Ηπατίτιδα Β: Η σιωπηλή απειλή

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Νικόλαος Γιωργάκης*
MD, MSc, FEBGH, Γαστρεντερολόγος

Τι είναι η ηπατίτιδα Β και γιατί είναι σημαντική;
Η ηπατίτιδα Β είναι μια ασθένεια του ήπατος που προκαλείται από τον ιό της ηπατίτιδας Β. Το ένα τρίτο περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού έχει κάποια στιγμή προσβληθεί από αυτόν τον ιό. Τουλάχιστον 391 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν χρόνια λοίμωξη το 2017 ενώ υπήρξαν και περίπου άλλα 145 εκατομμύρια με οξεία λοίμωξη. Περισσότεροι από 750.000 άνθρωποι πεθαίνουν από ηπατίτιδα Β κάθε χρόνο και 300.000 από αυτούς τους θανάτους αποδίδονται σε καρκίνο του ήπατος οφειλόμενο στον ιό.

Πώς εκδηλώνεται η ηπατίτιδα Β;
Ο ιός της ηπατίτιδας Β έχει περίοδο επώασης 1 έως 4 μήνες και 7 στους 10 ενήλικες που θα προσβληθούν βιώνουν τη νόσο υποκλινικά χωρίς να εμφανίσουν ίκτερο. Οι υπόλοιποι 3 θα εμφανίσουν οξεία ικτερική ηπατίτιδα και από αυτούς ευτυχώς μόνο ένας στους 100 θα εμφανίσει οξεία ηπατική ανεπάρκεια. Το 95% των ενηλίκων που θα προσβληθούν θα αναρρώσουν πλήρως και μόλις το 5% θα καταλήξει σε χρονιότητα. Αντίθετα 9 στα 10 παιδιά που θα προσβληθούν θα καταλήξουν με χρόνια ηπατίτιδα Β. Όταν ένα άτομο νοσεί με οξεία ηπατίτιδα Β μπορεί να εμφανίζει συμπτώματα ιογενούς συνδρομής όπως αδυναμία, ανορεξία, κεφαλαλγία, μυοσκελετικά άλγη καθώς και ήπιο άλγος στο δεξί υποχόνδριο και ίκτερο. Αυτές οι εκδηλώσεις ενδεχομένως να διαρκέσουν εβδομάδες ή και μήνες έως ο ασθενής να αναρρώσει πλήρως.

Αντίθετα οι χρόνιοι φορείς του ιού είναι κατά κύριο λόγο ασυμπτωματικοί. Ωστόσο χωρίς έγκαιρη αντιμετώπιση η χρονιότητα οδηγεί σιωπηλά σε σταδιακή ίνωση και τελικά κίρρωση του ήπατος, καταστροφή δηλαδή του φυσιολογικού ηπατικού παρεγχύματος και αντικατάσταση του από ουλώδη ιστό. Η τελευταία εξελίσσεται επίσης σιωπηλά μέχρι η καταστροφή του οργάνου να υπερκεράσει τα όρια αντιρρόπησής της και να εκδηλωθεί τελικά με:

• Ίκτερο (κιτρίνισμα του δέρματος, των ματιών και των βλεννογόνων),
• Αιμορραγική διάθεση,
• Ασκίτη (συλλογή υγρού στην κοιλιά),
• Κιρσούς στον οισοφάγο και σπανιότερα στο ορθό, που μπορεί να αιμορραγήσουν απειλητικά,

• Ηπατική εγκεφαλοπάθεια (αδυναμία συγκέντρωσης, διαταραχή του ύπνου, σύγχυση, αποπροσανατολισμό, έκπτωση του επιπέδου συνείδησης, κώμα).
Τέλος, η χρόνια ηπατίτιδα Β προδιαθέτει για την ανάπτυξη ηπατοκυτταρικού καρκίνου, κίνδυνος ο οποίος αυξάνεται περισσότερο εάν έχει επέλθει και η κίρρωση του οργάνου.

