Οι παλιές πόρτες της Μεσαιωνικής Πόλης αισθητικά και συναισθηματικά

Rodiaki NewsRoom

Aρχιτεκτονική και πολιτιστική κληρονομιά

Του Κυριάκου Μ. Χονδρού

Η Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου, δίκαια έχει χαρακτηριστεί Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, από την UNESCO.

Το ιστορικό αυτό σταυροδρόμι διαφόρων-διαφορετικών πολιτισμών, έχει ένα ιδιαίτερο βάρος που αποτυπώνεται όχι μόνο στα γνωστά κτίρια, όπως είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Παλάτι των Ιπποτών, τα χριστιανικά και μουσουλμανικά τεμένη, αλλά και σε χώρους που βρίσκονται πίσω από τη βιτρίνα της τουριστικής-εμπορικής πόλης, στα καλντερίμια, στα ανώνυμα μικρά ταπεινά δρομάκια.

Είναι κάποιοι χώροι, που είναι ντυμένοι με ιστορικές και χρονικές αναφορές από το παρελθόν και στο επικείμενο ή εν τοις πράγμασι παρόν.

Αλλά, τι θα μπορούσε κανείς να προσέξει στα ταπεινά αυτά δρομάκια, που και όνομα έχουν και αριθμούς έχουν;

Πριν δοθεί κάποια απάντηση, θα πρέπει να υπενθυμίσουμε και να υπογραμμίσουμε πως κατοικούν συνάνθρωποί μας. Είναι οι κάτοικοι που έχουν μερίδιο στην ιστορία, στην τοπογραφία, στη διάπλαση του χώρου και του χρόνου ακόμα, στον πολιτισμό και στη ρέουσα ιστορία.

Είναι συνάνθρωποί μας, οι περισσότεροι από τους οποίους αντιμετωπίζουν διάφορα-ποικίλα προβλήματα μικρά ή μεγάλα, σε σπίτια που τα εγκατέλειψε ο χρόνος.

Σ’ αυτά τα σπίτια μπορεί κανείς να παρατηρήσει πρώτα πρώτα τις εξώπορτες: το μέσον εκείνο που ορίζει, καθορίζει και χαράζει το μέσα και το έξω του σπιτιού. Είναι αυτό που ασφαλίζει και διασφαλίζει την υπαρξιακή και οντολογική μας ταυτότητα.

Εξώπορτα-πόρτα- είσοδος- θύρα- πύλη.

Ανοιχτή πόρτα σημαίνει νιώθω ασφάλεια στο χώρο μου, ή αναμένω κάποιον άλλο συνάνθρωπό μου. Ανοιχτή πόρτα σημαίνει ένα τετράγωνο μέσα από το οποίο βλέπω τον έξω κόσμο από τον μέσα χώρο, προς το δρόμο, το απέναντι, το γνωστό, ή το άγνωστο, το συνηθισμένο ή το απρόσμενο.

Κλειστή πόρτα πάει να πει διαφυλάττω ό,τι έχω εντός του σπιτιού, σημαίνει ακόμα επικράτηση ησυχίας και ηρεμίας όπως είναι οι ώρες του ύπνου και του φαγητού.

Βασικά οι άνθρωποι αισθάνονται ασφαλείς όταν η πόρτα είναι κλειστή, κλειδωμένη και καμιά φορά διπλοκλειδωμένη (ή διπλωμπαρωμένη).

Οι παλιές πόρτες της Μεσαιωνικής Πόλης αναπόσπαστα κομμάτια των σπιτιών, δοκιμάστηκαν στο πέρασμα του χρόνου και παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον από πολλές πλευρές: ιστορικές, λαογραφικές, αρχιτεκτονικές ακόμα και... ξυλουργικές.

Επιπλοποιοί ή ξυλουργοί, άλλοτε με έμπνευση άλλων έργων κατασκεύασαν εντυπωσιακά έργα τέχνης και τεχνικής.

Οι παλιές πόρτες, αποτελούν μέρος του ενδιαφέροντος που παρουσιάζει η Μεσαιωνική Πόλη, πολλές από τις οποίες κουβαλούν στις πλάτες τους μοτίβα και τεχνοτροπίες των περασμένων αιώνων: ιπποτοκρατία, τουρκοκρατία, ιταλοκρατία. Αλλά και από τους νεότερους και νεότατους χρόνους, αμέσως μετά την Απελευθέρωση της Ρόδου και της Δωδεκανήσου γενικότερα.

