Ιστορικά στοιχεία από τη δημιουργία του Τάγματος των Ιωαννιτών Ιπποτών-Η πορεία τους ως τη Ρόδο

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Μανώλης Κολεζάκης

Η αφετηρία
Θ’ ασχοληθούμε με τα ιστορικά σημεία της πορείας των ιπποτών του Αγίου Ιωάννη: το πώς και τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκαν, και όχι με την οργάνωση και τον τρόπο ζωής τους.

Το 1099, η Α΄ Σταυροφορία ολοκληρώθηκε με την κατάληψη της Ιερουσαλήμ. Το γεγονός προκάλεσε ευφορία στους χριστιανικούς κύκλους της Δύσης. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι τα εδάφη έπρεπε να διατηρηθούν. Έτσι, δημιουργήθηκε μία σειρά από κρατίδια «βασίλεια», με σημαντικότερο αυτό της Ιερουσαλήμ.

Το πιο κομβικό όμως ήταν αυτό της Άκρα, στο σημερινό λιμάνι της Χάιφα. Στην Άκρα, ήκμαζε το εμπόριο και εκεί αποβιβάζονταν οι περισσότεροι Δυτικοί, που έφταναν στους Αγίους Τόπους. Στα κρατίδια όμως αυτά, ο πόλεμος ήταν μία καθημερινότητα. Οι μουσουλμάνοι δεν μπορούσαν να παραδεχθούν την κατάληψη των εδαφών τους από τους σταυροφόρους και κυρίως της Ιερουσαλήμ, που ήταν και γι΄ αυτούς «ιερή πόλη».

Τα κράτη των σταυροφόρων προσπαθούσαν ν’ αμυνθούν, σχηματίζοντας στρατό από φεουδάρχες κατά τα πρότυπα της Δυτικής Ευρώπης. Η στρατιωτική οργάνωση αυτού του είδους βασιζόταν κυρίως στην αρχή ότι αυτοί οι φεουδάρχες θα έπαιρναν κάποιες εκτάσεις που θα τις καλλιεργούσαν δουλοπάροικοι, με αντάλλαγμα στρατιωτικές υπηρεσίες. Φυσικά, οι ευγενείς ιππότες, αντιμετώπιζαν συχνά κινδύνους, με αποτέλεσμα τον τραυματισμό τους, ή ακόμα και τον θάνατό τους.

Η λύση στην υπεράσπισή τους δόθηκε με την ίδρυση μοναστικών ιπποτικών ταγμάτων. Τα μέλη τους ήταν ταυτόχρονα μοναχοί και πολεμιστές.

Τα μέλη των μοναστικών ιπποτικών ταγμάτων είχαν διπλή αποστολή: από τη μια, την υπεράσπιση των «χριστιανικών εδαφών» από τους επιδρομείς μουσουλμάνους, κτίζοντας οχυρά και από την άλλη, η παροχή περίθαλψης τροφής και ασφάλειας στους δυτικούς χριστιανούς επισκέπτες των Αγίων Τόπων. Λειτουργούσαν δηλαδή, ως μοναχοί και ως πολεμιστές.

Για τον σκοπό αυτό, δημιουργήθηκαν δύο τάγματα: οι Ιππότες του «Ναού» ή «Ναΐτες», με έδρα τα ερείπια του ναού του Σολομώντος στην Ιερουσαλήμ και οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη ή Ιωαννίτες Ιππότες.

Στην αρχή, το τάγμα των ιπποτών του Αγίου Ιωάννη προσέφερε περίθαλψη στους κατοίκους της γύρω περιοχής, χριστιανούς και μουσουλμάνους. Αφού εξασφάλισαν άδεια από τον Αιγύπτιο χαλίφη, που τότε είχε στην κατοχή του την Ιερουσαλήμ, έκτισαν ένα μοναστήρι κοντά στον Πανάγιο Τάφο. Μαζί του συνδέθηκαν δύο νοσοκομεία: ένα γυναικείο, αφιερωμένο στη Μαρία Μαγδαληνή και ένα ανδρικό, αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη Βαπτιστή.

