Tα πρώτα οικονομικά μέτρα που εφάρμοσε ο Ιωάννης Καποδίστριας

Rodiaki NewsRoom

Παράλληλα με την ανασύνταξη του στρατού και του στόλου

Γράφει ο Κυριάκος Ι. Φίνας

Τον Ιωάννη Καποδίστρια, μετά την παραίτησή του από τη θέση του υπουργού των Εξωτερικών της Ρωσίας, η Τρίτη Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ύστερα από πρωτοβουλία των στρατιωτικών Αρχηγών της Επανάστασης του 1821, τον εξέλεξε προσωρινό Κυβερνήτη της Ελλάδας για διάστημα επτά χρόνων.

Όταν ο Καποδίστριας αφίχθηκε στο Ναύπλιο στις 6 Ιανουαρίου 1828 για να αναλάβει την εξουσία βρήκε την επαναστατημένη ακόμη Ελλάδα ρημαγμένη, καταχρεωμένη και υποθηκευμένη. Και δεν ήταν δυνατό να καταβληθεί ούτε μικρό μέρος του τοκοχρεωλυσίου των δανείων.

Ιδού πως περιγράφει την άφιξή του ο Ν. Δραγούμης, “Ιστορικαί Αναμνήσεις”, Αθήνα 1973, Α’ 72 κ.έ.

“Επειδή, δε, εις μόνον σωτήρα, μέγας υπήρξεν ο ενθουσιασμός τότε, κατά τας αρχάς Ιανουαρίου 1828 κατήγαγεν αυτόν εις την Ελλάδα... το δίκροτον Warspite. Kαι εβλέπομεν μεν αυτόν, αλλά βλέποντες ηπιστούμεν εις τους ιδίους οφθαλμούς, παρόμοιοι προς κρηνοβάτην οδοιπόρον, όστις και όπερ διαφυγών, εκ θαύματος τον κίνδυνον στρέφει περίφοβος έτι το βλέμμα προς το βάραθρον, το προ μικρού χαίνου υπό τους τρέμοντας αυτού πόδας...”.

Και καθώς αναφέρει η Ελένη Ε. Κούκκου, “Ιωάννης Καποδίστριας - ο άνθρωπος - ο διπλωμάτης, 1800-1828, Βραβείον Ακαδημίας Αθηνών, “... Από την πρώτη στιγμή ο Καποδίστριας θα βρισκόταν αντιμέτωπος με τα τεράστια προβλήματα, τα εκρηκτικά και ακανθώδη, που αποτελούσαν τότε την ελληνική πραγματικότητα. Από τα πρώτα του βήματα άρχισε η δύσκολη πορεία προς τον Γολγοθά του, όπως ο ίδιος προφητικά είχε προβλέψει, μόλις πληροφορήθηκε την εκλογή του”.

• • •

Ο αδέκαστος Δικαστής Γ. Τερτσέτης διέσωσε τις επιγραμματικές φράσεις του ίδιου του Ιωάννη Καποδίστρια, που φανερώνουν το τραγικό πρόσωπο της Ελλάδας, μόλις αποβιβάστηκε στην Αίγινα: “... είδα πολλά εις την ζωήν μου, αλλά σαν το θέαμα όταν έφθασα εδώ εις την Αίγιναν, δεν είδα το παρόμοιο ποτέ, και να μην το ιδεί. Προείδα μεγάλα δυστυχήματα δια την Πατρίδα...

Ζήτω ο Κυβερνήτης, ο σωτήρας μας, ο ελευθερωτής μας, εφώναζαν γυναίκες αναμαλλιάρες, άνδρες με λαβωματικές πολέμου, ορφανά γδυτά, κατεβασμένα από τις σπηλιές. Δεν ήταν το συναπάντημά μου φωνή χαράς, αλλά θρήνος, η γη εβρέχετο από δάκρυα, εβρέχετο η μεριά και η δάφνη του στολισμένου δρόμου από το γιαλό εις την Εκκλησία. Ανατρίχιαζα, μού έτρεμαν τα γόνατα, η φωνή του λαού έσχιζε την καρδιά μου. Μαυροφορεμένες, γέροντες, μου εζητούσαν να αναστήσω τους απεθαμένους τους, μανάδες μου έδειχναν εις το βυζί τα παιδιά τους και μου έλεγαν να τα ζήσω και ότι δεν τούς απέμειναν παρά εκείνα και εγώ...’.