Φυσικά και δεν κουβαλούν όλες οι πόρτες το παρελθόν και την ιστορικότητα. Σε εμπορικούς δρόμους, θα προσέξει κανείς πως έχουν γίνει πολύ σοβαρές μετατροπές σε πόρτες και παράθυρα, στο βωμό του κέρδους. Πάνω στο παλιό κέλυφος, κατασκευάστηκαν κουφώματα, που δεν σεβάστηκαν το σχετικό κανονισμό της παλιάς αυτής πόλης.

Σ’ αυτή τη χώρα και φυσικά σ’ αυτόν τον τόπο οι καπάτσοι έχουν τη δύναμη να γράφουν στα παλιά τους παπούτσια την τήρηση των νόμων και των κανονισμών.

Ενώ οι ταπεινοί, για να ανοίξουν ένα παραθυράκι τουαλέτας, θέλουν χρονοβόρες διαδικασίες και σπατάλη χρημάτων με αβέβαιο αποτέλεσμα. Αλλά το λαδάκι του φτωχού φτάνει μόνο για τη σαλάτα και το καντήλι της Παναγιάς. Ας ξαναγυρίσουμε στις πόρτες.

Πίσω από κάθε πόρτα και μια ανθρώπινη ιστορία.

Όπως είπε κάποτε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, με συγκινεί ο καθένας που υποφέρει, που βασανίζεται, που γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Αυτό το συμπέρασμα θα νιώσει κανείς αν ακούσει τις ιστορίες των ανθρώπων και αφού περάσει το κατώφλι της πόρτας τους.

Πόσα δημοτικά τραγούδια, πόσες μαντινάδες, αλλά και πόσα ακόμα λαϊκά τραγούδια, δεν έχουν γραφτεί για την πόρτα, το ιερό αυτό σύμβολο του σπιτιού!

Ένας περίπατος, μια περιδιάβαση, φυσικά με τα πόδια, στα στενά δρομάκια, της παλιάς αυτής πόλης, αποτελεί μια συναρπαστική εμπειρία, και, για να αποτιμήσει κανείς Έλληνας ή ξένος επισκέπτης το παρελθόν και το παρόν.

Εμπειρία από τα έργα επιπλοποιών, ξυλουργών, ξυλογλύπτων, γενικά τεχνιτών του ξύλου, της πέτρας και του σίδερου.

Μπορεί ο καθένας να αφήσει το αυτοκίνητό του και να ζήσει μια ενδιαφέρουσα οδοιπορία, οποιαδήποτε ώρα. Θα προσέξει εικόνες που δεν θα συναντήσει έξω από τα μεσαιωνικά τείχη. Ακόμα θα προσέξει τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν και συμπληρώθηκαν στο πέρασμα των αιώνων!

Εικόνες αποτυπωμένες στα κτίρια, στις πόρτες, στα οικόσημα, σχεδόν παντού. Διαχρονική ιστορία, μοναδικά τεκμήρια, μοναδικός οικισμός. Κι αφού μιλάμε για πόρτες, οφείλουμε να πούμε δυο λόγια τους τεχνίτες τους.

Ανώνυμοι τεχνίτες του ξύλου Έλληνες ή ξένοι, μας κληροδότησαν θαυμάσια έργα με πηγαία δύναμη και συγκινητική αφοσίωση. Πόρτες για οικιακή και εκκλησιαστική χρήση που απευθύνονται στην ανθρώπινη ευαισθησία και ανάγκη.

Η ξυλοτεχνία, όπως και η ξυλογλυπτική άνθησε στη Μεσόγειο και φυσικά και στον υπόλοιπο κόσμο. Όμως εδώ στη Ρόδο έχουμε αρκετά έργα που ανάγονται στα χρόνια της Ιπποτοκρατίας, με εισαγωγές από Ισπανία, Ισραήλ, Αίγυπτο, Μικρά Ασία.

Άνθησε ακόμα η τέχνη αυτή στο βαλκανικό χώρο, με τα τέμπλα, με τα εκκλησιαστικά έπιπλα, τις εσωτερικές και εξωτερικές διακοσμήσεις, με τις πόρτες και τα μπαλκόνια των σπιτιών.