Όταν το 1099 καταλήφθηκε η Ιερουσαλήμ, επικεφαλής του μοναστηριού ήταν ο μοναχός Πέτρος Γεράρδος. Αυτός θεωρήθηκε ο ιδρυτής του τάγματος των Ιωαννιτών ιπποτών. Τον διαδέχθηκε μετά τον θάνατό του το 1120, ο Ριχάρδος ντε Ρουί. Αυτός συνέδεσε το όνομά του με την αλλαγή του τάγματος σε πολεμικό. Ο αρχηγός του, στην αρχή λεγόταν «διαχειριστής», στη συνέχεια «Μάγιστρος» και αργότερα, «μέγας Μάγιστρος».

Όσον αφορά την έδρα τους, αυτή παρέμενε στην Ιερουσαλήμ ως την κατάληψη της πόλης από τους μουσουλμάνους το 1187. Το 1191 μεταφέρθηκε στο λιμάνι της Άκρας και παρέμεινε ως την οριστική εκδίωξη των σταυροφόρων από τους Αγίους Τόπους το 1291.

Η πορεία ως τη Ρόδο
Στην αρχή, η έδρα τους μεταφέρθηκε στην Κύπρο, όπου διέθεταν σημαντική περιουσία. Η Κύπρος βρισκόταν κοντά στην Παλαιστίνη και από εκεί μπορούσαν να συνεχίσουν τη δράση τους κατά των μουσουλμάνων. Αρχικά, ο βασιλιάς Ερρίκος Β΄της Κύπρου, παραχώρησε στον μεγάλο Μάγιστρο Ζαν ντε Βιγέρς, την άδεια να εγκαταστήσει την έδρα του στη Λεμεσό, κοντά στο κάστρο του Κολοσσίου, από το οποίο επόπτευε μεγάλη ιδιόκτητη έκταση του Τάγματος.

Όμως, από τη μία, ο βασιλιάς Ερρίκος δυσανασχετούσε από τη μεγάλη δύναμη των ιπποτών και τις φοροαπαλλαγές που τους είχε εκχωρήσει ο πάπας και από την άλλη, οι Ιωαννίτες δυσανασχετούσαν γιατί όφειλαν υπακοή στον τοπικό βασιλιά. Για τον λόγο αυτό, οι Ιωαννίτες Ιππότες αναζήτησαν άλλη βάση, η οποία θα βρισκόταν υπό τον απόλυτο έλεγχό τους. Έτσι, κατέληξαν στη Ρόδο.

Η Ρόδος ήταν μία ιδανική λύση. Τον 13ο αιώνα ήταν υπό την τοπική αριστοκρατία ενώ τη διεκδικούσε ο Γενουάτης πειρατής Βινιόλι ντε Βινιόλο, μαζί με την Κω και τη Λέρο. Το Τάγμα μπορούσε να προβάλλει ως επιχείρημα για την κατάληψή της ότι πειρατές μουσουλμάνοι χρησιμοποιούσαν τα παράλιά της ως καταφύγιο και ότι οι κάτοικοί του ήταν στο έλεος των επιδρομών των Τούρκων της Μ. Ασίας. Μία τέτοια ήταν αυτή του 1303. Πέρα από τα τυπικά προσχήματα, η Ρόδος αποτελούσε ιδανική λύση.

Το νησί ήταν ελεγχόμενο ενώ διέθετε εύφορες κοιλάδες στα παράλια. Η θέση της ήταν στρατηγική για τον έλεγχο των μεταφορών στην Ανατολική Μεσόγειο ανάμεσα στη Μικρά Ασία και την Κρήτη. Μπορούσε επίσης, να συνεχίσει τον πόλεμο κατά των μουσουλμάνων χωρίς να απομακρυνθεί από την Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο, όπου ήταν η κοιτίδα του.

Η ιδέα της επέκτασης προς το Αιγαίο υποστηριζόταν από πολλούς Δυτικούς τον 13ο αιώνα ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου που στόχευε στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και του Αιγαίου και στη συνέχεια, αντεπίθεση για ανακατάληψη των Αγίων Τόπων.