Πώς μεταδίδεται ο ιός της ηπατίτιδας Β;
Η μετάδοση του ιού γίνεται με ανταλλαγή σωματικών υγρών, κυρίως όμως γίνεται μέσω του αίματος και των σπερματικών υγρών ενώ φαίνεται πως δεν μεταδίδεται με το σάλιο ή τον ιδρώτα. Οι βασικοί μηχανισμοί μετάδοσης του ιού της ηπατίτιδας Β λοιπόν είναι:
• Η μετάγγιση μολυσμένου αίματος,
• Η σεξουαλική επαφή με φορέα του ιού χωρίς προφύλαξη,

• Η έκθεση σε μολυσμένες σύριγγες, εργαλεία ιατρικά, οδοντιατρικά, βελονισμού, εφαρμογής τατουάζ, τρυπήματος των αυτιών κ.ά.,
• Η κοινή χρήση προσωπικών αντικειμένων όπως οδοντόβουρτσες και ξυράφια,
• Ο τοκετός. Οι γυναίκες φορείς είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα μολύνουν το νεογνό τους κατά τον τοκετό εάν δεν ληφθούν μέτρα για την προστασία του.

Πώς μπορώ να εξεταστώ ,για την ηπατίτιδα Β;
Εάν ο γιατρός σας υποπτεύεται ότι έχετε εκτεθεί στον ιό της ηπατίτιδας Β, θα υποβληθείτε σε εξετάσεις με τις οποίες θα συμπεράνει αν έχετε προσβληθεί από τον ιό, εάν αναρρώσατε ή μεταπέσατε σε χρονιότητα, σε ποιο στάδιο της νόσου βρίσκεστε και αν πρέπει να λάβετε φαρμακευτική αγωγή.

Τι πρέπει να κάνω εάν πάσχω από οξεία ηπατίτιδα Β;
Εάν πάσχετε από οξεία ηπατίτιδα Β, θα πρέπει να παρακολουθείστε στενά από γιατρό ειδικό στις παθήσεις του ήπατος. Η οξεία ηπατίτιδα Β στους ενήλικες συνήθως αντιμετωπίζεται χωρίς φαρμακευτική αγωγή και ο ασθενής αποκτά τελικά ανοσία έναντι του ιού. Θα είναι σημαντικό:

• Να αναπαυθείτε,
• Να αποφύγετε το αλκοόλ,
• Να ενημερώνετε τον γιατρό σας πριν από τη λήψη οποιουδήποτε φαρμάκου ή παραφαρμακευτικού σκευάσματος.
Σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς με οξεία ηπατίτιδα Β και σε ασθενείς με οξεία ηπατίτιδα Β και άλλη σύγχρονη ηπατική νόσο, εμμένων ίκτερο ή σημεία ηπατικής ανεπάρκειας, θα πρέπει να χορηγηθεί ειδική φαρμακευτική αγωγή.

Τι πρέπει να κάνω εάν πάσχω από χρόνια ηπατίτιδα Β;
Εάν πάσχετε από χρόνια ηπατίτιδα Β, πρέπει επίσης να παρακολουθείστε από ειδικό γιατρό. Ίσως να υποβληθείτε σε βιοψία ή ελαστογραφία του ήπατος ώστε να συνεκτιμηθούν στην αναγκαιότητα λήψης ειδικής φαρμακευτικής αγωγής. Θα πρέπει επίσης:
• Να αποφεύγετε το αλκοόλ και το κάπνισμα,
• Να προσέχετε το βάρος και τη διατροφή σας,

• Να ενημερώνετε τον γιατρό σας για οποιοδήποτε νέο νόσημα ή για οποιαδήποτε φαρμακευτική ή παραφαρμακευτική αγωγή πρόκειται να λάβετε,
• Να εμβολιαστείτε έναντι του ιού της ηπατίτιδας Α, καθώς και έναντι άλλων ασθενειών όπως η γρίπη και η πνευμονιοκοκκική πνευμονία,

• Να υποβάλλεστε σε τακτικό, εξαμηνιαίο έλεγχο του ήπατος με υπερηχογράφημα ή άλλη απεικόνιση ώστε να εντοπιστεί έγκαιρα οποιαδήποτε πιθανή εστία ανάπτυξης καρκίνου. Αυτός ο έλεγχος πρέπει να διενεργείται σε όλους τους ασθενείς με κίρρωση αλλά και σε αυτούς που δεν έχουν κίρρωση αλλά πληρούν ηλικιακά ή άλλα κριτήρια.

