Αν είχαν στόμα οι εκκλησίες της Παλιάς Πόλης!

Rodiaki NewsRoom

Ένα οδοιπορικό μάθησης με βάση το βιβλίο της Μάγδας Μαριά

Συνέντευξη στη Ροδούλα Λουλουδάκη

Βυζαντινές, γοτθικού τύπου, με τρούλους ή χωρίς, σχεδόν στο σύνολό τους οι εκκλησίες αυτές έγιναν τζαμιά μόλις μπήκαν στην πόλη οι οχτροί!
Σήμερα, μία προς μία, λένε την ιστορία τους μέσα από το βιβλίο της Μάγδας Μαριά, της πολυγραφότατης αυτής Ροδίτισσας που το ανήσυχο πνεύμα και η επιμονή της έδωσαν θησαυρούς γνώσης!

Και τι δεν μαθαίνεις ανατρέχοντας στα στενά σοκάκια της Παλιάς Πόλης. Πωρόλιθοι που μιλούν, τοιχογραφίες που μαρτυρούν, κτίσματα που άφησαν το στίγμα τους ανά τους αιώνες.

Ο ναός της Παναγιάς του Κάστρου (11ος αιώνας)
Η Παναγία του Κάστρου “Santa Maria Castelli Rhodi”, οικοδομήθηκε τον 11ο αιώνα και υπήρξε ο μητροπολιτικός ναός της Ρόδου μέχρι την κατάληψή της από τους Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου. Στη συνέχεια καθιερώθηκε ως καθεδρικός ναός των Λατίνων.

Ανήκε στον αρχιτεκτονικό τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς μετά τρούλου και μετατράπηκε σε γοτθική τρίκλιτη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος. Επί τουρκοκρατίας μετετράπη σε τζαμί με την επωνυμία Εντερούμ ή Καντουρί Τζαμί.

Το μνημείο αποκατεστάθη περίπου το 1940 από την Ιταλική Αρχαιολογική Υπηρεσία, η οποία απομάκρυνε όλες τις επεμβάσεις και την επανέφερε στη μορφή που διατηρούσε επί Ιπποτοκρατίας.

Από τον ζωγραφικό διάκοσμο στο εσωτερικό της εκκλησίας διασώθηκαν ορισμένες παραστάσεις σε κακή κατάσταση. Παρατηρούνται τοιχογραφίες δύο περιόδων, της Βυζαντινής και της Ιπποτοκρατίας.

Ενδιαφέρον ως προς την τεχνοτροπία παρουσιάζουν δύο τοιχογραφίες: η Παναγία που κάθεται στο θρόνο και κρατά τον Χριστό, και η Αγία Λουκία, η οποία ανήκει στη Σχολή της Τοσκάνης του 14ου αιώνα.

Τα στενά οξυκόρυφα παράθυρα με τα περίτεχνα γοτθικά υαλοστάσια ήταν έργο του P. J. Witdoeck (1826), ακολούθου του περιηγητή Rottiers. Τα υαλογραφήματα με τις διάφορες παραστάσεις ιπποτικών εμβλημάτων (14ος -15ος αι.) διατηρούνταν μέχρι τη μεγάλη έκρηξη του 1856.

Η εκκλησία της Αγίας Τριάδος
Ανηφορίζοντας την οδό Ιπποτών, δυτικά του καταλύματος της Γλώσσας της Γαλλίας, βρίσκεται το παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδος. Επί Τουρκοκρατίας είχε μετατραπεί σε τζαμί με την ονομασία “Iclan Zade Mesdjidi”.

Το μαρμάρινο υπέρθυρο της εισόδου, αριστερά του ναού, φέρει πέντε θυρεούς, κι άλλους πέντε φέρει το υπέρθυρο εσωτερικά του ναού. Η οικοδόμησή του ανάγεται μεταξύ του 1365 και 1373.

Η κεντρική είσοδος είναι ξύλινη με φολιδωτά μοτίβα, περιβάλλεται από περιθύρωμα που στηρίζεται σε κιονίσκους και απολήγει σε οξυκόρυφο τόξο. Το παρεκκλήσι εσωτερικά είναι μονόχωρο, με το ζωγραφικό διάκοσμο να ανάγεται στα τέλη του 15ου και αρχές 16ου αιώνα.

Σε μία εσοχή στην πρόσοψη είναι τοποθετημένο το άγαλμα της παναγίας που κρατά στην αγκαλιά της τον Χριστό και ανήκει στον 14ο αιώνα. Πιθανότατα να είναι το ίδιο άγαλμα που βρισκόταν σε αυτή τη θέση από την εποχή των Ιπποτών και αργότερα αφαιρέθηκε από τους Οθωμανούς.