Και συμπληρώνει ο Τερτσέτης: “... Σαν εκπλήρωση ύψιστου χρέους είχε δεχθεί (ο Καποδίστριας) “τον ουρανόθεν επικαταβαίνοντα προς αυτόν Σταυρό, ψήφω της εν Τροιζήνι Συνελεύσεως” των Ελλήνων. Η πορεία του Χρέους “δια την ιεράν υπόθεσιν της Πατρίδος” είχε αρχίσει για τον Καποδίστρια, ξέροντας πως στο τέρμα τον περίμενε ένας στημένος κιόλας σταυρός, με την πίστη, όπως ο ίδιος είπε στους αντιπάλους του, ότι: “Δεν ζει ο άνθρωπος, ζει το έργο του...”.

Ο Καποδίστριας είχε να αντιμετωπίσει δύο τάσεις: Οι πρώτοι, διότι δεν τους ικανοποιούσε η φιλοπρωτεία του και έτσι δεν εξυπηρετούνταν τα προσωπικά τους συμφέροντα, υλικά και ηθικά. Οι, δε, δεύτεροι, εκ φόβου της καταργήσεως των κεκτημένων ιδιαίτερων ωφελειών τους από τον καιρόν της Τουρκοκρατίας, και οι περισσότεροι, διότι έβλεπαν να τελειώνει εντός ολίγου το μυθιστόρημα των Εθνοσυνελεύσεων και τα γενικής ασυδοσίας κατά τα επανασταστικά εκ Γαλλία πρότυπα... (Διονύσιος Α. Μαντζουλίνης - “Ιωάννης Καποδίστριας, 1776-1831”. Αθήνα 1990).

Ο Ιωάννης Καποδίστριας, οραματιζόμενος, εν τω μεταξύ, το γενικότερο εθνικό συμφέρον, δεν υποχωρεί και ακλόνητος προχωρεί στην εκπλήρωση των ονείρων του: Να οργανώσει το Κράτος και να αναζωογονήσει την Οικονομία της ερειπωμένης Χώρας, δηλαδή το σύνολο του Ελληνικού Λαού.

Εξάλλου, η φήμη των νέων προσπαθειών του Καποδίστρια για τη μόρφωση των Ελληνοπαίδων είχε διαδοθεί ευρύτατα στην Ελλάδα και αρκετοί νέοι άρχισαν να καταφθάνουν, όπως το 1815, όταν ίδρυσε τη Φιλόμουσο Εταιρεία της Βιέννης, στις ευρωπαϊκές χώρες για Ανώτερες σπουδές. Οι περισσότεροι κατέφευγαν στον Καποδίστρια.

Ο Μητροπολίτης Ιγνάτιος έγραψε στον Καποδίστρια και του συνιστούσε τον Αναστάσιο Πολυζωΐδη, ο οποίος και ενισχύθηκε σημαντικά οικονομικά και σπούδασε στο εξωτερικό. Δυστυχώς ο Πολυζωΐδης θα παίξει αργότερα το ρόλο του μέχρι θανάτου διώκτη του Κυβερνήτη Καποδίστρια.

Επί του προκειμένου θα πρέπει να τονιστεί ότι στην γενικότερη προσπάθεια του Καποδίστρια για την ανάπτυξη πολλούς τομείς της Οικονομίας τον βοήθησε πολύ ο Τραπεζίτης Egnard. O τελευταίος με επιστολή του τον πληροφόρησε, “ότι η τελευταία του έκκληση προς τους Φιλέλληνες της Ευρώπης, άρχισε να φέρνει ικανοποιητικούς καρπούς”.

Ειδικότερα τού ανέφερε ότι από τη Βασιλεία, τη Δρέσδη και το Lugano είχε ήδη συγκεντρωθεί το ποσό των 608.150 φράγκων, που θα μπορούσε να αποτελέσει την απαρχή νέου ταμείου - λογαριασμού, ειδικά για την ανάπτυξη της βιοτεχνίας και γεωργίας στην Ελλάδα.

Με το προαναφερθέν ποσό αγοράστησαν γεωργικά εργαλεία, προκειμένου να ενισχυθεί η φύτεψη αμπελώνων και ελαιώνων. Συνέστησε, δε, στον Καποδίστρια να συσταθεί ειδικό Ίδρυμα για την ανάπτυξη της γεωργίας, με τη βεβαιότητα ότι θα το προικοδοτούσαν όλες οι νέες προσφορές των φιλελλήνων, που θα ήθελαν να βοηθήσουν στην παραγωγική - ειρηνική ανασυγκρότηση του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους”.