Η ιδέα της Ρόδου οφειλόταν κυρίως στον Μεγάλο Μάγιστρο Φούλκ ντε Βιλλαρέ, αν και η αρχική ιδέα ανήκε κυρίως στον θείο και προκάτοχό του, Γκιγιόμ ντε Βιλλαρέ.

Η κατάληψη της Ρόδου
Το Τάγμα ήρθε σε μυστική συμφωνία με τον Βινιόλι, να καταλάβουν από κοινού τη Ρόδο και να τη μοιραστούν. Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας, ο Βινιόλι θα ελάμβανε το ένα τρίτο του νησιού και θα διατηρούσε στην κατοχή του τα δύο τρίτα της Κω και τη Λέρο. Τα δύο τρίτα της Ρόδου και το ένα τρίτο της Κω θα το ελάμβαναν οι Ιωαννίτες Ιππότες.

Κατόπιν, μετά τη συμφωνία, ο ντε Βιλλαρέ αναχώρησε για τη Δύση για να εξασφαλίσει την έγκριση του πάπα, της Γένοβας και των βασιλέων της Αγγλίας της Γαλλίας και της Νεάπολης. Ο πάπας συμφώνησε και κήρυξε σταυροφορία για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων χωρίς να αναφέρει καθόλου ως στόχο τη Ρόδο. Ο βασιλιάς Κάρολος Β΄της Νεάπολης προσέφερε στρατεύματα και οι ναυτικές πόλεις της Γένοβας και της Βενετίας τα πλοία τους. Οι δυνάμεις αυτές έφτασαν στην Κύπρο και εκεί αποκαλύφθηκε ο πραγματικός σκοπός της εκστρατείας.

Τα στρατεύματα των Ιωαννιτών και των συμμάχων τους αναχώρησαν από την Κύπρο στις 23 Ιουνίου του 1306 και αγκυροβόλησαν στο Καστελλόριζο ενώ ο Βινιόλι πήγε στη Ρόδο για να συλλέξει πληροφορίες.

Ο Βινιόλι, με δυσκολία κατόρθωσε να διαφύγει και να επιστρέψει στο Καστελλόριζο. Το Τάγμα των Ιωαννιτών, πλέον έπρεπε να εμπλακεί σε παρατεταμένες επιχειρήσεις για την κατάληψη της Ρόδου.

Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1306, κατέλαβαν το εγκαταλελειμμένο κάστρο της Φεράκλου, βόρεια της Λίνδου ενώ πέντε μέρες αργότερα, επιτέθηκαν χωρίς επιτυχία στην πόλη της Ρόδου. Τον Νοέμβριο κατέλαβαν το κάστρο της Φιλερήμου χάρη στην προδοσία ενός Έλληνα και σφάγιασαν 300 Τούρκους μισθοφόρους των Βυζαντινών.

Στις αρχές του 1307, η κατάσταση μεταβλήθηκε ξανά εις βάρος των ιπποτών. Τον Οκτώβριο, οι Ιωαννίτες κατόρθωσαν να καταλάβουν τη Λίνδο, όμως η παράταση των εχθροπραξιών τούς έφερε σε δύσκολη θέση. Τον Απρίλιο του 1308, πρότειναν στον βυζαντινό Αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β΄ να κρατήσουν τη Ρόδο, αναγνωρίζοντας την επικυριαρχία του

Τελικά, η κατάσταση μεταβλήθηκε υπέρ τους όταν συνέλαβαν ένα Ροδίτη καπετάνιο σε γενουάτικο πλοίο που μετέφερε βοήθεια στους πολιορκημένους.

Ο καπετάνιος φοβούμενος για τη ζωή του, δέχθηκε να μεσολαβήσει ανάμεσα στους Ιωαννίτες και τους συμπατριώτες του και να τους πείσει να παραδοθούν με την υπόσχεση να γίνουν σεβαστές οι ζωές και οι περιουσίες τους. Η συμφωνία επιτεύχθηκε στα μέσα του 1308, αλλά εξακολουθούσαν να υπάρχουν θύλακες αντίστασης πάνω στο νησί.

