Οικονομικές και πολιτισμικές σχέσεις από τη Μινωική Εποχή. Η Λίνδος της Ρόδου και η Λύττος της Κρήτης

Rodiaki NewsRoom

Οι δύο σπουδαίες δωρικές πόλεις κρύβουν ακόμη πολλά μυστικά…

Γράφει ο Κυριάκος Μ. Χονδρός
chondros.kyr@gmail.com

ΟΙ ΛΙΝΔΙΟΙ, σύμφωνα με τις άφθονες αρχαιολογικές μαρτυρίες και την εξίσου πλούσια βιβλιογραφία κυρίως ξένων μελετητών, μετέδωσαν ή και γνώρισαν πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά συστήματα καθώς και το δίκαιο. Με τον τρόπο αυτό πέτυχαν την ανταλλαγή ιδεών και αγαθών. Και έγιναν πρωτοπόροι. Λαοί της προόδου και της συνεργασίας. Εξάλλου είναι γεγονός πως η Λίνδος ανέπτυξε θεσμούς, οικονομικές δραστηριότητες και ίδρυση πόλεων και λιμανιών σε όλη τη Μεσόγειο!

Αν ξεδιπλώσουμε τον χάρτη με τις εμπορικές και γενικά τις οικονομικές σχέσεις της Λίνδου με άλλες αρχαίες πόλεις, θα πρέπει να σταθούμε σε μια σπουδαία Κρητική πόλη, την αρχαιότερη και λαμπρότερη ίσως πόλη της μεγαλονήσου.
Πρόκειται για την πόλη Λύττος ή Λύκτος ή Λατώ, η οποία κατά τη Μινωϊκή εποχή είχε κυρίαρχη παρουσία στον Τρωικό πόλεμο Αρχηγός της ήταν ο Κοίρανος που προσπαθώντας να σώσει το Λύκτιο Μηριόνη σκοτώθηκε από τον Έκτορα.

Ονομαζόταν και Καρνησσόπολις, από την οποία φαίνεται η Δωρική καταγωγή των κατοίκων της.
Η Λύττος είναι μια από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της Κρήτης. Τοποθετείται στις βόρειες υπώρειες του όρους Δίκτη, στο πέρασμα από την επαρχία Πεδιάδα στο Λασύθι, ΒΑ του σύγχρονου οικισμού Ξιδάς. Η πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς από τους κατοίκους της Κνωσού στα 221-220 π.Χ. αλλά στα ρωμαϊκά χρόνια γνώρισε σημαντική ανάπτυξη. Σήμερα έχει πάνω από 300 κατοίκους που ασχολούνται με την ελαιοκομία.

Η Λύττος έλαβε λοιπόν μέρος με στρατό στον Τρωϊκό πόλεμο¹, Επίσης και ο Ησίοδος την εγνώριζεν². Όμηρος την ονόμαζε ευκτισμένην και ο Ησίοδος Κρήτης πιόνμα δήμον. Κατά τον Πολύβιον η Λύττος γέννησε τους αρίστους άνδρας της Κρήτης και ήταν η αραιχαιότερη πόλη του νησιού, όχι όμως και της Κνωσού και της Γόρτυνος, η οποία θεμελιώθηκε από τους Δωριείς και συγγενεύει με τους Αθηναίους³. Κατά τους Μεσσηνιακούς πολέμους τοξότες από αυτή τη πόλη πολέμησαν ως μισθοφόροι των Λακεδαιμονίων κατά των Μεσσηνίων⁴. Διακρίθηκε ακόμα ο λαός της και στη Ρωμαϊκή περίοδο, όπως απέδειξαν ευρήματα ανασκαφών καθώς και επιγραφικό υλικό.

Κατά το 343 π.Χ. με τη βοήθεια των Σπαρτιατών οι Λύκτιοι αντιστάθηκαν κατά των Κνωσίων και των μισθοφόρων αυτών Φωκέων και ελευθέρωσαν την πόλη τους⁵.
Αργότερα, όταν οι δυο μεγάλες πόλεις Κνωσός και Γόρτυς συμμάχησαν και υπέταξαν όλο το νησί της Κρήτης, μόνη της η Λύττος αντιστάθηκε κατά των ενωμένων ισχυρών δυνάμεων.

Θα είχε καταστραφεί εντελώς η πόλη, εάν σημαντικό μέρος των συμμάχων πολέμιών της (οι Πολυρρήνιοι, οι Κεραίται, οι Λαππαίοι, οι Όρειοι και οι Αρκάδιοι), δεν είχαν αποσπαστεί και τελικά να ενωθούν με την Λύττο.
Η Λύττος βρίσκεται στην κεντρική Κρήτη, σε υψόμετρο 510 μ. ανήκει σήμερα στο Νομό Ηρακλείου, στο Δήμο Καστελλίου και έχει πληθυσμό 320 κατοίκους. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και την ελαιοκομία.
Την πόλη ίδρυσαν οι Δωριείς της Σπάρτης και ντόπιοι Mινωίτες.