Εν τω μεταξύ, ο Eynard, παράλληλα έγραψε ξανά στον Καποδίστρια και τού τόνιζε πως τις νέες εισφορές που θα τού αποστείλει, θα πρέπει να διατεθούν για την ανακούφιση της δυστυχίας των θυμάτων του πολέμου, δίνοντας ψωμί στους δυστυχείς κατοίκους της Ελλάδας, που πεθαίνουν από την πείνα (Ελένη Ε. Κούκκου “Ιωάννης Καποδίστριας - ο άνθρωπος, ο διπλωμάτης, 1800-1828. Αθήνα 1997).

Ταυτόχρονα, ο Eynard έστειλε επιστολή του γεωπόνου Fazy, με προτάσεις για την ανάπτυξη της καλλιέργειας της πατάτας και ένα “φόρτωμα” με το προϊόν αυτό για την πρώτη δοκιμαστική σπορά”.

Ο Κυβερνήτης Καποδίστριας απάντησε στις επιστολές του Eynard και τον ευχαρίστησε για τις πληροφορίες “περί του ευεργετήματος των γεωμήλων”, προσθέτοντας ότι “μακάριον έχει το να προλογίση αγωνοθετών πανήγυριν γεωργούσαν και σπείρουσαν το πολύτιμον προϊόν...”.

Ταυτόχρονα, όπως γράφει η Ελένη Ε. Κούκκου, στο βιβλίο που βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, “... Η οικονομική κατάσταση της Χώρας, άθλια από κάθε πλευρά, η επιζήμια συνομολόγηση των δανείων κατά την επαναστατική περίοδο 1824 και 1825, οι ενέργειες για την καλύτερη εξαγορά των ελληνικών χρεωγράφων, που βρίσκονται κατατεθειμένα στην Αγγλία, με βάση την πιθανή χρηματιστηριακή τους αξία, και κυρίως η απόσβεση του καταστρεπτικού δανείου του 1825, είναι άλλα τεράστια θέματα, που απασχόλησαν τον Καποδίστρια ως Κυβερνήτη”.

Όπως, δε διαπιστώνεται και από επιστολές που βρίσκονται στα Αρχεία της Ιονίου Γερουσίας στην Κέρκυρα, ο Ιωάννης Καποδίστριας όλα τα οικονομικά θέματα τα ανέθετε σε άλλους και δεν διαχειρίστηκε ποτέ ο ίδιος όχι μονάχα τα ξένα χρήματα, που ανήκαν στην Ελλάδα, αλλ’ ούτε και τα δικά του.

Ο Καποδίστριας ενδιαφέρθηκε και οργανώθηκε ο ελληνικός στρατός. Και προμηθεύτηκε ανάλογο οπλισμό. Ταυτόχρονα με όλα τα οικονμικά και λοιπά μέτρα που ελάμβανε ο Καποδίστριας, με την εγκατάστασή του ως Κυβερνήτης συνειδητοποίησε πως μοναδικό “ιατρικόν των δεινών της Ελλάδας” ήταν η προσέγγιση από τις Μεγάλες Δυνάμεις”. Και προς αυτή την κατεύθυνση έστρεψε πολλές προσπάθειες. Έτσι, έφθασε στην Ελλάδα ελεύθερος από κάθε προηγούμενη δέσμευσή του με τη Ρωσία και επιδόθηκε καθ’ ολοκληρία με σύστημα και πάθος στην ανάπτυξη, από κάθε άποψη της Ελλάδας.

Τακτικά και παντού, με δικές του χειρονομίες και πράξεις έδινε το παράδειγμα. Περιόρισε τις δαπάνες, με πρώτο παράδειγμα τον ίδιο και όχι μόνο δεν έλαβε κανένα μισθό ως Κυβερνήτης, αλλά δαπάνησε και την περιουσία του, από τους μισθούς ως Υπουργού των Εξωτερικών της Ρωσίας.

