Οι… «πιατάδες» έδωσαν τη θέση τους στους μετανάστες με μεταπτυχιακό

Tα τρία μεταναστευτικά ρεύματα από τη Δωδεκάνησο και οι λιγοστοί που γύρισαν σε μια Ελλάδα που πάλι διώχνει τα παιδιά της

«… Το προηγούμενο βράδυ γινόταν γλέντι και το πρωί όλο το χωριό μαζευόταν στην πλατεία, οι καμπάνες χτυπούσαν πένθιμα, κι ύστερα όλη η οικογένεια μαζί με το φορτηγό με τα πράγματα, μεταφέρονταν στο λιμάνι για να βγουν οι τελευταίες φωτογραφίες του αποχαιρετισμού…»… Το σκηνικό είναι ελαφρώς αλλαγμένο από αυτό του τρίτου ρεύματος μετανάστευσης των δεκαετιών ΄50-΄60 που περιγράφεται, αλλά οι άνθρωποι, τα συναισθήματα, η πίκρα ότι σ΄ αυτόν τον τόπο περισσεύεις, είναι τα ίδια! Τώρα το άδικο σε πνίγει πιο πολύ γιατί δεν είσαι ο… «πιατάς» της δεκαετίας του ’20. Έχεις πτυχίο και μεταπτυχιακό και πάλι περισσεύεις! Εκατόν είκοσι χιλιάδες «όμορφα μυαλά» έφυγαν από την Ελλάδα από το 2010 και σε 25 χρόνια θα ακούς «ο Κρις Σταυρόπουλος, ανακάλυψε…», που αν έμενε όχι δεν θα το ανακάλυπτε, αλλά θα περίσσευε! Επειδή η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα και μόνον, έχει αξία να δούμε πώς ο κ. Μιλτιάδης Λογοθέτης μας παρουσιάζει τα όσα έγιναν πριν. Ποιοι έφυγαν, από πού έφυγαν και πόσοι γύρισαν, αν γύρισαν… Από πότε οι Ροδίτες και οι Δωδεκανήσιοι μεταναστεύουν και γιατί μεταναστεύουν; Οι νησιώτες γενικά έχουν από τον χαρακτήρα τους την τάση της φυγής, σε αντίθεση με τους κατοίκους του κάμπου και του βουνού που είναι περισσότερο δεμένοι με τον τόπο τους. Ωστόσο για τους Δωδεκανήσιους υπήρξαν και κάποιοι ειδικοί λόγοι που τους ανάγκασαν να μεταναστεύσουν όπως ήταν η μορφολογία του εδάφους. Έφευγαν πολλοί από τα άγονα νησιά, την Κάρπαθο, τη Νίσυρο, την Τήλο την Κάσο, και λιγότεροι από τα πιο εύφορα, τη Ρόδο και την Κω, όπου έβρισκαν απασχόληση. Πέρα απ΄ αυτό το γεγονός υπήρξαν και ιστορικά γεγονότα που ανάγκασαν τους Δωδεκανησίους σε φυγή. Για παράδειγμα το 1908, οι Νεότουρκοι κατήργησαν κάποια προνόμια που ίσχυαν μεταξύ των οποίων ήταν η απαλλαγή των Δωδεκανησίων από τη στράτευση. Ως γνωστόν οι «ραγιάδες» όπως αποκαλούσαν τους Δωδεκανήσιους ήταν Οθωμανοί υπήκοοι, αλλά απαλλάσσονταν και δεν υπηρετούσαν στον οθωμανικό στρατό πληρώνοντας τον ειδικό φόρο Μακτού. Όταν αυτό το προνόμιο κόπηκε και έπρεπε να στρατευτούν, πολλοί μετανάστευσαν για να το αποφύγουν. Όταν ήρθαν οι Ιταλοί, το 1912, το κύμα αυτό ενισχύθηκε ή ελαττώθηκε; Αυτή η νέα κατοχή, με την κατάληψη από τους Ιταλούς, ήταν ένας πρόσθετος λόγος που ανάγκασε πολλούς να εγκαταλείψουν τα νησιά και να αναζητήσουν την τύχη τους στη λοιπή Ελλάδα και στο εξωτερικό. Πού πήγαιναν φεύγοντας από εδώ; Μετά την Επανάσταση του 1821 πολλοί Ροδίτες και Κασιώτες θεωρείται ότι ήταν από τους πρώτους οικιστές της Ερμούπολης της Σύρου, που είναι μια νεώτερη πόλη. Τα επόμενα χρόνια συναντούμε μετανάστες Δωδεκανήσιους στην Κωνσταντινούπολη, στην Οδησσό και στην Αλεξάνδρεια όπου βρέθηκαν και πάρα πολλοί Ροδίτες μεταξύ των οποίων η οικογένεια Καζούλη, όπου ασχολήθηκε με τα βαμβάκια και η οικογένεια Βενετοκλή που ήταν λόγιοι της εποχής. Η μια οικογένεια εξ αυτών δημιούργησε το Βενετόκλειο σχολείο και η άλλη την Αστική Σχολή, όπως την είπαν