Τελικά, το 1310, ο Μάγιστρος ντε Βιλλαρέ επέστρεψε από μακρά επίσκεψη στη Δύση, όπου εξασφάλισε από τον πάπα Κλήμεντα Ε’ την κυριαρχία της Ρόδου. Πρώτο μέλημά του μετά την επιστροφή του ήταν η ολοκλήρωση της κατάκτησης του νησιού και η βελτίωση των σχέσεων με τη Βενετία.

Στα παραλειπόμενα τούς υποσχέθηκε ότι θα προστατεύσει τη ναυσιπλοΐα και τις βενετικές κτήσεις στις Κυκλάδες από τους Τούρκους πειρατές ενώ αναμείχθηκε στην σύγκρουση για τον θρόνο της Κύπρου, υποστηρίζοντας τον βασιλιά Ερρίκο, ο οποίος τελικά επικράτησε.

Το 1312 ενίσχυσε σημαντικά την περιουσία του, όταν ο πάπας διάλυσε το Τάγμα των Ναϊτών και παρέδωσε στους Ιωαννίτες Ιππότες την περιουσία του.

Η συνέχεια (Οι ιππότες αντιμέτωποι με τους Οθωμανούς)
Πολιορκία της Ρόδου στα 1480
Η Πολιορκία της Ρόδου στα 1480 ήταν πολεμική επιχείρηση του Μωάμεθ Β’, με σκοπό την κατάκτηση του νησιού. Η αποτυχημένη αυτή ενέργεια ήταν και η τελευταία μάχη του πρώτου Ενετοτουρκικού πολέμου.

Για δύο αιώνες, το νησί της Ρόδου είχε κατακτηθεί από τους Ιππότες του Αγίου Ιωάννου. Οι σχέση των ιπποτών με τους ντόπιους Γραικούς δεν ήταν και οι καλύτερες. Ήταν σχέση κατακτητή και κατακτημένου. Η πολιορκία του 1522 οδήγησε στην ήττα των ιπποτών.

Οι ιππότες συνθηκολόγησαν, με τον όρο να φύγουν με τα όπλα τους τους θησαυρούς και τις σημαίες τους και όρκισαν τον Σουλτάνο να μην πειράξουν οι Οθωμανοί τους Γραικούς της Ρόδου.

Οι Οθωμανοί πήραν τη Ρόδο παραμονή Χριστουγέννων. Την 1η Ιανουαρίου του 1523, οι λιγοστοί ιππότες που επιβίωσαν από την πεντάμηνη πολιορκία, επιβιβάστηκαν στις γαλέρες, έφυγαν από το νησί, χωρίς να έχουν βρει πού θα μεταφέρουν την έδρα του Τάγματος

.Το 1530, μετά την αποτυχημένη τους προσπάθεια να καταλάβουν τη Μεθώνη, ο Κάρολος Ε΄ της Ισπανίας, τους παραχώρησε τη Μάλτα και από τότε μέχρι σήμερα είναι γνωστοί ως οι «Ιππότες της Μάλτας». Την πρωτοχρονιά του 1523, ο Σουλεϊμάν έγινε ο πρώτος σουλτάνος της οθωμανικής δυναστείας, που πέρασε ως κατακτητής την πύλη του Αγίου Αθανασίου.

Η διαταγή του ήταν να κλείσει η πύλη του Αγίου και να μην πατήσει ποτέ κανένας πάνω στα βήματα του μεγάλου κατακτητή. Μία έπαρση την είχαν οι ηγέτες αυτού του επιπέδου και όχι μόνο του μουσουλμανικού κόσμου.

Η πόλη της Ρόδου προδόθηκε και παραδόθηκε, αλλά δεν κατακτήθηκε ποτέ. Πάντα, το ελληνικό και χριστιανικό στοιχείο ήταν κυρίαρχο και έτσι, άντεξε εκατοντάδες χρόνια, μέχρι που ενσωματώθηκε στην Ελλάδα, το 1948.

(Το υλικό αντλήθηκε από το βιβλίο του ιστορικού κ. Δημητρίου Μπελέζου, «ΟΙ ΙΠΠΟΤΕΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ», ευγενική άδεια του ιδίου)