Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης: Καρύα η βασιλική (Juglans regia), κοινώς καρυδιά

Rodiaki NewsRoom

Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Ελλάδας

Γράφει o Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης
Επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων

Η Καρύα η βασιλική (Juglans regia), είναι είδος φυτού, το οποίο ανήκει στο γένος των Καρυοειδών (Juglans), της οικογενείας Γιουγκλανδίδες (Juglandaceae). Το γένος αυτό περιλαμβάνει περίπου δεκαπέντε (15) είδη, από τα οποία μόνο το είδος Καρύα η βασιλική (Juglans regia) είναι αυτοφυές στην Ευρώπη και έχει ιδιαίτερη πατρίδα τη Βαλκανική Χερσόνησο και τη ΝΔ Ασία. Τα υπόλοιπα είδη φύονται στην Ασία και στην Αμερική.

Ως προς την επίσημη, διεθνή ονομασία του φυτού στα λατινικά “Juglans”, αυτή είναι σύνθετη από τις λέξεις Jovis + glans = Διός βάλανος (Διοσβάλανος).

Στην Ελλάδα, η καρυδιά φύεται από μόνη της στα δάση, καλλιεργείται όμως παντού για τους εδώδιμους καρπούς της, τα καρύδια και για το ξύλο της, το οποίο είναι πολύτιμο για την επιπλοποιία και ειδικότερα ενδείκνυται για την ξυλογλυπτική.

Η καρυδιά είναι δένδρο δασικό, μακρόβιο (ζει περίπου 200 έτη), μεγάλων διαστάσεων (ύψους 15-30 μ. περίπου), με ισχυρό κορμό (η διάμετρος του κορμού μπορεί να φθάσει τα 2,50 μ.) και πλατύ φύλλωμα.

Είναι δένδρο φυλλοβόλο. ΄Εχει φύλλα πτεροειδή, αποτελούμενα από 7-10 ωοειδή, οξύληκτα, ακέραια, λεία, ανοικτοπράσινα φυλλάρια, λεία στην επάνω πλευρά αυτών. Τα φύλλα με την τριβή αναδίδουν μία χαρακτηριστική και ευχάριστη οσμή.

Τα άνθη είναι μονογενή, άρρενα και θήλεα ευρίσκονται στο ίδιο φυτό (μόνοικο). Τα άρρενα άνθη σχηματίζουν παχείς, πράσινες, επιμήκεις ταξιανθίες, που ονομάζονται ίουλοι, ενώ τα θήλεα είναι μεμονωμένα ή μαζί ανά 2-3. Το δένδρο ανθίζει κατά τους μήνες Απρίλιο – Μάιο. Η επικονίαση πραγματοποιείται με τον αέρα και τα έντομα.

Ο καρπός της καρυδιάς είναι δρύπη, σφαιρική-ωοειδής, μονόσπερμη, με ενδοκάρπιο σκληρό, ξυλώδες (αποξυλωμένο κέλυφος) και εξωκάρπιο παχύ, δερματώδες, που σχίζεται και πέφτει, όταν ωριμάσει ο καρπός. Το σπέρμα (ψίχα) χωρίζεται στο μέσο σε τέσσερεις (4) λοβούς, που ομοιάζουν προς τον ανθρώπινο εγκέφαλο, με τέσσερα (4) μεμβρανώδη ή αποξυλωμένα ημιδιαφράγματα και καλύπτεται με περισκόπιο (φλούδα) μεμβρανώδη, κιτρινωπή.

Η καρυδιά ευδοκιμεί σε όλες τις εύκρατες χώρες, αλλά πρέπει να προφυλάσσεται από τους ψυχρούς βόρειους ανέμους και τους παγετούς. Προτιμά εδάφη βαθιά, δροσερά, εύκολα στραγγιζόμενα, χαλαρά, προκειμένου να έχει την δυνατότητα το πλούσιο και ρωμαλέο ριζικό της σύστημα να εισχωρεί σε βάθος και να απλώνεται σε μεγάλη έκταση.

