Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης: Πιμπινέλλη το άνισον (Pimpinella anisum), κοινώς γλυκάνισος

Rodiaki NewsRoom

Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Ελλάδας

Γράφει o Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης
Επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων

Η Πιμπινέλλη το άνισον (Pimpinella anisum) είναι ένα φυτό της συνομοταξίας των Αγγειοσπέρμων (Angiosperms), της ομοταξίας των Ευδικοτυληδόνων (Eudicots), της τάξεως των Σελινωδών (Apiates), της οικογενείας των Απιίδων (Apiides) ή Σκιαδοφόρων (Umbelliferae), του γένους Πιμπινέλλη (Pimpinella) και του είδους Άνισον (Anisum).

Πρόκειται για ένα ποώδες, μονοετές φυτό (ύψους 0,40-0,90 μ. περίπου). Τα φύλλα στη βάση του φυτού αυτού είναι απλά (μήκους περίπου 0,01-0,05 μ.) και ρηχά λοβωτά, ενώ τα φύλλα, τα οποία φύονται υψηλότερα, είναι πτεροειδή, διαιρούμενα σε πολυάριθμα μικρά φυλλάρια.

Τα άνθη του είναι χρώματος λευκού, διατεταγμένα κατά σκιάδια. Ο καρπός αυτού είναι ένα επίμηκες και ξηρό σχιζοκάρπιο. Οι καρποί συλλέγονται λίγο πριν ωριμάσουν, διότι εάν ωριμάσουν πλήρως πίπτουν στο έδαφος.

Η γεύση του γλυκάνισου ομοιάζει μ ορισμένα άλλα μπαχαρικά, όπως είναι ο Αστεροειδής γλυκάνισος, το μάραθο, η γλυκόρριζα και άλλα.
Το άνισον χρησιμεύει ως τροφή για τις προνύμφες μερικών ειδών λεπιδοπτέρων εντόμων (πεταλούδων, ιδίως πεταλούδων της νύκτας).

Καλλιέργεια
Το Άνισον καλλιεργήθηκε αρχικά στην Αίγυπτο και στη Μέση Ανατολή, αλλά αργότερα εισήχθη η καλλιέργεια αυτού και στην Ευρώπη, για τις φαρμακευτικές και θεραπευτικές του ιδιότητες και χρήσεις.

Το γλυκάνισο προτιμά ελαφρά, γόνιμα και καλώς στραγγιζόμενα εδάφη. Οι σπόροι του φυτού σπείρονται την άνοιξη, όταν ο καιρός έχει ζεστάνει αρκετά και μεταφυτεύονται τα νέα φυτά, όταν είναι ακόμη μικρά, επειδή σχηματίζεται ρίζα κονδυλώδης, η οποία δυσκολεύει τη μεταφύτευση, όταν τα φυτά έχουν αναπτυχθεί αρκετά.

Χρήση
Η κουζίνα της δυτικής Ευρώπης χρησιμοποιεί το γλυκάνισο ως αρωματικό συστατικό σε διάφορα φαγητά, σε ποτά και σε καραμέλες. Το πλέον ισχυρό και αρωματικό συστατικό του αιθερίου ελαίου του γλυκάνισου είναι η ανηθόλη (anethole), η οποία βρίσκεται, τόσο στο άνισον, όσο και στο Αστεροειδές γλυκάνισο (Illicium verum), ήτοι το Ιλίσσιον το γνήσιον, ένα άσχετο καρύκευμα γηγενές στη Βόρεια Κίνα, που χρησιμοποιείται ευρύτατα στην κουζίνα της Νοτιοανατολικής και της Ανατολικής Ασίας.

Οι σπόροι του γλυκάνισου, ολόκληροι ή αλεσμένοι, χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων και για την προετοιμασία τσαγιού (μόνοι των ή σε συνδυασμό με διάφορα άλλα αρωματικά βότανα), καθώς και σε μεγάλη ποικιλία ζαχαρωδών προϊόντων, σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης.

Κατά την αρχαιότητα, οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να προσφέρουν στο τέλος των συμποσίων των, κέικ, αρωματισμένο με γλυκάνισο, το οποίο ονομάζετο Mustaceoe και που το εθεώρουν ότι υποβοηθεί τη χώνευση.

Στην Ινδία σήμερα γλυκάνισο λαμβάνεται ως χωνευτικό στο τέλος των γευμάτων, είτε με τη μορφή τσαγιού ή με άλλους τρόπους.

Συστατικά
Υγρασία: 9-13 %
Πρωτεϊνη: 18 %
Λιπαρά ελαίου: 8-23 %
Αιθέριο έλαιο: 2-7 %
Άμυλο: 5 %
Ν-ελεύθερο εκχύλισμα: 22-28 %
Ακατέργαστες ινώδεις ουσίες: 12-2

Μαγειρική
Το γλυκάνισο χρησιμοποιείται ως καρύκευμα σε διάφορα κύρια πιάτα, σε σάλτσες, σαλάτες, ως αφέψημα κ.λπ.

