Η Τζούντιθ Μπάτλερ και η υπερεγωτική προσταγή του Καπιταλισμού

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Hλίας Καραβόλιας

Η γνωστή για την αντισυστημική σκέψη της Τζούντιθ Μπάτλερ, εξαιρετική συγγραφέας και ακαδημαϊκός, έγραψε πρόσφατα ένα άρθρο στο Verso που αναδημοσίευσε σε μετάφραση η «Εφημερίδα των Συντακτών» με θέμα τα όρια του καπιταλισμού λόγω της κρίσης του κορωνοϊού διεθνώς.

Επικεντρώνεται κυρίως στο ζήτημα της κατάστασης στη δημόσια υγεία των ΗΠΑ με τα κρούσματα και τους θανάτους, εν οψει εκλογών, αλλά εδω θέλω να ασχοληθώ με την αμιγώς κοινωνιολογική της τοποθέτηση.

Aν ακολουθήσουμε το νήμα της σκέψης της θα μπούμε αναγκαστικά σε μια κάπως βαθύτερη αξιωματική θέση. Και θα αναδείξουμε το αυτονόητο μηχανικό δεδομένο που προσπερνάει μάλλον άθελά της η συγγραφέας: το ότι ο καπιταλισμός ζει και αναπαράγεται «τρακάροντας» με τα όριά του.

Όρια συνεχώς μετατοπιζόμενα από τη χωροχρονική δυναμική του κεφαλαίου που επίμονα, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και ύφεσης προσφοράς και ζήτησης όπως τώρα, ζητάει όλο και περισσότερο χώρο, όλο και περισσότερο χρόνο, νέες επικράτειες πιθανού κέρδους δηλαδή (και ειδικά τωρα με την υπερσυνδεσιμότητα του διαδικτύου και τις απεδαφικοποιημένες ψηφιακές ροές αναπαραγωγής του μοχλευμένου χρήματος).

Ως όριο του καπιταλισμού ορίζεται πλέον όχι το γενικό τοπίο στασιμότητας που περιγράφει η Μπάτλερ αλλά εκείνο το συνεχώς μετατοπιζόμενο σημειολογικό όριο απόφραξης των εγγενών αδυναμιών του συστήματος, των εκροών των σημαινόντων του σε όλο το φάσμα τους, σε όλες τις νόρμες του, που δομούνται δεκαετίες τωρα και αναδιαρθρώνουν τον καπιταλισμό.

Το όριο που βλέπει η Μπάτλερ συνδέεται και με την τραμπική άσκηση εξουσίας στις ΗΠΑ ενώ εναποθέτει δε κάποιες ελπίδες της στην εκλογή Σάντερς. Η ένστασή μου είναι οτι πρέπει να δουμε τη χωροχρονική ηγεμονία της Αμερικής ως αιτία εξουσιαστικής πρόσμειξης με τον καπιταλισμό. Άλλωστε το είχε επεξεργαστεί έμμεσα η ίδια ως φαινόμενο σε κάποια εξαιρετικά σημεία του βιβλίου της «Η Ψυχική ζωη της Εξουσίας» (εκδ. Πλέθρον).

Με την κρίση της πανδημίας σήμερα παίρνει σάρκα και οστά η εκδοχή της ανοριοθέτητης ντελεζιανής γραμμομοριακής φύσης του κεφαλαίου, που η κρατική εξουσία προστατεύει ακόμα μια φορά τις ροές του με τις εκδόσεις χρήματος από κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες. Φρονώ ότι πρόκειται για μια ιστορική στιγμή υπερεγωτικής προσταγής του καπιταλισμού στο εν δυνάμει αδρανές/λιμνάζον κεφάλαιο (καθως καίγεται μέρος από το υφιστάμενο ενεργητικό χρήμα/παραγωγικό κεφάλαιο) του οποιου έσχατο καταφύγιο είναι το κρατικό μονοπώλιο της βιοπολιτικής.

Ζούμε περισσότερο την προσομοίωση μιας κρίσης αναδιάρθρωσης και λιγότερο μια διελκυστίνδα ορίων συσσώρευσης... Η Μπάτλερ σωστά ξεδιπλώνει την ανησυχία της για την οριακή «ροπή» της κρίσης μόνο που δεν πρόκειται για οριακό φαινόμενο αλλά για περιοριστική τάση, για αναδιάρθρωση καπιταλιστικών νορμών, για μια ακόμη ιογενή και σχεσιακή αποσυσχέτιση εργασίας/κεφαλαίου και κερδους/μισθού.

Ο κορωνοϊός είναι η μικροφυσική παθογένεια που έκανε τον καπιταλισμό να επιστρατεύσει τον θάνατο ως «αντι-οιδιπόδειο», αντι-συστημικό στοιχείο αναδιάρθρωσης, για να προσκαλέσει το γνωστό από παλιά κεϋνσιανό κράτος, με το εξουθενωμένο Δημόσιο αλλά με την πρόθυμη πάντα ανταπόκριση της πατερναλιστικής παρέμβασης, ως έσχατο καταφύγιο επιβίωσης.

Η δε κρατική εξουσία καλείται να είναι αποτελεσματική στον εγκλεισμό του καταναλωτικού υποκειμένου μέχρι το σύστημα να δομήσει το νέο φθηνό παραγωγικό υποκείμενο και μέχρι να απομοχλεύσει χρέη και να φτιάξει τον επόμενο homo debitor με όρους ισχυρής πειθάρχησης και κοινωνικής μηχανικής.