Επανατοποθετήθηκε επί Ιταλικής κατοχής. Από τα οικόσημα και τις επιγραφές συμπεραίνεται ότι το παρεκκλήσι ανήκε στη δικαιοδοσία του Πριόρη της Εκκλησίας, το 1478.

Η κατεστραμμένη εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Κολάκιου
Βρίσκεται στην πλατεία Κλεοβούλου και στα θεμέλιά της χτίστηκε το Μουσουλμανικό Σχολείο.
(Εδουάρδου Μπιλιότη και Αββά Κοτρέ στο βιβλίο του «Η νήσος Ρόδος»).
«Η μητροπολιτική εκκλησία Άγιος Ιωάννης, κειμένη απέναντι του ανακτόρου, κατεστράφη την 6η Νοεμβρίου 1856 υπό τρομεράς εκρήξεως, κεραυνός έπεσεν επί τινός μιναρέ και δι αυτού δίκην αγωγού κατελθών μέχρι των υπογείων ανέφλεξε μεγάλην ποσότητα πυρίτιδος ήτις υπήρχε.

Πλείονες των 800 ανδρών και γυναικών απώλοντο κατά την δυστυχήν εκείνην περίστασιν, συνέπεια πιθανή της προδοσίας και του δόλου του Δαμαράλ.
Κατά τους αρχαίους χρονογράφους η εκκλησία Άγιος Ιωάννης διεδέξατο παρεκκλήσιον Βυζαντινόν, ιδρυθέν και αυτό επί των ερειπίων ναού Ελληνικού.

Εάν η απλότης της οικοδομής εξέπληττεν, η πλουσιότης των επίπλων διήγειρε τον θαυμασμόν. Εικόνες, χρυσά και αργυρά αγγεία ιερατικά κοσμήματα και πολύτιμα λείψανα. Η πλουσιωτάτη θήκη των Αγίων Λειψάνων ήτο η περιέχουσα την χείρα του Αγίου Ιωάννου Βαπτιστού δώρον του Σουλτάνου Βαγιαζήτ.

Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα
Στην πύλη της Αγίας Αικατερίνης ή πύλη των Μύλων βρίσκεται ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα (14ος-15ος αιώνας)
Στην οδό Κισθηνίου. Ανήκει στον τύπο του ελεύθερου καμαροσκέπαστου σταυρού με οξυκόρυφη καμάρα.

Λέγεται πως κτίστηκε από τον μεγάλο μάγιστρο P. d΄ Aubusson για τους ορθόδοξους χριστιανούς της πόλης εις ανάμνησιν της νίκης των Ιπποτών εναντίον της επίθεσης των Οθωμανών, στις 27 Ιουλίου του 1480.

Η κυρία είσοδος απολήγει σε ελλειψοειδές τόξο και κοσμείται από πλοχμό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κομψό κωδωνοστάσιο και η είσοδος της αυλής. Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα είναι από τους λίγους που δεν μετετράπη σε τζαμί.

Πύλη του Αγίου Ιωάννου ή Κόκκινη Πόρτα
Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου
Βρίσκεται κοντά στην ομώνυμη Πύλη της μεσαιωνικής οχύρωσης. Την περίοδο της Ιπποτοκρατίας στη θέση αυτή υπήρχε διώροφο κτήριο, το οποίο μετατράπηκε σε εκκλησία πιθανόν στα τέλη του 15ου αιώνα και αφιερώθηκε στη λατρεία του Αγίου Ιωάννου, προστάτη του Ιπποτικού Τάγματος.

Μετά το 1467, ο μεγάλος μάγιστρος Orsini κατασκεύασε μια πέτρινη σκάλα που οδηγούσε στα τείχη και τότε ενδεχομένως το ισόγειο του ιπποτικού κτηρίου μετατράπηκε σε εκκλησία. Επί οθωμανικής κατοχής μετατράπηκε σε τζαμί με την επωνυμία Κιζίλ Καπού Μεστζίδ.

Ο ναός της Αγίας Τριάδας (15ος αιώνας)
Βρίσκεται στην πλατεία Λεωνιδίου Ροδίου. Είχε μετατραπεί σε τζαμί, γνωστό ως “Dolapli-Mesdji-di”. Ο ναός ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο. Η οικοδόμησή του φαίνεται να έγινε τον 15ο αιώνα και οι τοιχογραφίες ανήκουν στην εκλεκτική τάση της ροδιακής ζωγραφικής (τέλος 15ου-αρχές 16ου αιώνα).