Οινοπνευματώδη ποτά
Το γλυκάνισο χρησιμοποιείται για την παρασκευή του ούζου και διάφορων άλλων ποτών και λικέρ.

Φαρμακευτικές ιδιότητες και χρήσεις
Επειδή το γλυκάνισο έχει φαρμακευτικές και θεραπευτικές ιδιότητες, χρησιμοποιήθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων και συνεχίζεται η χρησιμοποίηση αυτού από τον άνθρωπο μέχρι και σήμερα.

Αρχαία Γραμματεία
Α) Θεόφραστος ο Ερέσιος (371-287 π. Χ.)
«Αι δε κατά τους χυλούς και τα σχήματα και τας όλας μορφάς σχεδόν φανεραί πάσιν, ώστε μη δείσθαι λόγου, πλην τοσούτον... των δε χυλών οι μέν εισιν... πικροί, ώσπερ αψινθίου, κενταυρίου. Διαφέρουσι δε και ταις ευωδίαις, οίον αννήσου, κεδρίδος».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 1, 12,1).

Β) Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος ή Αναζαρβεύς
(περίπου 8 – 88 μ. Χ.)
«56 RV: Άννησον, οι δε σίον, Ρωμαίοι ανήσουμ.
56: Άνησσον. Την μεν καθόλου δύναμιν έχει θερμαντικήν, ξηραντικήν, εύπνουν, ανώδυνον, διαφορητικήν, ουρητικήν, ιδρωτικήν, διαλυτικήν, άδιψον πινόμενον. Αρμόζει δε προς τε τα ιοβόλα των ζώων και προς εμπνευματώσεις, κοιλίαν τε ίστησι και λευκόν ρουν και γάλα κατασπά και συνουσίαν παρορμά.

Υποθυμιώμενον δε ταις ρισί κεφαλαλγίαν παύει. Και τας ρήξεις δε των ώτων συν ροδίνω λείον ενσταζόμενον ιάται. Έστι δε αυτού κρείσσον το νέον και αδρόν και μη πιτυρώδες, εύτονον τη οσμή. Πρωτεύει δε το Κρητικόν, έπεται δε το Αιγύπτιον».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής ΙΙΙ, 56).

Γ) Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Gaius Plinius Secundus
( 25-79 μ. Χ.)
Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναφέρει, ότι το γλυκάνισο εχρησιμοποιείτο για την καταπολέμηση της αϋπνίας, το μασούσαν με Σμύρνιον το μελενοσέλινον (Smyrnium olusatrum), ήτοι άγριο σέλινο και λίγο μέλι, για να αποκτήσει φρεσκάδα και άρωμα η αναπνοή και αφού το ανεμείγνυαν με κρασί, το χρησιμοποιούσαν προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα αποτελέσματα δαγκωμάτων από το ερπετό ασπίδα.
(Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, Φυσική Ιστορία 20, 72).

Λαϊκή Ιατρική
«Εις σορόπιον του σικοτίου
Μαραθόριζες, σελινόριζες, μαγδανόριζες, πικραλιδόριζες, σφαραγκόριζες, κάπνιον, ευπατόριον, ήγουν πεντάφυλλον, οξιάς, μερσίνης ρίζαν, ρόδα εξάγιον 1, άπριον, ήτοι αγριοκρινόριζες εξάγια 3, και άσαρνο, γλυκάνισον, ετζινόσ[-------], μαλαθρόσπορον ξάγι ½, κρόκον δράμια 3 και ας μουσκέψουν ένα νυκτόμερον και τότε βράσον <αυτά> μετά μέλιτος, έως να μείνη το τρίτον, <και δώσε του> να τρώγη», (του αντιμετωπίζοντος πρόβλημα με το ήπαρ).
(Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον του 19ου αιώνα, [Ρέθυμνο 2001], σ. 134-135).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ι. Ηλ. Βολανάκης, Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Δωδεκανήσου, «ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», τ. ΚΔ’ (Ρόδος 2010), σ. 712-749.
Μυρσ. Λαμπράκη, Τα Χόρτα (Αθήνα 2000).
Αγ. Λάνδος, Γεωπονικόν (Αθήναι, αν. χρ. εκδόσεως).
Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον του 19ου αιώνα (Ρέθυμνο 2001).
Ευ. Κ. Φραγκάκι, Η Δημώδης Ιατρική της Κρήτης (Αθήναι 1978).
Γ. Χριστόπουλος (Επιμέλεια), Φυτολογία, Εκδοτική Αθηνών (Αθήνα 1990).
Η. Baumannn, Die Griechische Pflanzenwelt (Muenchen 1999).
Koenemann, Botanica. Das Abc der Pflanzen. 10.000 Arten in Text und Bild (Koeln 1997).