Η καρυδιά πολλαπλασιάζεται, είτε με σπόρους, τα καρύδια, τα οποία φυτεύονται επί τόπου, είτε σε φυτώρια. Στα φυτώρια, όταν τα νέα δένδρα γίνουν 5-6 ετών φυτεύονται στην οριστική των θέση και αρχίζουν αργότερα να καρποφορούν.

Πρώτη χώρα παγκοσμίως στην παραγωγή καρυδιών είναι η Κίνα και ακολουθούν οι χώρες: Η. Π. Α., Ιράν, Τουρκία, Ουκρανία κ.λπ. Στην Ελλάδα η καρυδιά καλλιεργείται ευρέως και η ετήσια παραγωγή καρυδιών ανέρχεται περίπου σε 25.000 τόνους. Επειδή όμως η παραγωγή δεν καλύπτει την αυξημένη ζήτηση, γι’ αυτό και εισάγονται μεγάλες ποσότητες καρυδιών από το εξωτερικό, όπως συμβαίνει και με άλλους ξηρούς καρπούς.

Εκτός από την Καρύα τη βασιλική (Juglans regia), κοινώς καρυδιά, υπάρχουν και άλλες ποικιλίες, οι οποίες καλλιεργούνται στην Ελλάδα, κυρίως για λόγους καλλωπιστικούς.

Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται και οι επόμενες:
1) Καρύα η βασιλική, ποικ. κερκυραϊκή (Juglans regia, var. corcyrensis)
2) Καρύα η βασιλική, ποικ. η μονόφυλλος (Juglans regia, var. monophylla)
3) Καρύα η βασιλική, ποικ. η σινική (Juglans regia, var. sinensis)

Τα καρύδια είναι πλούσια σε λίπη και πρωτεϊνες, περιέχουν επίσης βιταμίνες και αποτελούν τροφή νόστιμη και θρεπτική, μεγάλης ενεργειακής αξίας. Τρώγονται φρέσκα και ξηρά και χρησιμοποιούνται ευρέως στη Ζαχαροπλαστική, τη Μαγειρική και στην Ποτοποιία (ηδύποτα).

Ειδικότερα, τα καρύδια αποτελούν πλούσια πηγή ενέργειας, ενώ περιέχουν θρεπτικά συστατικά, μέταλλα, αντιοξειδωτικά και απαραίτητες βιταμίνες για τον ανθρώπινο οργανισμό.

Είναι πλούσια σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (περίπου 72 %), ενώ είναι μια από τις καλύτερες πηγές ωμέγα -3 λιπαρών οξέων. Επίσης περιέχουν βιταμίνη Ε, καροτενοειδή και πολύ-φαινολικές ενώσεις.

Ακόμη έχουν βιταμίνες του συμπλέγματος Β, όπως: ριβοφλαβίνη, νιασίνη, θειαμίνη, παστοθεσικό οξύ, βιταμίνη Β-6 και φιλικά οξέα. Επί πλέον περιέχουν μέταλλα: μαγγάνιο, χαλκό, κάλιο, ασβέστιο, σίδηρο, μαγνήσιο, ψευδάργυρο και σελήνιο.

Από τα καρύδια παράγεται ύστερα από την πρώτη πίεση αυτών καρυδέλαιο, το οποίο είναι εδώδιμο, ενώ από την δεύτερη πίεση το παραγόμενο έλαιο χρησιμοποιείται στη βιομηχανία. Τα υπολείμματα αυτών αποτελούν πλούσια κτηνοτροφή.

Αρχαία Γραμματεία
Η Καρύα η βασιλική ήταν γνωστή από τους αρχαίους και μνημονεύεται συχνά, ήτοι:
A) Παλαιά Διαθήκη
1) «Ειςε κήπον καρύας κατέβην».
(Άσμα Ασμάτων 6, 10 (11) ).
2) «Ράβδον... χλωράν καρυίνην».
(Γέν. 30, 37).
3) «Είπα, βακτηρίαν καρυίνην».
(Ιερεμ. 1, 11).

