Αγαπητός Ξάνθης: Η πόλη της αισθητικής ή της χαμένης ουτοπίας;

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Αγαπητός Ξάνθης
Αρχιτέκτονας

Η πόλη από μονή της καθρεπτίζει όλη την πολιτική εξέλιξη κάθε τόπου, κάθε χώρας. Είναι η ταυτότητα του επεξεργασμένου χώρου για τις ανάγκες του κοινωνικού ανθρώπου. Το σπουδαίο είναι ότι κρύβει μέσα της τη φιλοσοφική πτυχή της αισθητικής με όλες τις ποιότητές της.

Η αισθητική έχει τη δική της διαδρομή μέσα στην ιστορία.
Το αναγεννησιακό ωραίο από μια φαντεζί εικόνα γίνεται γούστο, γίνεται αισθητική αξιολόγηση για το άτομο, για να μπορεί το υποκείμενο να αναπτύσσει συγκινησιακές και ηθικές συμπεριφορές ώστε να διαμορφώνει χαρακτήρα ενός ευαισθητοποιημένου, ενεργού πολίτη ικανού να συμμετέχει, να αποφασίζει, να αντιδρά.

Και αυτή η δράση έρχεται σε μια πόλη που ευωδιάζει αισθητική, ευαισθησία και προκλήσεις. Προσφέρει το δημόσιο χώρο ως ανάπτυγμα του αισθητικού στοιχείου και της διαχείρισης του κενού.

Η πολη που ξέρει να γεμίζει το κενό της με λειτουργίες και σχέσεις, παραδίδει στην κοινότητα ένα αίσθημα ασφαλείας του γεμάτου. Η σχέση του πολίτη με τον αστικό χώρο είναι μια συμβολική σχέση που προτείνεται με όρους πραγματικότητας.

Όμως η ύπαρξη του internet εκθέτει μια παράλληλη πολη μέσα στην πραγματική πολη, εφόσον εννοούμε το σύνολο των δικτυακών λεωφόρων, το δρόμο των μηνυμάτων, των συστημάτων επικοινωνίας αντικαθιστώντας την πραγματική πολη.

Η ψηφιακή συνένωση σχεδίασε ένα συμβολικό χώρο που κλέβει όλη την αισθητική του συμβατού χώρου, με τη σπουδαιότητα όμως της πλήρους αντικατάστασης.

Η συμβολική σχέση του ατόμου με την εικόνα απορροφά όλο το αναλογικό σχεδιάγραμμα με βάση το σώμα του «ανθρώπου του Βιτρούβιου» το οποίο ήταν ο πρώτος δείκτης των «Κανόνων των Αναλογιών».

Αυτοί οι κανόνες αποτέλεσαν και τη βάση των σχεδίων του μεγάλου αναγεννησιακού αρχιτέκτονα Λεονάρντο ντα Βίντσι, οι οποίοι τείνουν να εξατμιστούν πλέον.

Ο λόγος σήμερα μετατρέπεται σε αλγόριθμους, οι λέξεις σε αριθμούς και τα οικοδομικά τετράγωνα σε δέσμες ψηφιακών αποτελεσμάτων. Η πόλη μεταμορφώνεται σε πλατφόρμα εμπορικών συναλλαγών, οι δε άνθρωποι στοιχεία της πλούσιας πλατφόρμας.

Η αισθητική γίνεται ασύμβατη, ο λόγος «κρεμιέται» στα δίκτυα, η σύγχρονη επικοινωνία τρέφει τον μετα-άνθρωπο που δεν γνωρίζει τα χαρακτηριστικά του τόπου, τις αγωνίες και τις ελπίδες της περιοχής, δεν μιλά, δεν αντιδρά, ικανοποιημένος από την επίθεση των πληροφοριών, από το πλήθος των μηνυμάτων, από την ψευδαίσθηση της αυταρέσκειας.

Ουσιαστικά το ενδιαφέρον χωροταξικό “urban game” που γινόταν πάνω στις πολύπλοκες σχέσεις οικονομίας, κοινωνίας και πολίτικης από τη βιομηχανική επανάσταση και εντεύθεν με συγκριμένους παίκτες, που είχε όνομα, που είχε ταυτότητα, που είχε παρουσία, εξαφανίζεται.

Το σπουδαίο ήταν ότι αυτό το «αστικό παίγνιο» είχε ιδεολογικό χαρακτήρα τόσο στη σύλληψη όσο και στη λειτουργία εδραιωμένα στα μοντέλα γνώσης και τεχνικής εκπαίδευσης.

