Αέρα-Μολών Λαβέ: H ερμηνεία ηρωικών φράσεων της ελληνικής ιστορίας

Rodiaki NewsRoom

H γωνιά της γλώσσας μας

1)Αέρα : Πρίν από το 1900 ο ελληνικός στρατός χρησιμοποιούσε τις αρχαίες ιαχές αλαλά ή αλαλαί ή ελελεύ ή το εξευρωπαϊσμένο χιπ, χιπ, ουρρά (hip, hip, hurrah), μιας και οι περισσότεροι αξιωματικοί του στρατού μας είχαν εκπαιδευτεί στα στρατόπεδα της Γερμανίας, Γαλλίας, Αγγλίας. Η αρχαία ιαχή αλαλά προήλθε από τη μυθική κόρη του Πολέμου, την Αλαλά. Από κει προήλθαν οι λέξεις αλαλαγή, αλάλαγμα και το ρήμα αλαλάζω.

Για την ιαχή «Αέρα- Αέρα» υπάρχουν δύο απόψεις. Όπως γράφει ο Γιώργος Δαμιανός (“24 γράμματα”) πρωτοακούστηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1908, στο 2ο τάγμα της Κρητικής Πολιτοφυλακής. Χρησιμοποιήθηκε σε μία εκπαιδευτική πορεία από κάποιον στρατιώτη κατά την διάρκεια ανεμοστροβίλου και το επανέλαβαν, ως αστείο, οι υπόλοιποι. Το “αστείο” αυτό διαδόθηκε σιγά-σιγά, και έτσι κάθε φορά που το τάγμα συντασσόταν ή διαλυόταν οι φαντάροι φώναζαν αυτήν την κραυγή.

Κατά μια άλλη εκδοχή (εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ) στους Βαλκανικούς πολέμους ένας κατώτερος βαθμοφόρος, μετά από ένα μικρό κάζο που έπαθε σε μια συμπλοκή, έλεγε στους στρατιώτες του: «Παιδιά, ο πόλεμος είναι ένας αέρας!... Ο κίνδυνος θέλει αέρα!... Για να τα βγάλουμε πέρα, φροντίστε να τον έχετε αυτόν τον αέρα!». Στην επόμενη λοιπόν μάχη, όταν οι στρατιώτες αντελήφθησαν τον αξιωματικό αυτόν κολλημένο σ’ έναν βράχο, του φώναζαν: «Αέρααα!».

Η πολεμική ιαχή «αέρα» επισημοποιήθηκε κατά τον ελληνοιταλικό πόλεμο και σ΄ αυτό συνέβαλαν, άθελα τους, οι Ιταλοί. Ο Ιταλικός στρατός χρησιμοποιούσε την ιαχή : «eja (προφ: εγιά), eja, eja, alala». Ήταν μία ιαχή που είχε καθιερώσει ο ποιητής Gabriele d Annunzio στη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου (Αύγουστος του 1917).

Ο ίδιος ο ποιητής αναφέρει ότι την επέβαλε στους αεροπόρους του (ήταν διοικητής αεροπορικού σμήνους) λέγοντας: «είναι καιρός να καταργήσουμε αυτό τον βαρβαρικό ήχο (εννοούσε το: Hip! Hip! Hip! hurrah) και στη θέση του να βάλουμε το alala με το οποίο ο Αχιλλέας παρακινούσε τα άλογα του και το Λατινικό επιφώνημα eja» .Η ηχητική ομοιότητα (με την επανάληψη των φωνηέντων -α- και -ε- ) έφερε στο μυαλό των Ελλήνων την κρητική ζητωκραυγή και ανταπέδωσαν με την λέξη αέρα. Η ιαχή αέρα έχει τον ίδιο αριθμό συλλαβών με το αλαλά (δεν αλλάζει ο ρυθμός) και περιλάμβανει το -α- και το -ε-, που προφέρονται εύκολα, όταν τρέχουν οι στρατιώτες

2) Μολών Λαβέ : Ο Λεωνίδας, όταν ο Ξέρξης του ζήτησε να παραδώσει τα όπλα στην μάχη των Θερμοπυλών, απάντησε με το περίφημο «μολών λαβέ». Το γεγονός ότι δεν γνωρίζουν πολλοί την ιδιαίτερη σημασία των λέξεων αυτών της ελληνικής οδήγησε τους μεταφραστές να το αποδώσουν ως «έλα να τα πάρεις»! Οι ξένες μάλιστα πολεμικές ταινίες της μάχης των Θερμοπυλών το αποδίδουν ως «come and get them»!

Όμως ο Λεωνίδας δεν είπε ακριβώς αυτό. Αν εννοούσε αυτό τότε θα έλεγε «ελθών λαβέ» και όχι «μολών λαβέ». Για να δηλωθεί το ρήμα «έρχομαι» ή «πηγαίνω» υπάρχουν δεκάδες τύποι, εκ των οποίων ο καθένας είχε μία ειδοποιό νοηματική διαφορά από τον άλλο και δηλώνει κάτι λίγο διαφορετικό. Έτσι το ρήμα «μολώσκω», που τρέπεται σε «βλώσκω», έχει αόριστο «έμολον» και την μετοχή αορίστου «μολών».

