτων).
Ακόμα και στις περιοχές που έχει υλοποιηθεί η κατασκευή των υπόγειων δικτύων, οι καλωδιώσεις είναι ακόμα επιτοίχιες.

Η συνέχιση του έργου της ΔΕΠΟΣ συμβάλλει στη βελτίωση της εμφάνισης της ΜΠ και αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο για την επίτευξη των στόχων της νέας ΠΣ σε σχέση με τη συγκράτηση των υφιστάμενων και προσέλκυση νέων μόνιμων κατοίκων στην ΜΠ. Η νέα ΠΣ και κάθε Συμβαλλόμενος δεσμεύεται ότι θα να πιέσει προς κάθε κατεύθυνση για την χρηματοδότηση και την αποτελεσματική υλοποίηση του έργου αυτού.
Υπενθυμίζεται ότι, από το 1991 η ΔΕΠΟΣ ως φορέας υλοποίησης, στο πλαίσιο μίας Προγραμματικής Σύμβασης (Υπουργείου Αιγαίου – Υπουργείου Πολιτισμού – Δήμου Ρόδου) ξεκίνησε τη μελέτη κοινής αντιμετώπισης όλων των υπογείων δικτύων για το σύνολο της ΜΠ και κάθε δρόμο χωριστά, με 15ετές χρονοδιάγραμμα δύο φάσεων και προϋπολογισμού 20 εκατ. €.
Υλοποιήθηκε η Α΄ Φάση του έργου και το πρώτο στάδιο της Β΄ Φάσης ενώ το έργο διακόπηκε λόγω διοικητικών προβλημάτων της ΔΕΠΟΣ και ελλιπούς χρηματοδότησης.

3. Πρόγραμμα άμεσων Σωστικών παρεμβάσεων.
Αναγκαίες οι συνεχείς επεμβάσεις αποτροπής της επιδείνωσης της φθοράς στο δομημένο περιβάλλον που εφάπτεται των κοινοχρήστων χώρων, καθώς και των εγκαταλειμμένων ακινήτων δημόσιων και ιδιωτικών και μάλιστα με συγκεκριμένο προγραμματισμό. Η εξοικονόμηση πόρων από την ενέργεια αυτή είναι τεράστια.
Οι επεμβάσεις πρέπει παράλληλα να στοχεύουν στην κατά το δυνατόν αντισεισμική θωράκιση του οικισμού.

4. Ακίνητα ΤΑΠΑ
Τα ακίνητα διαχείρισης ΤΑΠΑ , που δεν πέρασαν στο Υπερταμείο για τα οποία το ΤΑΠΑ έχει την υποχρέωση της επισκευής των ακινήτων και φέρει βασικά την ευθύνη της αξιοποίησης τους. Στο πρόγραμμα αυτό μπορούν να συμμετάσχουν και φορείς όπως ενδεικτικά το Πανεπιστήμιο Αιγαίου ως μελλοντικοί χρήστες των ακινήτων.

5. Θέσπιση Ειδικών Κανονισμών και καθημερινότητα
Όσο η Μεσαιωνική Πόλη προσελκύει όλο και περισσότερους επισκέπτες, τα οικονομικά συμφέροντα μεγαλώνουν και η επιβολή περιορισμών και κανόνων γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική. Το πρόβλημα της έκθεσης εμπορευμάτων, της ανάπτυξης τραπεζοκαθισμάτων και γενικά της διαχείρισης των όψεων και των κοινοχρήστων χώρων της Μεσαιωνικής πόλης απασχολεί τη Διεύθυνση Προστασίας Μεσαιωνικής Πόλης (ΔΠΜΠ) του Δήμου Ροδίων από το 1993 με πενιχρά ως τώρα αποτελέσματα. Το 2008 η ΔΜΠ προχώρησε στην επικαιροποίηση και επανέκδοση των οδηγιών ώστε να υπάρξει ένας γενικός κανόνας για όλους που ζουν και εργάζονται στην περιοχή.

Η νέα ΠΣ στοχεύει στην:
1. κάλυψη των νομοθετικών κενών που επιτρέπουν στους παραβάτες να καθυστερούν ή να αποφεύγουν τις κυρώσεις και
2. στην αποτροπή των παρεμβάσεων προς όφελος των παρανομούντων, που οδηγούν σε υπολειτουργία τους θεσμούς και εφαρμογή των νόμων μόνο για τους ασθενέστερους.

6. Χρήση ήπιων μορφών ενέργειας.
Η χρήση ήπιων μορφών ενέργειας είναι στόχος τόσο σε εθνικό όσο και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, ωστόσο οι εγκαταστάσεις που απαιτούνται για την εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων δεν μπορούν να εναρμονιστούν με τον μνημειακό χαρακτήρα των κτιρίων.

Σκοπός της νέας ΠΣ είναι να διερευνήσει τις καλές πρακτικές που έχουν εφαρμοστεί σε διεθνές επίπεδο προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στους κατοίκους και τους επιχειρηματίες της Μεσαιωνικής Πόλης να εγκαταστήσουν συστήματα ήπιων μορφών ενέργειας στα κτήρια τους σεβόμενοι το μνημειακό χαρακτήρα τους.