Το συνταίριασμα και το σκάλισμα του ξύλου, στα χέρια του τεχνίτη, ήταν έργο της φαντασίας του και της οξυδέρκειάς του. Τεχνίτες του ξύλου υπήρχαν όχι μόνο στη Ρόδο, αλλά και στην Κάλυμνο, στη Χίο, Κρήτη, Πελοπόννησο και φυσικά στη Μικρά Ασία. Τα επώνυμα Ταλιαδόρος (ή ταγιαπόρος), Πελεκάνος, Σκαλιστής, κ.ά. φανερώνουν τους κατασκευαστές, διακοσμητές και γενικά τους τεχνίτες ξύλου.

Μια άλλη κατηγορία τεχνιτών, που έχουν μεγάλη σχέση με την πόρτα, είναι οι σιδεράδες, αυτοί που φτιάχνανε τις κλειδαριές, τα κλειδιά, τις αμπάρες, τα πόμολα, τα σιδερικά συμπληρώματα και τα στηρίγματα.

Πίσω από κάθε πόρτα, ο χρόνος έχει υφάνει τις αποφάσεις των ανθρώπων. Η ζωή δεν γράφεται μόνο από τους επαγγελματίες, αλλά και από τους απόμαχους της ζωής. Κυρίως από αυτούς που έχουν λόγο να μας διηγηθούν την αδικία, την ανισότητα, την περιφρόνηση, την απόγνωση που νιώθουν.

Αυτούς τους ανθρώπους γνώρισα στη Μεσαιωνική Πόλη. Άλλοι κλείνουν την πόρτα γιατί δεν θέλουν να γίνει γνωστή η πονεμένη ιστορία τους, η οδυνηρή περιπέτειά τους, άλλοι πάλι θέλουν να την κοινοποιήσουν ως ένα ξέσπασμα, ως μια εξομολόγηση ή ως μια επαφή από άνθρωπο σε άνθρωπο. «Έλα να σου τα λέω και συ να τα γράφεις...».

Η κοινωνική ανθρωπολογία, θα μπορούσε να καταγράψει χιλιάδες ιστορίες με τις ζωές των ανθρώπων, μέσα από την πόρτα τους ή έξω από αυτή. Ιστορίες διαφορετικές από εκείνες που καταγράφουν οι διανοούμενοι αν και οφείλει να επιβάλλει τι νοήσει επί της εμπειρίας.

Οι άνθρωποι της Μεσαιωνικής Πόλης, έχουν το μοναδικό προνόμιο να κατοικούν σε σπίτια που όμοια ελάχιστα εντοπίζουμε στον ευρωπαϊκό χώρο.

Τη μεταφορική έννοια της πόρτας και του κλειδιού τη συναντάμε πολλές φορές στη γλώσσα των πολιτικών. Στα μέσα του Οκτωβρίου του 2016, διαβάσαμε στον τύπο πως «χτύπησαν την πόρτα του Επιτρόπου Πιερ Μοσκοβισί 36 ευρωβουλευτές ζητώντας την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους, με επιστολή τους».

Η απάντηση του Γάλλου ήταν «χτύπησαν την πόρτα μου; τόσο το καλύτερο...». Ο Τύπος σχολιάζοντας το γεγονός πρότεινε πως «την πόρτα του Γερμανού υπουργού Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, έπρεπε να χτυπήσουν, έστω κι αν είναι ερμητικά κλειστή». Και ακόμα πως «το κλειδί του ελληνικού θέματος, κρατά σφιχτά στα χέρια του ο Β. Σόιμπλε».

Να κλείσω το ταπεινό μου σημείωμα, μ’ ένα ποιητικό σχεδίασμα από την ολιγοσέλιδη συλλογή μου, με τίτλο «Άγρια Κοχύλια», εμπνευσμένο από τις μεσαιωνικές πόρτες της Ρόδου:

Πόρτα παλιά
Από κορμούς ψηλούς και δυνατούς,
φτιάξανε το κορμί μου
κι από τεχνίτη ονομαστό έγινε το σκαρί μου.
Στο ίδιο σπίτι βρίσκομαι,
δεν ξέρω πόσα χρόνια, κάτω από ήλιο
ή βροχή ή κρύο ή με χιόνια.
Πόσοι έγειραν επάνω μου, ποτίζοντας με δάκρυα κι άλλοι με πόνο κάθησαν
σε μια μου μόνο άκρια.
Μωρά προσπάθησαν από εμέ στον κόσμο για να βγούνε, γέροι με κόπο έψαξαν
την κλειδαριά να βρούνε.
Τώρα, οι άνθρωποι για πάντα με έχουν κλείσει με αράχνες, στάχτες και σκουριές με έχουν σφραγίσει.
Κ.Μ.Χ.