Οι τελευταίες ανασκαφές στην Ακρόπολη Σμαρίου με ευρήματα από τη Μεσομινωική εποχή και μετά, επιβεβαιώνουν τον σημαντικό ρόλο της περιοχής από τους αρχαίους εκείνους χρόνους. Στη σημερινή τοποθεσία Λύττα βρέθηκαν τείχη, οχυρώματα, τάφοι, υδραγωγεία κ.ά. Βρισκόταν σε συνεχή πόλεμο με τη Φαιστό.

Τους νεότερους χρόνους, η αρχαία πόλη έχασε το όνομά της και ονομάζεται σήμερα Ξιδάς. Όνομα που οφείλεται στον πρώτο οικιστή ή μεγάλο αμπελουργό. Δηλαδή έλαβε το όνομά της από το επάγγελμα του κατασκευαστή (ή του πωλητή) ξιδιού όπως π.χ. μελάς, κρασάς, λαδάς κ.λπ.

Η αρχαία του ονομασία Λύττος σημαίνει υψηλή πόλη ή υψηλό σημείο. Λύττος σημαίνει υψηλή πόλη: «διά το κείσθαι εν μετεώρη τόπω το γαρ άνω και υψηλόν, λύττόν φασι». Στεφ. Βυζ. Και πράγματι ήταν χρισμένη σε υψηλό μέρος σε βουνό. Συγκεκριμένα στο όρος Αργαίο και Ν.Α. της Κνωσού, σε μικρή απόσταση από το Λιβυκό πέλαγος. Στα όριά της ανήκαν τα νησιά Μινώα και Στρογγυλή (και σ’ αυτήν ανήκαν οι πόλεις Μίλατος και Λυκτία Αρσινόη).

Κατά την ελληνιστική εποχή, ενώ η Δρήρος (μια άλλη Κρητική πόλη γεωμορφολογικά απομονωμένη) όχι μόνο δεν καταστράφηκε αλλά εξακολούθησε να δεσπόζει ως πολιτική δύναμη στον κόλπο του Μεραμβέλλου.
Η Λύττο διέθετε αγορά, θέατρο, πρυτανείο, ναούς, εστιατόριο ,αρχείο και χαλκοθήκη. Είναι φημισμένη για την προηγμένη αρχιτεκτονική της στην διαμόρφωση του πολιτικού της κέντρου.
Γενικά η Λύττος αναπτύχθηκε σε αυτόνομη ισχυρή πόλη.

Κατά την Ελληνιστική περίοδο, η Λίνδος μπορεί να μην κράτησε αυτόνομο πολιτικό χαρακτήρα, αφού συνίδρυσε μαζί με τις άλλες δύο πόλεις την Ιαλυσό και την Κάμιρο την νέα πόλη τη Ρόδο, διατήρησε όμως την ακτινοβολία της σε όλο τον αρχαίο κόσμο.
Κατά την εποχή του Σκύλακος οι κτήσεις της, επεκτείνονταν από τα Β. μέχρι τα Ν. της παραλίας μέχρι του Ν. του νησιού «δι’ηκει αύτη αμφοτέρωθεν»⁶.

«Φαίνεται ότι κατά τους χρόνους της ακμής της κλατείχε μέρος τι εις την Ν. παραλία μεταξύ Ιεραπέτρου και Βιάννου, διότι είνε απίθανον ότι εξέτεινε τα κτήσεις της παρά το πλευρόν της Πριανσού»⁷.
Ο Στράβωνας αναφέρει ότι και η «μακράν αυτής Μινώα επί του σημερινού «καλού χωρίου» Μεραμβέλλου ανήκεν εις αυτήν»⁸.

Εχουν αποκαλυφθεί αρκετές επιγραφές στην Κρήτη που αναφέρονται στη Λύττο. Μία από αυτές βρέθηκε στην Δρήρο που προέρχεται πριν το 220 π.Χ. δηλαδή πριν από την καταστροφή της, στην οποία γίνεται λόγος περί όρκου που δόθηκε από τη νεολαία της Δρήρου, για να διατηρηθεί άσβεστη το μίσος κατά της πολεμίας Λύττου. Άλλη επιγραφή της ίδιας περίπου εποχής περιέχει συνθήκη μεταξύ Λύττου και της γειτονικής πόλης Μάλλας. Δύο ακόμα επιγραφές εποχής μεταγενέστερες του 220 π.Χ. περιέχουν η μία συνθήκη μεταξύ Λύττου και Ιεραπύτνης και η άλλη μεταξύ Λύττου και Ολούντος.