Έτσι το ρήμα «βλώσκω» σημαίνει έρχομαι κάπου, πηγαίνω κάπου, αφού όμως πρώτα βρίσκω τα ψυχικά αποθέματα, το θάρρος ψυχής. Όταν λοιπόν ο Λεωνίδας απάντησε στην απαίτηση του Ξέρξη «μολών λαβέ», δεν εννοούσε «έλα να τα πάρεις» αλλά «βρες πρώτα το θάρρος και έλα να τα πάρεις». Ουσιαστικά ειρωνευόταν και αμφισβητούσε την γενναιότητα του περσικού στρατού.

3) Ή τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς: H Γοργώ ήταν η κόρη του Κλεομένη Α΄, βασιλιά της Σπάρτης και σύζυγος του μεγάλου ήρωα των Θερμοπυλών Λεωνίδα. Με το Λεωνίδα η Γοργώ έκανε ένα γιο τον Πλείσταρχο . Με την απόκτηση γιου ο Λεωνίδας γινόταν ισότιμος με τους τριακόσιους Σπαρτιάτες, που επιλέχθηκαν να πάνε στις Θερμοπύλες. Είχαν όλοι τους γιο. Όποιος δεν είχε ακόμη παιδί έμενε πίσω, ώστε να μη χαθεί η γενιά του, αφού ήταν αποφασισμένοι να θυσιαστούν. Η Σπάρτη είχε δυο βασιλιάδες.

Ο Λεωνίδας επέλεξε να είναι εκείνος που θα πήγαινε βασιζόμενος σ’ ένα χρησμό του μαντείου των Δελφών, που έλεγε ότι η Σπάρτη θα χάσει το βασιλιά της. ‘Αρα επέλεξε τον θάνατο στη μάχη. Λίγο πριν φύγει, η Γοργώ του ζήτησε να φανεί αντάξιος της Σπάρτης και να τιμήσει την ιστορία της. Στη σκηνή του αποχαιρετισμού αποδίδεται η ιστορική φράση «Ή ταν ή επί τας» που σημαίνει :[θα σε προσμένω] ή μ΄ αυτή [την ασπίδα, νικητή], ή πάνω σ΄ αυτή [νεκρό]”

4) Όχι . Η αρνητική απάντηση που έδωσε ο Ιωάννης Μεταξάς στο ιταλικό τελεσίγραφο
που του επέδωσε ο τότε Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα Εμμανουέλε Γκράτσι, τις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου του 1940. Για την ακρίβεια δεν απάντησε ΟΧΙ αλλά χρησιμοποίησε την γαλλική φράση «Alors, c’est la guerre!», που αποδίδεται στην ελληνική γλώσσα ως «Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμος!».

5) Τα οχυρά δεν παραδίδονται. Καταλαμβάνονται. Η ιστορική αυτή άρνηση λέχθηκε από τον Ταγματάρχη Δουράτσο στις 9 Απριλίου 1941 όταν του ζητήθηκε να παραδώσει το οχυρό Ρούπελ στους Γερμανούς μετά την επίσημη συνθηκολόγηση της Ελλάδας.

6) Ἲτε ,παῖδες Ἑλλήνων . . H φράση είναι μέρος του στίχου 402 της τραγωδίας Πέρσαι του Αισχύλου, η οποία εξιστορεί τη ναυμαχία της Σαλαμίνας στις 28 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ . Είχε ήδη ανατείλει ο ήλιος της μεγάλης εκείνης ημέρας κατά την οποία ο ελληνικός στόλος νίκησε τον Περσικό.

Οι δυο στόλοι, όντας αντιπαραταγμένοι, έμειναν για κάποιο διάστημα ακίνητοι, γιατί ο καθένας είχε συμφέρον ν’ αρχίσει ο άλλος τον αγώνα: οι Έλληνες για να εισέλθουν οι Πέρσες εντός του στενότερου λιμανιού της Σαλαμίνας, οι Πέρσες για να προελάσουν οι Έλληνες στον κάπως ευρύτερο χώρο μεταξύ των δύο στομίων του πορθμού . Ξαφνικά όμως αντήχησε πρώτος ο παιάνας των Ελλήνων, και η σάλπιγγα του Ευρυβιάδη σήμανε την έφοδο.

Eπανέλαβαν το σινιάλο οι σάλπιγγες των στρατηγών και αναβόησαν τα πληρώματα: «Ὦ παῖδες Ἑλλήνων, ἴτε, ἐλευθεροῦτε πατρίδ᾿ ἐλευθεροῦτε δέ παῖδας, γυναἰκας, θεῶν τε πατρώων ἔδη, θῆκας τε προγόνων· νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών.» Μετάφραση: τέκνα των Ελλήνων προχωρείτε. Ελευθερώστε την Πατρίδα, τα παιδιά, τις γυναίκες, τους ναούς των πατρώων θεών, τους τάφους των προγόνων. Τώρα υπεράνω όλων ο αγώνας.

Επιμέλεια Αλέξανδρος Ν. Κατσαράς
φιλόλογος