Απέφευγε κάθε επιδεικτική άνεση και τακτικά επαναλάμβανε, “ότι η Πατρίδα μου αγωνίζεται και ζητώ όλων την συνδρομή, δεν είναι δυνατόν παρά ο ίδιος να παρέχω παράδειγμα λιτότητας”. Στην Δ’ Εθνοσυνέλευση έκανε την παρακάτω δήλωση: “... Ελπίζω ότι, όσοι εξ υμών συμμετάσχουν εις την Κυβέρνησιν θέλουν γνωρίσει μεθ’ εμού ότι εις τας παρούσας περιπτώσεις, όσοι ευρίσκονται εις δημόσια υπουργήματα δεν είναι δυνατόν να λαμβάνουν μισθούς αναλόγως με τον βαθμό του υψηλού υπουργήματός των και με τας εκδουλεύσεις των, αλλ’ ότι οι μισθοί ούτοι πρέπει να αναλογούν ακριβώς με τα χρηματικά μέσα, τα οποία έχει η Κυβέρνησις εις την εξουσίαν της”.

“... εφ΄όσον τα ιδιαίτερα εισοδήματά μου αρκούν αρνούμαι να εγγίσω μέχρι και του οβολού τα δημόσια χρήαμτα, ενώ ευρισκόμεθα εις το μέσον ερειπίαν και ανθρώπων βυθισμένων εις εσχάτην πενίαν”.
Στο Ναύπλιο προμηθεύθηκε φτωχικά έπιπλα και όλο το χρόνο φορούσε μια κυανούν χρώματος ρεντικότα και πανταλόνι ιδίου χρώματος τον χειμώνα και λευκό το καλοκαίρι.

Με αυτή την απλή ενδυμασία, όταν πήγε περιοδεία, τον Φεβρουάριο του 1829, οι χωρικοί νόμιζαν ως Κυβερνήτη τον αρχιταχυδρόμο, που προπορευόταν φορώντας “ένδυμα ελληνικό χρυσοπόρφυρον”.
Η κατάσταση αυτή ενευρίασε τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, που ήταν στη συνοδεία του Καποδίστρια και του είπε: “Το πράγμα, Εξοχώτατε, δεν πάει καλά. Πρέπει ο κόσμος να γνωρίσει τον Κυβερνήτη του.

- Κι τι θέλεις να κάμω; ρώτησε ο Καποδίστριας.
- Να βάλεις την επίσημη στολή σου. (Ν. Δραγούμης. Ιστορικές Αναμνήσεις, τόμος Α’, σελ. 98).

Και όταν η Δ’ Εθνοσυνέλευση εψήφισε 180.000 φοίνικες, ως ετήσια έξοδα για την αξιοπρέπεια και την ανάγκη της οικιακής ιδιαίτερης υπηρεσίας του Κυβερνήτη, αρνήθηκε να τη δεχθεί.

Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος για τον Ιωάννη Καποδίστρια
Στον πρόλογο του εκδότη της “Επίτομης Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους” του Μεγάλου Έλληνα ιστορικού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου που περιλαμβάνει τα διδακτικότερα πορίσματα της πεντάτομης ιστορίας του αναφέρεται:

1831: Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος κατά την Καποδιστριακήν περίοδο ήτο αντικυβερνητικός και όταν το 1831 επισκεφθείς τον αδελφόν του Σκαρλάτον Παπαρρηγόπουλο, γραμματέα του Κυβερνήτου, εσυστήθη υπό τούτου εις τον Καποδίστριαν, ο Καποδίστριας του είπε: «Και συ, λοιπόν, λογιώτατε είσαι αντικυβερνητικός. Φρόντισε να μάθης γράμματα και τότε θα αλλάξης γνώμην».

Και πράγματι, όταν ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος «έμαθε γράμματα», ημπόρεσε να κρίνη ορθώς την Πολιτείαν του Κυβερνήτου. Τούτο συμπεραίνουμε εξ όσων έγραψεν εις την «Ιστορίαν του Ελληνικού Έθνους» και εξ όσων είπε κατά τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντος του Κυβερνήτου εις την Κέρκυραν: Ο Ι. Καποδίστριας, είπεν, ήτο εκ των πολιτικών ανδρών εκείνων, οι οποίοι αναλαμβάνοντες την κυβέρνησιν των πραγμάτων εις κρισίμους περιστάσεις, ή σώζουν την Πολιτείαν ή αποθνήσκουν».

Σε όσους τον επισκέπτονταν όταν ήλθε ο Καποδίστριας τους τόνιζε: ,με καλέσατε και ανέλαβα το βαρύτατο έργο να θεμελιώσω το Κράτος. Βρήκα την Ελλάδα ρημαγμένη, καταχρεωμένη, υποθηκευμένη μη μπορώντας να καταβάλει ούτε μικρό μέρος του τοκοχρεωλυσίου των δανείων.

