O Αριστοτέλης και η μεσαία τάξη

Rodiaki NewsRoom

Του Μανώλη Καραταπάνη
Φιλόλογος

Τα τελευταία χρόνια στο δημόσιο διάλογο εμφανίστηκε ο όρος «μεσαία τάξη» τόσο έντονα, που σχεδόν έθεσε στο περιθώριο τους δύο άλλους παραδοσιακούς όρους, «άρχουσα τάξη» και «εργατική τάξη» με αρνητικό και θετικό πρόσημο αντίστοιχα.

Οι κομματικοί μηχανισμοί εξουσίας προσπαθούν να προσεγγίσουν τη μεσαία τάξη άλλοι εμφανιζόμενοι ως προστάτες και άλλοι ως παρηγορητές για τα δεινά που έχει υποστεί τα τελευταία χρόνια. Ποια είναι όμως η μεσαία τάξη, πώς μπορεί να οριστεί;

Μεσαία τάξη είναι η τάξη που βρίσκεται στο μέσον, είναι μια μορφή μεσότητας, έννοια που αποτελεί θεμελιώδη όρο στη φιλοσοφική σκέψη του Αριστοτέλη. Σύμφωνα με το φιλόσοφο, η μεσότητα αντιπαρατίθεται με τις έννοιες της υπερβολής και της έλλειψης. Βρίσκεται ανάμεσα στα δύο άκρα, ανάμεσα στο άκρο της υπερβολής και στο άκρο της έλλειψης. Τα δύο άκρα είναι με την πλευρά του κακού, της κακίας, ενώ η μεσότητα βρίσκεται στην πλευρά του καλού, της αρετής, είναι κάτι το άριστον.

Σε κοινωνικό επίπεδο, κατά τον φιλόσοφο, η συγκέντρωση υπερβολικού πλούτου σε λίγους είναι μια ακρότητα στην πλευρά της υπερβολής, ενώ η μεγάλη ένδεια των πολλών είναι ακρότητα στην πλευρά της έλλειψης. Ο υπερβολικός πλούτος οδηγεί στην ύβρη και την αλαζονεία, ενώ η ακραία φτώχεια στην απελπισία.

Σε πολιτικό επίπεδο, η συγκέντρωση μεγάλης οικονομικής δύναμης σε λίγους καταλήγει σε ολιγαρχία, αφού οι λίγοι επιδιώκουν ένα πολίτευμα που να προασπίζεται τα συμφέροντά τους, ενώ η απόλυτη ένδεια των πολλών τους καθιστά υποχείριο των δημαγωγών. Ο δημαγωγός ξεσηκώνει το πλήθος, δίνει υποσχέσεις, καταλαμβάνει την εξουσία, στη συνέχεια όμως αθετεί τις υποσχέσεις του, εγκαθιστά μοναρχικό πολίτευμα, γίνεται τύραννος και στόχος του είναι η διατήρηση της εξουσίας, της τυραννίας.

Ανάμεσα, λοιπόν, στις δύο ακρότητες, την υπερβολή και την έλλειψη, ανάμεσα στον υπερβολικό πλούτο και τη μεγάλη φτώχεια βρίσκεται η μεσότητα. Έτσι ως μεσαία τάξη μπορεί να οριστεί εκείνη η κοινωνική τάξη που δεν κατέχει υπερβολικό πλούτο ούτε είναι υπερβολικά φτωχή. Η σχέση της με τα δύο άκρα είναι αντιστρόφως ανάλογη. Όσο αυξάνονται τα δύο άκρα, η υπερβολή και η έλλειψη, τόσο μειώνεται η δύναμή της και όσο μειώνονται τα δύο άκρα τόσο αυξάνεται η δύναμή της.

Έτσι όσο μειώνεται η φτώχεια των πολλών και ο υπερβολικός πλούτος των λίγων, λειαίνονται οι αντιθέσεις και επέρχεται σχετική ισορροπία. Η ενίσχυση και ενδυνάμωση της μεσαίας τάξης αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Και επειδή στις ανεπτυγμένες κοινωνίες αποτελεί την πλειοψηφία του λαού είναι «μήλον της Έριδος» για τα κόμματα εξουσίας. Η μεσαία τάξη μπορεί να ανεβάζει και να κατεβάζει κυβερνήσεις. Έτσι εξηγείται και το «κανάκεμά της» από όσους διεκδικούν την ψήφο των πολιτών.