Ο ΟΡΚΟΣ ΤΩΝ ΛΥΤΤΙΩΝ
Ομνύω ταν Ιστίαν και ήνα Κρηταγενία
και Αθηναίαν Πολιάδα
και Βιδάταν και Τήνα Ταλλαίον
και Ήραν και Ποσειδάν
και Αμφιτρίταν καπόλλωνα Πύττιον
και Λατών κάρταμιν και Άρεα και Αφροδίταν
και Ερμάν και Κωρήτας και Νύμφας
και ταν Βριτομαρπιν
και τος άλλος θιός πάντα και πάσας…
[…] ⁹.

Γενικά, κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους συνέχισε να παρουσιάζει δραστηριότητα και να διατηρεί την ακμή της, σύμφωνα με το αρχαιολογικό και άλλο υλικό που βρέθηκε και που ανάγεται σ’ αυτή την εποχή.
Αν γυρίσουμε τις σελίδες της ιστορίας, πίσω στη Μινωική εποχή, θα διαπιστώσουμε ότι οι Κριτές που κατοίκησαν και στη Λίνδο και στο υπόλοιπο Αιγαίο ακόμα και στην Ανατολή και στην Αίγυπτο, ανέπτυξαν οικιστική και ταφική αρχιτεκτονική, ανέπτυξαν τέχνες όπως κεραμική, πλαστική, μεταλλοτεχνία με υψηλές καλλιτεχνικές δημιουργίες.

Ας μην ξεχνάμε ότι οι Τελώνες καλοί μεταλλουργοί και άριστοι ναυτικοί ήρθαν από την Κρήτη και την Κύπρο στη Ρόδο10 γεγονός που μας επιτρέπει να συμπεράνουμε πρώιμες αποικίσεις Κριτών στη Ρόδο.
Επίσης στην Ιαλυσό, βρέθηκε οικισμός Κριτών της Υστερομινωικής εποχής10. 10. 1550 – 1400.

Η ευρύτερη περιοχή της Λίνδου, δηλαδή το μισό νησί της Ρόδου, ένας γεωφυσικός πλούτος, υπήρξε αναμφίβολα σημαντικός παράγοντας στην πολιτισμική εξέλιξη των Ροδίων και γιατί όχι των κατοίκων του Αιγαίου.
Κατά τον πρώτο και δεύτερο εποικισμό και πιο συγκεκριμένα στην επέκταση του Ελληνικού Κόσμου (κυρίως από τον 8ο αι. π.Χ.) οι Λίνδιοι και οι Κρήτες θα ιδρύσουν αποικίες στα παράλια της Μεσογείου, απόρροια της στενής και εποικοδομητικής συνεργασίας τους.

Η ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου, στο χώρο του Αιγαίου και γενικότερα στη Μεσόγειο, όχι μόνο δημιούργησε φημισμένες αποικίες, αλλά και σπουδαία εμπορικά κέντρα.
Η Λίνδος και η Λύττος, συνεργάστηκαν στο εμπόριο, στη γεωργία, στη κεραμική και στη ναυτιλία. Δεν αποκλείεται οι δύο λαοί να αντάλλασσαν ή να εξήγαγαν προϊόντα αμπελιού, ελιάς, τα οποία ήταν όχι μόνο προσοδοφόρα και προπαντός πιο προσαρμοσμένα στο μεσογειακό κλίμα, αλλά διέθεταν μια απαράμιλλη ποιότητα.

Από τα ανασκαφικά δεδομένα των οικισμών Καρφί και στη Φαιστό οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι Μινωίτες και Δωριείς συγκατοίκησαν ειρηνικά στην ίδια κοινότητα. Το ίδιο θα πρέπει να συνέβη και στη Λύττο με Μινωίτες και Δωριείς της Σπάρτης.
«Η Λύττος είχε στενές σχέσεις με τη Λίνδο και δεν αποκλείεται η μια πόλη να επηρέασε την άλλη ως προς την μορφή του οικισμού και της ιδιωτικής αρχιτεκτονική».¹¹
Η Αγγελική Λεμπέση, περιγράφει στο Η Κρητών Πολιτεία, τον οικισμό και την αρχιτεκτονική αυτής της περιόδου.
Για τη συνθήκη μεταξύ Λινδίων και Λυττίων, υπάρχουν δημοσιευμένες επιγραφές οι οποίες αναφέρουν τα ακόλουθα:

ΛΥΤΤΙΩΝ ΚΑΙ ΛΙΝΔΙΩΝ
ΣΠΟΝΔΑΙ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΚΑ
[……………] ΤΟΙ ΛΥΤΤΙΙΟ
[…………………] ΛΥΤΤΙΟ..