Πώς θεραπεύεται η ηπατίτιδα Β;
Όπως προαναφέρθηκε, το 95% των ενηλίκων που θα προσβληθούν από τον ιό της ηπατίτιδας Β θα αναρρώσουν πλήρως αποκτώντας ανοσία και μόλις το 5% θα καταλήξει σε χρονιότητα. Αντίθετα τα περισσότερα παιδιά θα οδηγηθούν σε χρόνια νόσο.

Για τη χρόνια νόσο ευτυχώς υπάρχουν φάρμακα που μπορούν να περιορίσουν την αναπαραγωγή του ιού και να τον θέσουν πρακτικά μη ανιχνεύσιμο. Η επιλογή τους εξαρτάται από συνεκτίμηση παραγόντων όπως το ιικό φορτίο, ο βαθμός φλεγμονώδους δραστηριότητας και ίνωσης του ήπατος, η ηλικία, η γενική κατάσταση και το λοιπό ιστορικό του ασθενή. Εφόσον συνυπάρχει κίρρωση αξιολογείται και η αντιρρόπησή της. Η θεραπεία περιλαμβάνει:

• Τα αντι-ιικά φάρμακα που λαμβάνονται καθημερινά από το στόμα για παρατεταμένο, ακαθόριστο χρονικό διάστημα και την πεγκυλιωμένη ιντερφερόνη η οποία λαμβάνεται υποδορίως εβδομαδιαία για διάστημα 48 εβδομάδων. Σήμερα επικρατούν τα αντι-ιικά εξαιτίας της ευκολίας και ασφάλειας της χορήγησης τους, έναντι των αντενδείξεων και παρενεργειών της ιντερφερόνης.

• Μεταμόσχευση ήπατος στην περίπτωση μη αντιρροπούμενης κίρρωσης όπου είναι αναγκαία η αντικατάσταση του ήπατος που καταρρέει. Η μεταμόσχευση μπορεί υπό προϋποθέσεις να αποτελεί τη θεραπευτική λύση και στην περίπτωση που εξαιτίας του ιού εμφανίστηκε καρκίνος στο ήπαρ.

Εάν πάσχω από ηπατίτιδα Β, πώς μπορώ να αποτρέψω τη μετάδοσή της;
Μπορείτε να μειώσετε την εξάπλωση της ηπατίτιδας Β εάν:
• Βεβαιωθείτε ότι οι σύντροφοι και οι συγκάτοικοί σας έχουν γενικά ενημερωθεί για τη λοίμωξή σας, έχουν ελεγχθεί για τον ιό και έχουν εμβολιαστεί (!),

• Χρησιμοποιείτε μέτρα προστασίας κατά τη σεξουαλική επαφή,
• Δεν μοιράζεστε ξυράφια, βελόνες, οδοντόβουρτσες και γενικά οτιδήποτε μπορεί να φέρει έστω και μικροσκοπική ποσότητα σωματικών υγρών όπως αίμα στην επιφάνειά του,

• Καλύπτετε τις πληγές σας σε περίπτωση που τραυματιστείτε,
• Απολυμαίνετε με αλκοολούχο ή χλωριούχο διάλυμα οποιαδήποτε επιφάνεια τύχει να λερώσετε με σωματικά σας υγρά,
• Συμβουλεύεστε άμεσα κάποιον ειδικό εάν υποψιάζεστε ότι μολύνατε άτομο το οποίο δεν είναι εμβολιασμένο ή δεν γνωρίζει αν έχει εμβολιαστεί.