Η πόρτα της κύριας εισόδου είναι η παλαιότερη ξύλινη πόρτα που σώζεται στη Ρόδο, και χρονολογείται στις αρχές του 16ου αιώνα. Μέρος της πόρτας έχει αντικατασταθεί από τους Οθωμανούς και τμήματά της φέρουν μουσουλμανική επιγραφή.

Η εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης
(13ος-14ος αιώνας)
Βρίσκεται στην οδό Περικλέους, στην περιοχή της Εβραϊκής και πιθανολογείται ότι είναι η πρώτη χριστιανική εκκλησία της Ρόδου, με αδιευκρίνιστο τον Άγιο στον οποίο ήταν αρχικά αφιερωμένη.

Μετατράπηκε σε τζαμί και ονομάστηκε Ιλκ-Μιχράμπ, που σημαίνει «πρώτη κόγχη προσευχής». Κατά την παράδοση στην εκκλησία αυτή προσευχήθηκε ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο της τρίκλιτης βασιλικής, με ακανόνιστη κάτοψη και κτισμένη με πωρόλιθο.

Ορισμένα τμήματα της τοιχοποιίας φέρουν σοβά και η στέγη καλύπτεται από κουρασάνι. Εσωτερικά κοσμείται από εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες οι οποίες ανάγονται μεταξύ του 13ου και 14ου αιώνα.

Στον δυτικό τοίχο, δεξιά κι αριστερά της εισόδου, διακρίνεται αμυδρά η παράσταση ενός γονατιστού ζευγαριού που προσφέρει το ομοίωμα του ναού στον Χριστό.

Πιθανώς να είναι οι κτήτορες και χρηματοδότες της τοιχογράφησης. Το 2000 το υπουργείο Πολιτισμού ανέλαβε την αποκατάστασή της, καθότι η εκκλησία είχε περιέλθει σε οριακή κατάσταση.

Πύλη του Αγίου Αθανασίου ή της Κοσκινού
Το εκκλησάκι του Αρχάγγελου Μιχαήλ
(15ος αιώνας)
Το μικρών διαστάσεων εκκλησάκι του Αρχάγγελου Μιχαήλ, κτίστηκε στις αρχές του 15ου αιώνα. Είναι μονόκλιτο με οξυκόρυφη σκεπή και ημικυκλική αψίδα εσωτερικά. Οι τοίχοι είναι κτισμένοι από πωρόλιθο.

Μετατράπηκε σε τζαμί από τον φλαμπουριάρη (σημαιοφόρο) του Σουλεϊμάν, με την ονομασία «Αλεμνάκ Τζαμί». Από την περίοδο αυτή διατηρούνται το μιχράμπ με ανάγλυφη διακόσμηση, βάση του μιναρέ και σπαράγματα τοιχογραφιών.

Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου
(16ος αιώνας)
Αριστερά από την Πύλη του Αγίου Αθανασίου και σε επαφή με τα τείχη βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. Είναι μικρή σε μέγεθος, μονόκλιτη με ημικυκλική αψίδα και κτισμένη με πωρόλιθο.

Η είσοδος απολήγει σε τυφλή ημικυκλική κόγχη, στο ύψος της οποίας ανοίγεται ένα μικρό παράθυρο. Επί Οθωμανικής κατοχής η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί με την ονομασία “Babi-Mesdud Mesgiti”, που σημαίνει «Το τζαμί της Κτισμένης πόρτας».

Ο ναός του Αγίου Φανουρίου
(13ος αιώνας)
Η μικρών διαστάσεων κομψή, βυζαντινή εκκλησία βρίσκεται στην ομώνυμη οδό, και κτίστηκε τον 13ο αιώνα. Η κάτοψη σε σχήμα ελεύθερου σταυρού καλύπτεται από ελλειπτικού σχήματος τρούλο και τετράπλευρη αψίδα, εξωτερικά.

Είναι κτισμένη με πωρόλιθο. Εσωτερικά κοσμείται από υπέροχες τοιχογραφίες, εν μέρει επιζωγραφισμένες, οι οποίες ανάγονται στον 13ο και 14ο αιώνα και αποκαλύφθηκαν μετά την αφαίρεση επιχρισμάτων, με τα οποία τις είχαν καλύψει οι Οθωμανοί.