τότε. Πολλοί Δωδεκανήσιοι αυτού του κύματος πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στην Αμερική, στη Νέα Υόρκη κυρίως. Τι δουλειές έκαναν; Οι πρώτοι μετανάστες δεν ήταν μορφωμένοι, δούλευαν σε εστιατόρια, κι έγιναν γνωστοί ως «πιατάδες» ή σε ξενοδοχεία, άλλοι ήταν στις μίνες, στα ορυχεία δηλαδή, και άλλοι στις ράγες, στις σιδηροδρομικές γραμμές όταν οι Αμερικανοί κατασκεύαζαν τα μεγάλα δίκτυα. Στις ράγες και στις μίνες δούλεψαν κυρίως Καρπάθιοι. Αυτό ήταν το πρώτο κύμα μεταναστών. Υπήρξε ένα δεύτερο κύμα, γύρω στο 1920 όταν η αμερικανική κυβέρνηση χαλάρωσε τον μεταναστευτικό νόμο. Ποιες ηλικίες έφευγαν; Φεύγανε νέοι, πολλές φορές έφηβοι, δεν υπήρχε και η υποχρέωση της στράτευσης. Συνήθως ο ένας έπαιρνε τον άλλο και έμεναν όλοι μαζί. Στην αρχή πήγαιναν μόνοι τους και αργότερα, αν δεν γύριζαν πίσω, έπαιρναν και τις οικογένειές τους. Από αυτό το δεύτερο κύμα κάποιοι προτίμησαν ελληνικές πόλεις; Προορισμός ήταν η Αθήνα και ο Πειραιάς όπου πήγαν πάρα πολλοί. Στο Μαρούσι, για παράδειγμα, εγκαταστάθηκαν πολλοί Καρπάθιοι γιατί εκεί υπήρχαν τα μαρμαρογλυφεία κι αυτοί ήταν μαστόροι, ενώ στην Ελευσίνα και στο Χατζηκυριάκειο συναντά κανείς πολλούς Συμιακούς. Οι Ροδίτες πού πήγαιναν; Από όλα τα άλλα νησιά ήταν διάσπαρτοι. Περί το 1925-1930 είχε ιδρυθεί ο «Παρροδιακός Σύλλογος Απόλλων Αμερικής». Είχε την έδρα του στο Κονέκτικαντ και παραρτήματα σε όλες τις πόλεις που είχε Ροδίτες ενώ περιελάμβανε και γυναικείες στοές για κοινωνικές και φιλανθρωπικές δραστηριότητες. Την περίοδο αυτή ο Σύλλογος βοηθούσε οικονομικά τα σχολεία της περιοχής μας και έδινε και υποτροφίες στο σχολείο του Βενετοκλείου. Πολλοί Ροδίτες πήγαν στην Αίγυπτο. Μεταξύ τους ήταν ο Αμάραντος ο οποίος έφτιαξε το Δημοτικό Σχολείο στο Νιοχώρι, την Αμαράντειο. Βοηθούσαν πολύ λοιπόν! Αυτό που δεν υπάρχει σήμερα. Ούτε ευεργέτες έχει πια. Στην Αίγυπτο οι Δωδεκανήσιοι είχαν φτιάξει και επιτροπές για την προώθηση του Δωδεκανησιακού ζητήματος και με αυτό εννοούσαν την Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Στην Αμερική συγκροτήθηκε η γνωστή Δωδεκανησιακή Νεολαία Αμερικής όπου πρωταγωνιστικό ρόλο είχε ο Μάνος Αθανασιάδης από το Γεννάδι, ο Ιάκωβος Καζαβής από τη Νίσυρο, οι Χατζημιχάλης και Μανούσος από την Κω και άλλοι. Μάλιστα όταν τον Ιούλιο του 1946 συζητούσαν στο Παρίσι στην Συνθήκη της Ειρήνης για την παραχώρηση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα η ελληνική αντιπροσωπεία θέλησε να ενημερώσει την αμερικανική για το Δωδεκανησιακό ζήτημα, κι εκείνοι είπαν «δεν χρειάζεται, μας έχουν ενημερώσει οι Νισύριοι, οι Ροδίτες και οι Καρπάθιοι της Αμερικής»! Πότε υπήρξε επόμενο μεταναστευτικό κύμα και για πού; Η πρώτη έξοδος, αμέσως μετά την απελευθέρωση, προήλθε λόγω της οικονομικής κρίσης οπότε και ξεκίνησε η περίοδος της μεγάλης φυγής. Έφυγαν σχεδόν όλοι οι Καστελλοριζιοί, πολλοί αγρότες κυρίως από την Κω και λιγότερο από τη Ρόδο και οι νέοι προορισμοί πια ήταν η Αυστραλία, ο Καναδάς, και η Αφρική. Η Αμερική είχε βάλει περιορισμούς. Αυτή η τρίτη γενιά μεταναστών που έφυγε μετά τον πόλεμο οργανώθηκε και εις μεν την Αυστραλία έντονη ήταν η παρουσία των Καστελλοριζιών όπου