Στον αυριανό του δολοφόνο Γεώργιο Μαυρομιχάλη, όταν τον επισκέφθηκε «ευμορφοστολιμένος, βουτιμένος στο μάλαμα». Μεταξύ των άλλων του είπε ο Κυβερνήτης: «...Με προσκαλέσατε να θεμελιώσω Κράτος και κυβέρνηση καθώς πρέπει, ζει ευτυχεί τους ζωντανούς, ανασταίνει τους αποθαμένους, διότι διορθώνει την ζημίαν του αθνάτου και της αδικίας, το έργον του καρποφορεί αν ο διοικητής είναι δίκαιος, αν το Κράτος έχει συνείδηση, ευσπλαχνία, μέτρα σοφίας...». (Νικόλαος Π. Σοϊλεντάκης. «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν. Οι στάσεις πληρωμών, 1827, 1893, 1932).

«Την Κυριακήν (9ην Οκτωβρίου 1831 και ώραν 6ην πρωινή, οι δύο Μαυρομιχάλαι ευρίσκοντο παρά την πόλη του Ναού του Αγίου Σπυρίδωνα. Ο Κυβερνήτης κατέφθασε συνοδευόμενος, όπως συνήθως, μόνον από ένα μονόχειρα σωματοφύλακά του, ανάπηρον του πολέμου της Ανεξαρτησίας.

Οι δολοφόνοι επλησίασαν προσποιούμενοι χαιρετισμόν και εκένωσαν τας πιστόλια τους κατά του Κυβερνήτη.

«Ο ένας εξ αυτών, ο Γεώργιος, επειδή είχεν αστοχήσει η βολή του, ενέπηξε και το εγχειρίδιόν του. Ενώ ο Κυβερνήτης έπιασεν άπνους, οι δύο δολοφόνοι, επωφελούμενοι της κατάπληξης και της σύγχυσης των ολίγων παρευρισκομένων, ετράφησαν εις φυγή. Σε ολίγον συνελήφθησαν και του φεκίστηκαν. (Επίτιμος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Κ. Παπαρρηγοπούλου)».

Ο Ιωάννης Καποδίστριας ουδέποτε είχε την πρόθεση να βλάψει, και όλα τα έπραττε για την υπηρεσία της Πατρίδας για την οποία και θυσιάστηκε. Σήμερα, πλέον, πάγκοινη είναι η παραδοχή ότι η δολοφονία του Έλληνα ηγέτη (του Ιωάννη Καποδίστρια) δεν ήταν διόλου άσχετη από τη στέρηση «παλαιών προνομίων» και συμφερόντων που θίγονταν από τις μεταρρυθμίσεις του Κυβερνήτη.

«Δέκα τρία χρόνια μετά την δολοφονία του, το 1844, η πρώτη Εθνική συνέλευση του Ελεύθερου Ελληνισμού, στην οποία μετείχαν οι επιζώντες συγγενείς των Μαυρομιχάλων, αποφάσισε με ψήφισμα να αναγερθεί στο Ναύπλιο, με δαπάνη του Κράτους ο Ανδριάντας του Ιωάννη Καποδίστρια, «ως χρέος Ιερόν προς την διαιώνιση του μεγάλου σεβασμού και της εξαιρέτου ευγνωμοσύνης, την οποίαν οι λαοί της Ελλάδος σώζουσιν εις μνήμην του αοίδημου ανδρός, ευεργέτους της Πατρίδας του».

• • •

Ο Ιωάννης Καποδίστριας που κατοχύρωσε την Ελληνική Ανεξαρτησία εδολοφονήθη. Ο Χαρίλαος Τρικούπης, που έκαμε για πρώτη φορά Κράτος, απέθανε αυτοεξόριστος στις Κάννες την 30ή Μαρτίου 1896 και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αφού υπέστη ένα ανάθεμα και δύο δολοφονικές απόπειρες, τη μία μάλιστα στο σταθμότης Λιόν, την 30ην Ιουίου 1920, από δύο Έλληνες Αξιωματικούς, όταν στον χαρτοφύλακα που κρατούσε είχε την Συνθήκη των Σεβρών, με την οποία εδημιουργείτο η Ελλάδα των «Δύο Ηπείρων και των Πέντε Θαλασσών». Απέθανε στο Παρίσι την 18ης Μαρτίου 1936 και αυτός αυτοεξόριστος.