Και η άλλη επιγραφή :
ΟΙ ΔΕ ΛΥΤΤΙΩ
ΝΕΝ ΛΙΝΔΩΙΤ
ΑΣ ΣΠΟΝΔΑΣ Ε
ΣΠΕΣΑΝΤΟΑ
[]ΙΑΡΩΝ ΕΜΠΥ
ΡΩΝ []ΑΤΟ
[……………….]¹²

Η Λίνδος και η Λύττος έχουν επί πλέον ως κοινό στοιχείο το άκουσα των ονομάτων τους. Λέξεις κάπως συγγενικές.
Όσοι ερευνητές ασχολούνται με την αποκωδικοποίηση του αρχαίου ελληνικού λόγου, θα διαπιστώσουν πως το κοινό αρχικό των δύο αυτών ονομάτων, δηλαδή το λάμδα σημαίνει: ο ηλιακός φωτισμός.

Οι Λύτιοι το 668 π.Χ. συμμάχησαν με τους Σπαρτιάτες κατά των Μεσσηνίων. Το 343 π.Χ. ο βασιλιάς της Σπάρτης Αρχίδαμος έδιωξε το Φάλαικο το Φωνέα από τη πόλη την οποία είχε κυριεύσει μαζί με τους Κνωσίους.
Πολύ αργότερα η Λύττος συμμάχησε σε διάφορες περιστάσεις εναντίον της Κνωσού, μεταξύ των οποίων και με τον Αντίοχο Β’ (249 π.Χ.).

Το 220 π.Χ. όταν οι κάτοικοι της Λύτου βρισκόντουσαν σε κάποια εκστρατεία, η Κνωσός εκμεταλλευομένη την απουσία των Λυττίων, κατάστρεψε την πόλη τους ολοσχερώς. Επιστρέφοντας οι Λύκτιοι, αντίκρισαν τη φοβερή κατάσταση που είχε περιέλθει η πόλη τους και αμέσως κατέφυγαν στη Λάππα.

Το 170 π.Χ. οι Λύκτιοι συμμάχησαν μαζί με άλλες πόλεις της Κρήτης ακόμα και με τον Ευμένη της Περγάμου.
ΠΑΝΤΩΣ είναι εντυπωσιακό, μετά από χιλιάδες χρόνια η Ρόδος και η Κρήτη να εξακολουθούν να συνεργάζονται αρμονικά σε δυο βασικούς τομείς: στην οικονομία και στον πολιτισμό. Ανάμεσα στα Κρητικά προϊόντα που καταναλώνονται στη Ρόδο είναι και το εμφιαλωμένο νερό Λύττος που έρχεται από τη μεγαλόνησο.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως στη Ρόδο εδρεύει εδώ και πολλά χρόνια η Αδελφότητα Κρητών Ρόδου «ο Ψηλορείτης» τα μέλη του οποίου, εκτός ότι έκαναν το νησί της Ρόδου δεύτερη πατρίδα τους, παράγουν και προάγουν πολιτισμό και κινούνται σε ένα ευρύ πεδίο οικονομικό και κοινωνικό. Πάντα όμως υπηρετούν με πίστη την ιδέα της Κρήτης.
Σύνθημά τους το «η καρδιά τση Κρήτης, χτυπά και στη Ρόδο».

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως η Λίνδος και η Λύττος κρύβουν ακόμη πολύ αρχαιολογικό υλικό και ενδιαφέρουσες πληροφορίες στα χώματά τους. Δύο τόποι με κοινή ιστορική διαδρομή θα μπορούσαν να μας αποκαλύψουν πολλά μυστικά, αν βέβαια πραγματοποιηθούν σχετικές αρχαιολογικές έρευνες.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Ομήρου Ιλιάδα 2, 647 και 17, 610.
2. Θεογ. 477 και 482.
3. Πολ. 4, 53 και 23, 54.
4. Αριστ. Πολ. 2, 7, 10, και Στρ. 10, 481.
5. Διοδ. Σικ. 16, 62.

6. Σκύλαξ, 47.
7. Svor. Numism σ. 224.
8. Στράβων, 10.
9. Vassa Kontorini Inscriprtions Inedites[…] Rhodiaka I , 1893, σ. 31 και 32.

10. Στράβων ΙΔ’ 653, 54.
11. Αγγελική Λεμπέση, Κρήτη ιστορία και Πολιτισμός, σ. 131 -174.
12. Blinkenberg, Lindos, II, στ. 205, νο 13.

Νομίσματα της Λυττού