Β) Θεόφραστος
1) «Αι δε κατά τους χυλούς και τα σχήματα και τας όλας μορφάς σχεδόν φανεραί πάσιν, ώστε μη δείσθαι λόγου... οι δε ελαιώδεις, ώσπερ ελάας, δάφνης, καρύας, αμυγδαλής, πεύκης πιτύος, ελάτης».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας Ι, ΧΙΙ, 1).

2) Αλλά τούτο μεν ουδέν ίσως διαφέρει ποτέρων ρητέον... Ταύτα άγρια φασίν είναι, καθάπερ την πεύκην και την κυπάριττον ή όλως ή την άρρενα και την καρύαν δε και την διοσβάλανον».
(Θεόφραστος, περί φυτών ιστορίας ΙΙΙ, ΙΙ, 3).

Γ) Διοσκουρίδης
1) «Κάρυα βασιλικά, α ένιοι Περσικά καλούσιν, εσθιόμενα δύσπεπτα, κακοστόμαχα, χολοποιά, κεφαλαλγή, βήσσουσιν εναντία. Χρήσιμα δε βιβρωσκόμενα προς εμέτους νήστει και θανασίμων φαρμάκων αντιφάρμακον προβρωθέντα συν ισχάσι και πηγάνω, πλείονα δε βρωθέντα πλατείαν έλμινθα εκτινάσσει.

Επιπλάττεται δε και μαστοίς φλεγμαίνουσι και στρέμμασι συν ολίγω μέλιτι και πηγάνω. Μετά δε κρομύου και αλός και μέλιτος προς κυνόδηκτα και ανθρωπόδηκτα ποιεί, πυρωθέντα δε συν τω κελύφει και επιτεθέντα τω ομφαλώ στρόφους παύει.

Το δε λέπυρον καέν και τριφθέν εν οίνω και ελαίω και παιδίοις επιχρισθέν, καλλίτριχόν εστι και αλωπεκίας δασύνει και έμμηνα εφίστησι το εντός αυτού λείον καέν και συν οίνω προστιθέμενον.

Των δε παλαιών καρύων τα εντός καταπλασθέντα γαγγραίνας και άνθρακας περιχαράσσει και αιγιλώπια και αλωπεκίας μασηθέντα και επιτεθέντα ιάται. Γίνεται δε και έλαιον εξ αυτών κοπτομένων και εκθλιβομένων. Τα δε χλωρά ήττον κακοστόμαχα, γλυκύτερα όντα, διά και τοις σκόρδοις μείγνυται προς την δριμύτητα περιαιρείν. Αίρει δε και πελιώματα καταπλασθέντα».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής Ι, 125, 1-3.)

2) «’Ελαιον». Ομοίως δε σκευάζεται τοις προειρημένοις το τε σησάμινον «έλαιον» εκ του σησάμου και το καρύινον εκ των βασιλικών καρύων συντιθέμενον. Δύναμιν δε έχουσι την αυτήν τω βαλανίνω (ελαίω)».
(Διοσκουρίδης, περί ύλης ιατρικής Ι, 34).

Χρήσεις
1) Καρυδάκι: γλυκό κουταλιού
Όταν τα νέα καρύδια είναι μικρά και τρυφερά συλλέγονται, βράζονται 3-4 φορές ως έχουν μαζί με το τρυφερό ακόμη κέλυφος και το εξωκάρπιο και αποβάλλεται το νερό στο οποίο έβρασαν, προκειμένου να μαλακώσουν και να περιορισθεί στο ελάχιστο η πικράδα αυτών. Ακολούθως βράζονται και πάλιν με ζάχαρη, ώστε να σχηματισθεί ένα παχύ σιρόπι και προσφέρονται ως γλυκό κουταλιού.