Και ο συμβιβασμός επιτυγχανόταν με όρους ανθρώπινους, συγκλίνουσες απόψεις και εκτιμήσεις κάτω από το πρίσμα της ρύθμισης του αστικού συστήματος.¹

Σήμερα αυτά πάνε να απορροφηθούν και η πόλη ως θέατρο πολιτικής και διάλογου τείνει να γίνει «πίστα» ταχύτητας μεγκα-μπάϊτ και υπογείων δικτύων.

Ο Lefebvre καταγράφει την πόλη ως χώρο πολιτικό, γιατί η πολιτική εκφράζεται στο χώρο και κατ’ επέκταση στην πόλη.

Συνεπώς είναι ανάγκη να επανέλθει η πολιτική στο χώρο, χωρίς αστερίσκους και αποσιωπητικά. Έτσι μόνο ο χώρος θα αναπνεύσει τον αέρα της αισθητικής και της ηθικής, των αξίων και των όρων ποιοτικής διαβίωσης.

Αλλιώς θα γίνουμε βαγόνια που θα τρέχουμε σε ηλεκτρονικές ράγες που δεν γνωρίζουμε το τέλος και σε διαδρόμους που δεν ξέρουμε το μήκος τους.

Στο χέρι μας είναι να επιζητούμε φωτεινούς λεωφόρους για το μέλλον εκχερσώνοντας τα γυάλινα τείχη του διαχωρισμού και της απόρριψης Να παντρέψουμε το ιδιωτικό με το δημόσιο, τη σκέψη με την τεχνολογία, τη διδαχή με το σεβασμό, τη συμμετοχή με τη δημοκρατία.

Τα «κλουβιά» κτήρια, αλλά και τα “networks” δίνουν την εντύπωση της γλυκιάς φυλακής του πολίτη, που «τρώει» τεχνίτη νοημοσύνη και data.

Μπορεί να είναι χρήσιμα τα δεύτερα όμως πρέπει να μπουν σε μορφές προσφοράς στον άνθρωπο και όχι ο άνθρωπος να γίνεται πρόσφορα σ’ αυτά.

Να μην γίνεται η πόλη πεδίο βιαιοτήτων και καταστροφών, εντάσεων και κοινωνικών μαχών, αλλά πεδίο ζυμώσεων και δράσεων. Η σχέση «χώρος-κίνηση-γεγονός», που αναφέρει ο γάλλος φιλόσοφος Derrida να μην είναι ένα κομμάτι της αυτοϊκανοποίησης μας αλλά να ανοίγει το παράθυρο στην πολυπλοκότητα του κόσμου και της ζωής.

Η πόλη μας είναι αυτό που μεγαλώσαμε, αυτό που πρωτοείδαμε, αυτό που παίξαμε το πρώτο παιχνίδι. Είναι αυτό που μέσα της πρωτοφιλήσαμε, πρωτοερωτευτήκαμε, πρωτογκρινιάξαμε.

Δεν αξίζει να την «πετσοκόβουμε», να της στερούμε την αισθητική αύρα, τις βουκαμβίλιες και τα τριαντάφυλλα για να κερδίσουμε ένα τετραγωνικό μπετόν ακόμη. Να μην κάνουμε το νησί του ήλιου σε τόπο σκιάς, χώρο της αμετροέπειας.

Στο τόπο που δίδαξε ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος το μέτρο, ας συμπεριφερθούμε ανάλογα. Μια επανάσταση ξεκινάει από το πρώτο βήμα.
Κάθε γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου έχει μέσα του μια πτυχή της αισθητικής, μια επανάσταση του ωραίου.

Ο αυστριακός φιλόσοφος Λούντβιχ Βιτγκενστάιν λέει: «Ο κόσμος σταματά εκεί που σταματούν οι λέξεις».
Αυτή η πρόκληση έγινε η ανάδυση των λέξεων σαν πλήκτρα ενός πιάνου που παίζει απαλή μουσική για να ονειρευτούμε επιτέλους τις λέξεις ως νότες μέσα από την αισθητική του ήχου και της τέχνης, μέσα στην πόλη της ουτοπίας.

Γιατί απλά, η αισθητική είναι φιλοσοφία, είναι στάση ζωής, είναι η πρόκληση για την αποκλίνουσα σκέψη, είναι ο νότες της μουσικής της ζωής, είναι το ταξίδι για την πόλη που δεν ξεχνιέται.

Υ.Γ. Το παρόν αποτελεί απόσπασμα από το υπό έκδοση βιβλίο του υπογράφοντα σχετικά με την αισθητική και το ρόλο της στην τέχνη.

1 Βλ. σχετ.Χαστάογλου, Β. (1982). Κοινωνικές θεωρίες για τον αστικό χώρο. Θεσσαλονίκη: παρατηρητής, σ.145.