Μία από τις τοιχογραφίες παριστά την οικογένεια των κτητόρων. Μια δεύτερη τοιχογραφία παριστά μία γυναικεία μορφή με δύο παιδιά και η επιγραφή φέρει τη χρονολογία 1335.

Επί Οθωμανικής κατοχής μετατράπηκε σε τζαμί με την επωνυμία «Πεϊλάλ- ελ-ντιν». Σήμερα, η βυζαντινή εκκλησία έχει δυστυχώς αλλοιωθεί μορφολογικά, από κακέκτυπες προσθήκες.

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (Αυγουστίνου)
Κτίστηκε από τον μεγαλοπρεπή Δραγονίνο Κλαβέλλη, ο οποίος λίγο πριν τον θάνατό του είχε ορίσει γενική κληρονόμο της περιουσίας του την ευγενούς καταγωγής γυναίκα του.

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στην οδό Ομήρου εντός περιφραγμένου κήπου. Κτίστηκε πριν από τον 15ο αιώνα. Το γοτθικού ρυθμού προστώο, προστέθηκε στις αρχές του 15ου αιώνα. Μερικά σκαλιά οδηγούν στο εσωτερικό της εκκλησίας εξ’ ου και η ονομασία «Βαθουλωμένο Τζαμί».

Αριστερά της εκκλησίας σώζεται ένα τμήμα ου μιναρέ. Η επικοινωνία με τον κήπο και την εκκλησία γίνεται από μία περίτεχνη είσοδο επί της οδού Ομήρου. Η πόρτα αυτή χρονολογείται στις αρχές του 16ου αιώνα και είναι μία από τις δύο παλαιότερες ξύλινες πόρτες που σώζονται στη Ρόδο.

Οι Ιταλοί εκτιμώντας την αξία της και τα περίτεχνα σχέδιά της τη τοποθέτησαν ανάστροφα για να την προφυλάξουν από τη βροχή και την υγρασία. Σήμερα εκτίθεται στη μόνιμη έκθεση της πρώην 4ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στο Καστέλο.

Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής
(1450-1520)
Επί Οθωμανικής κατοχής μετατράπηκε σε τζαμί που σήμαινε Τόπος Προσευχής. Ήταν το ναΐδριο του Μπουραζανί Αλή Μπαμπά (του αρχισαλπιγκτή του Σουλτάνου), του οποίου ο τάφος βρίσκεται στην αυλή. Ήρθε στη Ρόδο συνοδεύοντας τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, το 1522.

Έλαβε μέρος στην κατάληψη της Ρόδου και παρέμεινε στο νησί μέχρι τον θάνατό του. Το 1870 με χρήματα που διέθεσε ο Χαζρέτ-Αχμέτ Πασάς, επισκευάστηκε εξολοκλήρου. Κατά τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής έγινε κατοικία και αποκαταστάθηκε όταν περιήλθε στην δικαιοδοσία του υπουργείου Πολιτισμού.

Η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων
(15ος αιώνας)
Βρίσκεται σε μία πάροδο της οδού Ομήρου. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο της μονόκλιτης καμαροσκέπαστης βασιλικής. Οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από πωρόλιθο. Μετατράπηκε σε τζαμί. Αργότερα καταλήφθηκε από απόρους αλλά αποκαταστάθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού.

Η Πύλη Amboise ή Πλάγια Πύλη
Ο Βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου
Βρίσκεται κοντά στον πύργο του Αγίου Γεωργίου, στην οδό Απολλωνίου, γνωστός και ως «Χουρμαλί Μεντρεσέ», δηλαδή «το σχολείο με τη χουρμαδιά». Τον 19ο αιώνα στο ναό λειτουργούσε το τούρκικο ιεροδιδασκαλείο που προετοίμαζε τους μαθητές για το επάγγελμα του ιεροδιδάσκαλου.

Στον περίβολο υπάρχουν δύο διώροφα κτήρια τουρκικής τυπικής αρχιτεκτονικής, κτισμένα τον 19ο αιώνα, τα οποία στέγαζαν το Αρρεναγωγείο και το Παρθεναγωγείο. Ερειπωμένα, τα αποκατέστησε το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά παραμένουν κλειστά.

Η εκκλησία του Αγίου Μάρκου
(14ος αιώνας)
Βρίσκεται στην οδό Ιεροκλέους αυτή η μικρού μεγέθους Βυζαντινή εκκλησία. Μετατράπηκε σε τζαμί με την επωνυμία Σαντρί Τσελεμπί Μεστζίδ. Αργότερα καταλείφθηκε από άπορους κατοίκους και αποκαταστάθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού.