Τα μπαλέτα του Έμπωνα, που έμαθαν τη μισή Ευρώπη να χορεύει!

Pοδούλα Λουλουδάκη

Ο Φώτης Μισοδουλάκης και η Τσαμπίκα Φλοσκάκη, μιλούν για τα ονομαστά μπαλέτα, που τρεις δεκαετίες έγραψαν ιστορία

Συνέντευξη στη
Ροδούλα Λουλουδάκη

Έλαμπε τότε ο Έμπωνας. Πέντε βράδια την εβδομάδα είχε γιορτή, είχε τις πλατείες γεμάτες, τη σούστα όλο το βράδυ, τα μπαλέτα ακούραστα και τους τουρίστες να γελούν, να χορεύουν, να πίνουν μπονιάτικο, γλυκό κρασί.

Σαν παραμύθι είναι όταν τα λες, μ’ αυτοί τα ζούσανε τότε που τα εστιατόρια έφερναν τα πούλμαν στις αυλές τους, οι σούβλες γύριζαν και οι ηλικιωμένοι έπαιρναν θέση, για να παρατηρήσουν, να δουν και να περάσει η ώρα κι η βραδιά.

Κυριακή πρωί, ο πρωτοχορευτής με περίμενε, ενώ η Τσαμπίκα γύρναγε από την εκκλησία. Κάτσαμε κι οι τρεις, παρουσία κι άλλων που παρακολουθούσαν, που συμπλήρωναν μία ιστορία που την έφτιαξαν άλλωστε όλοι μαζί.

«Μάθαμε τη μισή Ευρώπη να χορεύει, μου λέει ο Φώτης Μισοδουλάκης. Τα πούλμαν έρχονταν από τον μήνα Μάιο μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου, στην παλιά πλατεία του χωριού και στη σημερινή πλατεία.

Ο εμπνευστής της ιδέας ήταν ο Σάββας Τσουκαλάς, πανέξυπνος, πατέρας του Μανώλη Τσουκαλά. Τα εστιατόρια είπαν στους χορευτές να ράψουν φορεσιές, και ο χορός ήταν με δύο άντρες, ο ένας ο πρώτος του χορού κι ένας ο τελευταίος και στη μέση πέντε γυναίκες. Όλοι χόρευαν με την παραδοσιακή φορεσιά, άντρες και γυναίκες».

Πώς ήταν οργανωμένο το πράγμα ώστε να προκύπτει αυτή η γιορτή;
Είχαν συνεργασία τα εστιατόρια, με τα τουριστικά πρακτορεία. Πρώτα έφερναν Σκανδιναβούς, μετά Γερμανούς και ύστερα Εγγλέζους.

Εσείς ποια εποχή ξεκινήσατε να χορεύετε;
Το 1969 πήγα εγώ και είχε άλλους πριν από εμένα. Ο πρώτος που χόρευε ήταν ο αείμνηστος Νικόλας Χατζηγιαννάκης και ο Κυριάκος Κωνσταντάκης. Αγρότες την ημέρα όπως κι εγώ. Εγώ ξεκίνησα το 1969 και χόρευα μέχρι το 1986. Στην αρχή χόρευα με τον Χατζηγιαννάκη. Μετά ήρθε ο Γιώργης Μπιτσάκης, η Σταματία Μυριαλλάκη το πατρικό της, η Παναγιούλα Χατζηγιαννάκη ενώ εκεί βρήκα την Αναστασία Κατινάκη. Καταπληκτική χορεύτρια! Τη βρήκα εκεί και συνεχίσαμε μετά. Χορεύαμε μαζί τον τούρκικο χορό και τη σούστα.

Ποια ήταν τα καλύτερα χρόνια του Έμπωνα και των μπαλέτων του;
Οι καλύτερες δεκαετίες ήταν του ‘70 και του ‘80. Έρχονταν απ’ όλη την Ευρώπη, οι πιο πολλοί ήταν Σκανδιναβοί. Αφού τελείωνε το πρόγραμμά μας τους τραβούσαμε για συρτό που είναι εύκολο και για σέρβικο. Ήταν και οι ξεναγοί που βοηθούσαν στη συνεννόηση. Ήταν ο Θεμιστοκλής Τριανταφύλλου από την Απολακκιά στο κλαρίνο, ήταν κι ο φωτογράφος ο Λαδόπουλος που ερχόταν χρόνια στον Έμπωνα. Πέντε βράδια την εβδομάδα στον Έμπωνα είχε γιορτή. Έβλεπες και τα γεροντάκια και τις γριούλες που μαζεύονταν, κι έβλεπαν για να περάσει η ώρα τους. Αν δεις το βίντεο, είναι γύρω-γύρω.

Ήσασταν στο χωράφι το πρωί και μετά είχατε δυνάμεις να χορεύετε;
Είχα δεν είχα, αυτές ήτανε. Η πιο δύσκολη εποχή ήταν όταν τρυγούσαμε τα σταφύλια. Ήτανε κουραστική δουλειά, ήταν οι τόποι μας πλαγιές δύσκολες, αλλά τον υπόλοιπο καιρό ήταν καλύτερα.

Τώρα δεν είναι η εποχή για τ’ αμπέλια;
Τώρα. Αλλά τώρα δεν έχει πολλά σταφύλια. Παλιά ήταν το πρώτο χωριό, σε παραγωγή. Τώρα διέλυσε κι η ΚΑΙΡ, τα περσινά απλήρωτα τα έχουν. Με τι όρεξη θα πάει αυτός ο άνθρωπος, να δουλέψει; Παλιά, παραμονές Χριστουγέννων ήταν πληρωμένα. Τώρα δεν έχει τίποτα.

Τσαμπίκα Φλοσκάκη
Χόρευα από 15 χρονών. Ωραία χρόνια. Τα θυμόμαστε και κλαίμε. Κάθε βράδυ μπαλέτα. Είχαμε το Club 33 που ερχόταν κάθε Παρασκευή. Κυριακή σήμερα, η πλατεία ήταν γεμάτη κόσμο. Έχω φωτογραφίες. Μπήκα στα μπαλέτα το 1963. Εγώ ξανάδωσα συνέντευξη φορώντας τη φορεσιά μας!

Τι χορό χορεύατε και το ευχαριστιόσασταν;
Ο χορός ήταν η σούστα. Όταν έλεγαν σούστα εννοούσαν Έμπωνα. Χορεύανε οι μεγάλοι, από πίσω τους κι εγώ. Έμαθα τη σούστα την παλιά. Μου την έμαθε η μάνα μου. Έσκαβα όλη την ημέρα αμπέλια και να ‘ρθω, να βγάλω από το πηγάδι νερό, με τον κουβά, να πλυθώ και να πάω στο μπαλέτο.

Η φορεσιά η Μπονιάτικη, έχει κυριαρχήσει σ’ όλη τη Ρόδο!
Δεν τα φοράνε σωστά. Οι Μπονιάτισσες τα φορούσαν όλα σεμνά και μελετημένα. Εγώ τη φόρεσα τη φορεσιά πολλά χρόνια. Και το μαντήλι δεν το βάζαμε τραβηχτό όπως το βάζουν τώρα. Και στον χορό δεν έπρεπε να πιάσεις όπου να ‘ναι. Έπρεπε να ‘ρθει ο άντρας, να σηκώσει την κοπέλα. Γίνονταν και καυγάδες γι’ αυτό, παλιά. Έχουμε και αίμα κρητικό.

Μιλήστε μου για τη σούστα τη Μπονιάτικη! Ήσασταν πολύ δυνατή χορεύτρια, μου είπαν!
Χορεύει το σώμα, τα πόδια είναι σφιχτά, δεμένα. (Σηκώνεται και μου δείχνει). Χόρεψα από το 1963 έως το 1972. Χρόνια μετά ξαναχόρεψα, μπήκα σε άλλο εστιατόριο και χόρεψα άλλα τρία χρόνια. Σήμερα, δεν γίνεται τίποτα. Και έχουμε χαλάσει και το χωριό. Εμείς το χαλάσαμε.

Μου λένε για τα χρόνια του «ΡΟΔΩΝ», τότε που τα μπαλέτα του Έμπωνα χόρευαν μπροστά σε ξένους ηγέτες. Για τα καμάκια, που έβρισκαν την ευκαιρία να παρεισφρήσουν στα μπαλέτα και να φλερτάρουν τις τουρίστριες. Μου λένε για χρόνια, για ωραία χρόνια που οι άνθρωποι είχαν λουλούδια μες την καρδιά.