Προϊόντα της σαμιώτικης αμπελουργίας κατά την περίοδο της Ηγεμονίας της

Rodiaki NewsRoom

Μέσα από αρχειακές πηγές

Γράφει ο Κυριάκος Μ. Χονδρός

Στις 18 Απριλίου 1821 οι Σαμιώτες ύψωσαν την επαναστατική σημαία στο Βαθύ και τη διοίκηση του νησιού ανέλαβε ο Λυκούργος Λογοθέτης, ο οποίος κάλεσε εκείνη τη περίοδο τους κατοίκους του Καστελλορίζου στο νησί του, για να προστατευτούν από τον τουρκικό στόλο, επειδή οι Τούρκοι, προέβαιναν σε αντίποινα σε όσους επαναστάτησαν.

Το 1832, δημιουργήθηκε η Ηγεμονία της Σάμου, ένα αυτόνομο κράτος υπό την Υψηλή Πύλη (Οθωμανική Αυτοκρατορία), με απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων για τη διοίκηση του νησιού μετά τη δημιουργία του Ελληνικού Βασιλείου και την ανεξαρτητοποίηση μέρους των ελληνικών εδαφών από τους Τούρκους. Το καθεστώς αυτό παρέμεινε στη Σάμο μέχρι τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και την Ένωση του νησιού με την Ελλάδα.

Κατά την περίοδο του 1875, λειτουργεί Βουλευτήριο, Διοικητικό Γραφείο, Εφετείο, Πρωτοδικείο, Αστυνομία, στρατώνες, χωροφυλακή και Τελωνείο.

Η μεγαλύτερη ανάπτυξη της ηγεμονίας της Σάμου σημειώθηκε κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα με την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής, του εμπορίου και της βιομηχανίας. Μαζί με την αμπελουργία, που αποτελούσε την κύρια οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων, αναπτύχθηκαν η καπνοκαλλιέργεια, η καπνοβιομηχανία και η βυρσοδεψία, σημαντικοί κλάδοι της τοπικής οικονομίας, που υπερέβησαν τα όρια της ηγεμονίας και άκμασαν μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το χειμώνα 1874 – 75 οι παρατεταμένες ραγδαίες βροχές και οι αμέσως ακολουθούμενες έκτακτες θεομηνίες, δεν επέτρεψαν να λάβουν τη φυσική βαθμιαία ανάπτυξη και παραγωγή τα τοπικά προϊόντα.

Παρ΄ όλα αυτά η Σάμος από γεωργικά προϊόντα φρόντισε να διαθέτει εκλεκτά κρασιά και άλλα είδη.

«Πρώτιστον των γεωργικών ημών προϊόντων καταλεκτέον τον οίνον υπό τας διαφόρους αυτού ποιότητας δήλον ότι μοσχάτον, μαύρον και ρομπόλαν.

Παράγει δε η Σάμος οίνου μεν μοσχάτου υπέρ τας τριάκοντα χιλιάδας φορτίων μαύρου δε περί τας δέκα χιλιάδας φορτίων και ρομπόλας περί τας πέντε χιλιάδας φορτία. (Έκαστον φορτίον ισοδυναμούντος προς ογδοήκοντα οκάδας)».

Είναι γνωστό πως η Σάμος έκανε εξαγωγές των κρασιών της. «Καταναλίσκονται δε οι της Σάμου οίνοι εις Τουρκίαν, Αίγυπτον, Ιταλίαν και αλλαχού της Ευρώπης. Εκθέται δε οίνων Σαμιακών κατά τα επί των φιαλών σημειούμενα ονόματα εκάστου, εισίν οι εξής: Γρηγόριος Λουιμάρκ, Ιωσήφ Μισσίρ, Α/φοί Νικολαρείζη, Ιωάννης Καφετζιδάκης, Θεόδωρος Φλέτορας και Ιωάννης Πευκιάδης.

Εκτός από τα κρασιά παρήγαγε και άλλα προϊόντα της αμπελουργίας: «Προς τους οίνους δυνάμεθα να προσθέσωμεν και τα λοιπά πνευματώδη ποτά, περιλαμβάνοντες και ταύτα ενταύθα ούτως ο κ. Ιωάννης Καφετζιδάκης εκτίθησι σπίρτον, ο κ. Ιωάννης Μανιάτης εκτίθησιν οινόπνευμα (μαστίχην), ο δε κ. Νικόλαος Ραφτόπουλος διάφορα είδη ροσολίων εξ ηδυόσμου, πικραμυγδάλου και ελελιφάσκου».

Από εμπορική αλληλογραφία διαβάζουμε ότι: « «Δεύτερον των προϊόντων της Σάμου καταλεκτέον τας σταφίδας ων προς έκθεσιν αποστέλλομεν 3 κιβώτια περιέχοντα σταφίδας μοσχάτας, μαύρας ή φωκιανάς και κολοκυνθάτης περί τα 500 καντάρια, αποστέλλονται δε αύται εις Τεργέστην, Ολλανδίαν και Αγγλίαν, μέρος δε αυτών και εις Αίγυπτον.

Από διακήρυξη του 1875 του Ειρηνοδικείου Καρλοβασίων, της Ηγεμονίας Σάμου, γίνεται αναφορά σε αμπελοχώραφα.

Εκείνη τη περίοδο Ηγεμώνας Σάμου ήταν ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης που υπέγραψε Νόμο περί οδοποιίας επειδή «επιθυμούντες όπως αναπτύξωμεν τα μέσα της ευημερίας του τόπου και συνδέσωμεν την νήσον άπασαν βαθμιαίως δι΄ οδών συμβαλλομένων προς προαγωγήν των κατοίκων».

Με άλλο Νόμο καταρτίσθηκε το «περί βελτιώσεως του παρ΄ημίν στατήρος» ο οποίος τροποποιήθηκε και εξισώθηκε με εκείνον της Κωνσταντνούπολης. Κατόπιν αυτού, οι Σαμιώτες θα πρέπει να προμηθευτούν «χαλκά σταθμά, 4 των 44 οκάδων, 4 των 22 οκάδων, 4 των 11 οκ. Και 8 των 5 και ημισείας δια πάσαν αγοραπωλησίν».

Ο Μ. Γ. Χ Μανουήλ εκποιεί κτήματα του στο Δήμο Καστανέας στις 31.8.1875, ημέρα Κυριακή, μετά τη θεία λειτουργία:

2. Έν αμπελοχώραφιον κείμενον παρά την συνοικίαν Κοσμαδαίων του Δήμου Καστανέας, συνορευόμενον ανατολικώς και μεσημβρινώς με Δ. Μαρνέζου, δυτικώς με Γ. Σταμούλου και αρκτικώς με δρόμον δημόσιον και εκτιμηθέν δια γρόσια 475.3 […].

Ο Μανουήλ Μαυρουδής κάτοικος Φούρνων, εκθέτει σε δημόσια εθελούσια δημοπρασία εκποίηση ακίνητα από πατρική κληρονομιά στις 8.8.1875:
1. […]
2 .Έν αμπέλιον σύνδεδρον, εκτός δύο ελάιόδενδρων.
3. Εν αμπέλιον, κείμενον εις θέσιν Μαυρουείδαις.

Από άλλη αναγκαστική κατάσχεση του Ειρηνοδικείου Μαραθοκάμπου, εκτίθεταο εις δημοπρασίαν εκποιήγσεως ακίνητα μεταξύ άλλων:

1. Εν αμπέλιον εκτάσεως ενός και ενός τετάρτου του εγχωρίου στρέμματος, εμπεριέχον 1.400 κλήματα μοσχάτα, 3 μηλέας, 1 κερασιάν και 1 συκήν, κείμενην εις την θέσιν Γουρνά της περιφέρειας Πύργου […].

2. Εν Αμπέλιον όμοιον εκτάσεως ενός και ημίσεως στρέμματος εμπεριέχον 1.800 κλήματα μοσχάτα μίαν καρυάν, μίαν συκήν, μίαν απηδέαν και μίαν μηλέαν, κείμενον εις αυτήν ως ανωτέρω θέσιν […].

Από τα μέσα του Σεπτεμβρίου 1875, ξεκίνησαν οι συγκομιδές των σταφίδων «το μέχρι τούδε ητοιμασμένον πράγμα είναι καλής ποιότητος» και πως «ένεκα πεπείσμεθα ότι το προϊόν τούτο θέλει τύχη εν ταις της καταναλώσεως αγοραίς ικανής ζητήσεως δείγματα σταφίδων εστάλησαν εις τους εν αλλοδαπή εμπόρους τους μετά της Σάμου συναλλασσομένους

Ων οι ημέτεροι έμποροι απεδέχονται εγκαίρως τας παραγγελίας».

Η Ουρανία Ευστρ. Καρατζά από το βαθύ, παρακαλεί όσους έχουν να λάβουν χρήματα από τον αποβιώσαντα πατέρα της, να παρουσιαστούν και να εισπράξουν τις αξιώσεις τους.

Ειδοποίσις: Ο υποφαινόμενος κάτοικος Χώρας, απώλεσα μίαν όνον την οποίαν είχον δεδεμένην εν τω χωραφίω μου. Παρακαλώ τον ευρόντα αυτήν να μοι την παραδώση και εις αμοιβήν θέλει λάβει παρ εμού οθωμανική λίραν. Γεώργιος Πασαπνοής».

Όταν τον Αύγουστο του 1875, η «Αυτοκρατορική της Τουρκίας Κυβέρνησης» έλαβε πρόσκληση από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, για να συμμετάσχει σε παγκόσμια έκθεση γεωργικών και βιομηχανικών προϊόντων στη Φιλαδέλφεια, η Σάμος απέστειλε αντιπροσωπεία (10.9.1875) στο Υπουργείο Εμπορίου της γειτονικής χώρας, με την οποία γνωστοποίησε πως Επιτροπή ανέλαβε τη συλλογή και ταξινόμηση φυσικών και άλλων προϊόντων της «παλαιοδόξου νήσου ταύτης ίνα συμπεριληφθώσι και ταύτα εν τοις αποσταλησομένοις παντίοις προϊούσι της εν τοις πολύν τον πλούτον εχούσης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».

Για το σκοπό αυτό απέστειλαν στη Κωνσταντινούπολη 4 μεγάλα κιβώτια στα οποία περιέκλειαν άλλα μικρότερα, με σαμιακά προϊόντα που παράγονται στο νησί.

Το 1875, η εβδομαδιαία εφημερίδα «Σάμος» (εκδιδόταν κάθε Τετάρτη) πολιτική, φιλοσοφική και εμπορική, με διευθυντή τον Επαμεινώνδα Σταματιάδη, αφιέρωσε αρκετές στήλες στα γεωργικά επαγγέλματα τοπυ σαμιώτικου λαού, με στόχο τη βελτίωση της εμπαγγελματικής τους κατάρτισης με χρήσιμες πληροφορίες επειδή «οι ημέτεροι γεωργοί θέλουσιν αφυπνισθούν εκ του ληθάργου, αγνοούντες το αληθές αυτών και καλής εννοούμενον συμφέρον».

Πριν από την αρθρογραφία, προηγήθηκε γενική συνέλευση των κατοίκων για να παρακινηθεί ενδιαφέρον στην δεντροφυτεία και δεντροκομία και στην ανάπτυξη των φυτειών, όπου «οι ημέτεροι γεωργοί, ως γνωστόν ασχολούνται περί την καλλιέργειαν των φυτειών της αμπέλου, των ελαιών και των κερατεών, κατ ελάχιστον δε λόγον ετέρων προσοδοφόρων φυτειών».

Μάλιστα στη συγκέντρωση αυτή παρότρυναν τους γεωργούς να εγκαταλείψουν το πατροπαράδοτο άροτρο και να το αντικαταστήσουν με εκείνο των ευρωπαίων! «Αι φυτείαι, περί την καλλιέργειαν την οποίαν ασχολούνται κυρίως οι ημέτεροι γεωργοί είνε αι φυτείαι των αμπέλων και των ελαιών» […]

«Πανταχού της νήσου όπου υπάρχει μέρος γης επιδεκτικόν οπωσδήποτε της καλλιεργείας της αμπέλου σπεύδουν οι ημέτεροι γεωργοί δια της ακαμάτου αυτών φιλοπονίας να φυτεύωσι τα οινοφόρα κλήματα της αμπέλου.

«Μάλιστα δε κατά τα τελευταία έτη, καθ α τα εξαίρετα ταύτης προϊόντα, σταφίς και οίνος, ουσιωδώς υπερτιμήθησαν, βεβαιούται ότι εκατομμύρια κλημάτων εφυτεύθησαν επι της επιφανείας της νήσου υπό των ημετέρων γεωργών.

Οι πλείστοι δε τούτων εξακολουθούσι και σήμερον έτι επόμενοι τη αρχαία συνηθεία να φυτεώσι συγχρόνως με την φυτείαν της αμπέλου, εν αυτή και δένδρα ελαιών, εκριζούντες ταύτα εκ των βουνών και δια πολλού κόπου μεταφέροντες και μεταφυτεόντες εν τη φυτεία της αμπέλου». Γεγονός που είναι ασύμφορο για τα κλήματα.