αριθμούσαν πάνω από 11.000 μετανάστες. Στην ακμή του το Καστελλόριζο είχε 15.000 κατοίκους, τώρα έχει 450. Επίσης μεγάλη παρουσία στην Αυστραλία είχαν οι Καλύμνιοι που πήγαν κυρίως στο Ντάργουιγκ, μια παραλιακή πόλη και ασχολήθηκαν με τα κοράλλια και την αλιεία. Πολλοί Καστελλοριζιοί μετανάστες εκείνης της εποχής ασχολήθηκαν με την αλίευση γαρίδας και κάποιος Καϊλής, Καστελλοριζιός, θεωρείτο ο βασιλιάς της γαρίδας. Στο κοινοβούλιο της Αυστραλίας υπάρχουν Ροδίτες που είναι οργανωμένοι σε σύλλογο με το όνομα «Κολοσσός» και ο Μουστάκας από τα Κοσκινού είναι εκ των ιδρυτών. Οι μετανάστες της Αφρικής; Στην Αφρική οι περισσότεροι που πήγαν γύρισαν μετά τα γεγονότα, κι έκαναν επενδύσεις ξενοδοχειακές κυρίως όπως ο Βασίλης Καμπουράκης, οι αδελφοί Γιωργά, οι αδελφοί Κάτρη, οι Χατζηλαζάρου και άλλοι που γύρισαν. Από ποια χωριά της Ρόδου έφευγαν; Οι περισσότεροι Ροδίτες μετανάστες στην Αμερική ήταν από το Γεννάδι και τα Κοσκινού. Από εκεί κι ύστερα κι από άλλα χωριά όπως τα Σιάννα, τη Μεσαναγρό, τη Μονόλιθο. Μετανάστες δεν συναντάς νομίζω, από τον Αρχάγγελο και τ΄ Αφάντου. Στην Αφρική πήγαιναν συνήθως από την πόλη της Ρόδου και την Ιαλυσό. Αυτή η γενιά δεν έχει σχέση με τους «πιατάδες» στους οποίους αναφερθήκαμε πριν. Υπήρχαν άνθρωποι μορφωμένοι εκ των οποίων ο Τζον Κατσιματίδης από τη Νίσυρο που διεκδικεί τη δημαρχία της Νέας Υόρκης ενώ άλλοι είναι καθηγητές πανεπιστημίου. Επίσης από τη Νίσυρο είχαμε δικαστή στη Νέα Υόρκη, ονόματι Τσουκαλά, φόβο και τρόμο της μαφίας. Μια άλλη πολιτεία στην οποία εγκαταστάθηκαν Συμιακοί, Χαλκίτες, Καλύμνιοι που ασχολήθηκαν με την σπογγαλιεία ήταν η Φλώριδα και συγκεκριμένα το Τάρπον Σπρινγκς. Έχουν μάλιστα και Καλύμνιο βουλευτή στο ρεπουμπλικανικό κόμμα τον Γκας (Κώστα) Μπιλληράκη! Υπάρχουν στοιχεία για το πόσοι είναι σήμερα οι Δωδεκανήσιοι που ζουν εκτός Δωδεκανήσου; Δεν υπάρχουν στοιχεία επίσημα με τον ακριβή αριθμό των Δωδεκανησίων! Σύμφωνα όμως με υπολογισμούς πρέπει να είναι πάνω από 70.000, εκ των οποίων οι 25.000 ζουν στο λεκανοπέδιο της Αττικής και οι υπόλοιποι στο εξωτερικό με τον μεγαλύτερο αριθμό να ζει στην Αμερική. Μπορεί να είναι και περισσότεροι γιατί συχνά στην καταγραφή που γίνεται οι Δωδεκανήσιοι τρίτης γενιάς δεν λένε από πού είναι η καταγωγή τους. Ποια είναι η σχέση μας μαζί τους σήμερα, υπάρχει κάποιος φορέας, κάποια επίσημη επαφή που να μας φέρνει πιο κοντά; Δεν έχουμε αξιοποιήσει τις δυνατότητες που έχουμε να συνεργαστούμε μαζί τους και να μας βοηθήσουν. Έχουν γίνει προσπάθειες βέβαια, μεμονωμένες, από δήμους, να ξεκινήσουν μία καταγραφή αυτού του δυναμικού. Το 1982 όταν ήμουν διευθυντής του Επιμελητηρίου πραγματοποιήσαμε το πρώτο Συνέδριο της Διασποράς με μεγάλη επιτυχία, τρία χρόνια μετά έγινε το δεύτερο, ύστερα έγιναν κάποιες προσπάθειες που δεν τελεσφόρησαν από τους δήμους και τη Νομαρχία… Πρέπει να ιδρυθεί ένας φορέας, ένας Οργανισμός Δωδεκανησίων της Διασποράς με τη συμμετοχή όλων, της Αυτοδιοίκησης και όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Το λόμπι των Δωδεκανησίων μπορεί να βοηθήσει στην τουριστική προβολή των νησιών, στις επενδύσεις, και σε πολλά ακόμα τα οποία εμείς δεν έχουμε κυνηγήσει.