2) Μελοκάρυδο
Είναι αξιοσημείωτο, ότι σύμφωνα με παλαιά παράδοση, η οποία εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα κυρίως στα χωριά της Κρήτης, αμέσως μετά την τέλεση του θρησκευτικού Γάμου στον ναόν, το ζεύγος μεταβαίνει μαζί με όλους τους προσκεκλημένους στην οικία, όπου πρόκειται να κατοικίσει.

Εκεί το υποδέχεται η μητέρα του γαμβρού (πενθερά), η οποία στέκεται στην είσοδο της οικίας, κρατεί ένα πινάκιο ή μία λεκάνη πήλινη ή πορσελάνινη πλήρη με μέλι και καρυδόψυχα, το λεγόμενο «μελοκάρυδο», και προσφέρει πρώτα από μία κουταλιά του γλυκού στον γαμβρό και την νύφη και εύχεται σχετικά.

Ακολούθως η πενθερά προσφέρει επίσης από μία κουταλιά του γλυκού σε έκαστο καλεσμένο στον γάμο. Στο τέλος το δοχείο με το μελοκάρυδο, πετάγεται ψηλά στον αέρα, πέφτει κάτω και σπάζει (τελετουργική θραύση, προκειμένου να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί και πάλιν). Πρόκειται για παλαιοτάτη παράδοση, που αποτελεί τελετουργικό χειρισμό, ο οποίος συνδέεται με την υγεία, ευεξία, ευτυχία, γονιμότητα και ευτεκνία του νέου ζευγαριού.

Βαφή νημάτων και υφασμάτων
Τόσο με τα φύλλα της καρυδιάς, όσο και κυρίως με τις φλούδες των ώριμων καρυδιών, επιτυγχάνεται η βαφή νημάτων και υφασμάτων. Το χρώμα το οποίο προκύπτει είναι βαθυπράσινο, σχεδόν μέλαν, το οποίον παραμένει ανεξίτηλο.

Λαϊκή Ιατρική
Τα φύλλα της καρυδιάς έχουν τονωτικές και στυπτικές ιδιότητες. Το εκχύλισμα αυτών χρησιμοποιείται για την θεραπεία διαφόρων δερματικών παθήσεων.

1) «Εις πόνον οτίου.
Καριδέλεον και αμιγδαλόλαδον στάξε εις το οτίον «του πάσχοντος και ιαθήσεται».
(Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον 2001, σ. 64).

2) «Εις πόνον οτίου.
Καριδόλαδον και αμιγδαλόπλαδον βάλε εις την φωτίαν να ζεσταθούν ολίγον και βάλε το εις το οτίον «του πάσχοντος και ιαθήσεται».
(Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον 2001, σ.65).

3) «Εις δάγκωμα όφεος.
Καρίδια κοπάνησον με άλας και μέλι, βάλε απάνο. Πλήνε τν δαγκαματίαν με ξύδι και ανακάτονε ξύδι <με> σαπούνι και βάλε το απάνο με σφουγκάρι».
(Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον 2001, σ. 83).

4) «Περί καριδέλεον.
Το καριδέλεον είναι ωφέλιμον να τρώγι ο άνθρωπος και να αλίφεται εις κάθε ασθένειαν, ιάται».
(Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον 2001, σ. 101).-----

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ι. Βολανάκης, Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Δωδεκανήσου, περιοδικό «ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τ. ΚΔ΄ (Ρόδος 2010), σ. 712-749.
Μυρσ. Λαμπράκη, Τα Χόρτα (Αθήνα 2000).
Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον του 19ου αιώνα (Ρέθυμνο 2001).
Ευ. Κ,. Φραγκάκι, Η Δημώδης Ιατρική της Κρήτης (Αθήναι 1978).
Γ. Χριστόπουλος, (Επιμέλεια), Φυτολογία, Εκδοτική Αθηνών (Αθήνα 1990).
Η. Baumannn, Die Griechische Pflanzenwelt (Muenchen 1999).
Koenemann, Botanica. Das Abc der Pflanzen. 10.000 Arten in Text und Bild (Koeln 1997).