Τι γίνεται εάν είμαι γυναίκα-φορέας του ιού και επιθυμώ να τεκνοποιήσω;
Εάν είστε γυναίκα που κυοφορεί ή επιθυμεί να τεκνοποιήσει θα πρέπει οπωσδήποτε να συμβουλευτείτε ειδικό και ενδεχομένως να λάβετε και φαρμακευτική αγωγή κατά του ιού. Η αναγκαιότητα φαρμακευτικής αγωγής και η επιλογή της εξαρτώνται από την κατάσταση του ήπατος, το ιικό φορτίο, το ιστορικό προηγούμενων τοκετών, την προοπτική θηλασμού και την επιθυμία νέας εγκυμοσύνης στο άμεσο μέλλον.

Λόγω της σχεδόν βέβαιης μετάδοσης του ιού στο νεογνό από μητέρα φορέα, λαμβάνονται μέτρα προφύλαξης του νεογνού αμέσως μετά τη γέννησή του. Αυτά είναι η χορήγηση ειδικών αντισωμάτων εντός των πρώτων ωρών της ζωής του και η άμεση έναρξη του εμβολιασμού του έναντι της ηπατίτιδας Β. Μια αιματολογική εξέταση σε χρονικό διάστημα μεταξύ 9 και 18 μηνών θα δείξει εάν τελικά το νεογνό προσβλήθηκε από τον ιό.

Πώς θα είναι η ζωή μου εάν πάσχω από χρόνια ηπατίτιδα Β;
Οι ασθενείς με χρόνια ηπατίτιδα Β έχουν φυσιολογική ζωή μέχρι την εμφάνιση επιπλοκών εξαιτίας της εμφάνισης κίρρωσης ή ηπατοκυτταρικού καρκίνου. Επομένως είναι απαραίτητο να παρακολουθούνται στενά από γιατρό ειδικό στις παθήσεις του ήπατος ώστε να λάβουν αγωγή όταν η λοίμωξη είναι ευαίσθητη στη θεραπεία και προτού να δημιουργηθούν σημαντικές, μη αναστρέψιμες και ενδεχομένως μοιραίες βλάβες στο ήπαρ. Επίσης τόσο τα άτομα που πάσχουν από χρόνια ηπατίτιδα Β όσο και το στενό τους περιβάλλον θα πρέπει να γνωρίζουν ότι:

• Είναι αναγκαίος ο έλεγχος για τον ιό και όποιος δεν έχει μεριμνήσει για τον ούτως ή άλλως υποχρεωτικό εμβολιασμό θα πρέπει οπωσδήποτε να εμβολιαστεί,
• Η αγκαλιά και το φιλί δεν μεταδίδουν τον ιό της ηπατίτιδας Β (προσοχή, μεταδίδουν άλλους ιούς!),
• Τα πιρούνια, τα κουτάλια, τα πιάτα και τα ποτήρια δεν αποτελούν μέσο μετάδοσης του ιού της ηπατίτιδας Β (προσοχή, μεταδίδουν άλλους ιούς!),

• Τα άτομα με χρόνια ηπατίτιδα Β δεν θα μεταδώσουν τον ιό εάν βήξουν ή φταρνιστούν κοντά σε άλλα άτομα (προσοχή, ίσως μεταδώσουν άλλους ιούς!),
• Οι μητέρες με χρόνια ηπατίτιδα Β επιτρέπεται να θηλάζουν, αρκεί να περιποιούνται τις θηλές τους για την αποφυγή μικροδιαβρώσεων και να μη λαμβάνουν ταυτόχρονα φαρμακευτική αγωγή έναντι του ιού.

Φυσικά κάθε πιθανότητα νοσηρότητας από τον ιό πρακτικά μηδενίζεται αν ο πληθυσμός ακολουθήσει το πρόγραμμα υποχρεωτικών εμβολιασμών βρεφικής και παιδικής ηλικίας, το οποίο περιλαμβάνει την ανοσοποίηση έναντι και του ιού της ηπατίτιδας Β.

* Ο Νικόλαος Γιωργάκης είναι γαστρεντερολόγος, μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Γαστρεντερολογίας και Ηπατολογίας και διατηρεί ιατρείο στην πόλη της Ρόδου, www.giorgakismed.gr.