Το παιδικό ψέμα: Μια κακή και επικίνδυνη παιδική συνήθεια

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Θεόδωρος Παπανδρέου
Επίτιμος σχολικός Σύμβουλος

Ένα από τα πιο θλιβερά παιδικά ελαττώματα, που έχει τις ρίζες του στο οικογενειακό περιβάλλον, είναι το παιδικό ψέμα. Η κακή αυτή συνήθεια, γίνεται αιτία να αναταράσσονται οι διαπροσωπικές σχέσεις της οικογένειας, να δημιουργείται κλίμα αβεβαιότητας κι αμφιβολίας και δυστυχώς οι ανθρώπινες αξίες της ειλικρίνειας, της εμπιστοσύνης και του αλληλοσεβασμού να μεταναστεύουν μακριά από τον αθώο και αγνό παιδόκοσμο.

Ο πατέρας και η μητέρα, στην προσπάθεια τους να δικαιολογήσουν κάποιες καθημερινές ασυμφωνίες καθώς επίσης και τις διαταραγμένες σχέσεις με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους, καταφεύγουν στην πρόχειρη δικαιολογία, καθιερώνοντας το ψέμα στο διαιτολόγιο της συζυγικής ζωής.

Η συμπεριφορά αυτή και ιδιαίτερα η λανθασμένη και αψυχολόγητη αγωγή που ακολουθούν τα παιδιά τους, αποτελούν τους παράγοντες εκείνους που δημιουργούν στα μαγνητόφωνα της παιδικής ψυχής τα πρότυπα παραδείγματα μίμησης του ψέματος! Έτσι το παιδί που όλα τα παρακολουθεί, περνά καθημερινά από τέλεια σεμινάρια και γίνεται αργά, αλλά σταθερά ένας «τέλειος ψεύτης»!

Οι αιτίες που αναγκάζουν ένα παιδί να καταφεύγει στο ψέμα για να καλύψει την κοινωνική του ανεπάρκεια, είναι συνήθως συναισθηματικές και ηθικές. Οι πιο συνηθισμένες είναι η ειρωνεία, ο φόβος της τιμωρίας, ο πληγωμένος εγωισμός, η αφαίρεση προνομίου, η ντροπή, η ζήλια, η εκδίκηση, η μυθομανία και ακόμη η αντιπαιδαγωγική συμπεριφορά μερικών γονέων, να χρησιμοποιούν αβίαστα στην καθημερινή οικογενειακή τους επικοινωνία την εύκολη λύση του ψέματος.

Το αθώο στην αρχή και επικίνδυνο αργότερα παιδικό ψέμα, δημιουργείται σιγά-σιγά και αθόρυβα και το παιδί βιώνει μια άθλια και ανεπανόρθωτη κατάσταση που είναι αδύνατο να ξεριζωθεί. Υπαίτιοι κατά μεγάλο ποσοστό της δημιουργίας αυτής της κατάστασης είναι οι ίδιοι οι γονείς και οι άνθρωποι του στενού τους περιβάλλοντος.

Τι είναι ψέμα
Ψέμα και αλήθεια είναι δυο διαφορετικές και αντίθετες θέσεις που δεν μπορούν ποτέ να συμβιβαστούν, γιατί κάτι το οποίο είναι ψέμα δεν μπορεί ταυτόχρονα να είναι και αλήθεια. Ψέμα λοιπόν είναι ένα ψυχοκοινωνικό φαινόμενο, μια απόπειρα υποβολής, κατά την οποία το άτομο προσπαθεί από πρόθεση να παρουσιάσει σε άλλο άτομο μια σκέψη που δεν είναι σύμφωνη με ότι πιστεύει για την αλήθεια.

Πότε παρουσιάζεται
Από το δεύτερο χρόνο το παιδί αρχίζει να καταλαβαίνει ότι κάθε πράγμα έχει το δικό του όνομα. Μέχρι το έτος αυτό είναι αδύνατο να πει ψέμα, γιατί δεν έχει αποκτήσει ακόμη συγκεκριμένες παραστάσεις. Στο τέλος του τρίτου έτους, δεν μπορούμε ακόμη να του καταλογίσουμε ευθύνες για ψέμα, γιατί δεν είναι σε θέση να κάμει καμιά σκόπιμη απάτη. Όμως στο τέταρτο έτος το παιδί αρχίζει να λέει ψέματα, τα οποία όμως είναι μακριά από την ανηθικότητα και αν παρουσιαστεί το αντίθετο, σίγουρα αυτό θα οφείλεται σε ψυχική ανωμαλία ή σε λάθος καθημερινής αγωγής. Κατά το πέμπτο έτος αρχίζει να προσθέτει στον κόσμο της φαντασίας του στοιχεία νέα και άγνωστα, τα οποία ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Γενικά στο μικρό παιδί βασιλεύει το πραγματικό ψέμα, ενώ το συνειδητό και το ψέμα από συμφέρον είναι πολύ σπάνιο. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά στο ψεύτικο ψέμα, που έχει σαν βάση το παιχνίδι και την επιθυμία του για έκπληξη!

Είδη ψεμάτων
Το παιδί όταν ξεπεράσει τη δεύτερη παιδική ηλικία, αρχίζει λόγω της κοινωνικής επαφής να καταλαβαίνει, ότι το ψέμα είναι παραδεκτό στη ζωή, γιατί βλέπει καθημερινά μια αλυσίδα απάτης, υποκρισίας και ανειλικρίνειας. Γνωρίζει τα τεχνάσματα της διαφήμισης και προπαγάνδας, των εμπορικών συναλλαγών, των αστυνομικών επιχειρήσεων, τα κόλπα των κλεφτών και των κακοποιών που καθημερινά παρουσιάζουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Έτσι γεννιούνται οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία των παιδικών ψεμάτων, τα οποία ανάλογα με την αιτία, το σκοπό και το περιεχόμενο μπορούν να χωριστούν στα παρακάτω είδη:

Φανταστικά ψέματα
Παρουσιάζονται στην ηλικία των (10) ετών και οφείλονται:

* Στην υπερβολική φαντασία, η οποία στη μικρή ηλικία βρίσκεται σε έξαρση.

* Στην έλλειψη παρατηρητικότητας από τη μια μεριά και στην υποβολή και ανθυποβολή, από την άλλη, όπου μιμείται τους μεγάλους και υποβάλλεται από αυτούς Ψέματα από τεμπελιά.

Είναι ο πιο εύκολος τρόπος που χρησιμοποιεί το παιδί για να δικαιολογήσει την αδιαφορία και τη τεμπελιά του και να δικαιολογήσει την απραξία και τα λάθη του.

Ηρωικά ψέματα
Η μορφή τούτη των ψεμάτων παρατηρείται συνήθως σε μεγάλα παιδιά κι έχουν για κίνητρα ευγενικούς σκοπούς. Ένα μεγάλο παιδί, παράδειγμα, παρακινούμενο από αγάπη ή και από επίδειξη ακόμη, προσπαθεί να καλύψει κάποιο παράπτωμα που έκανε ένα μικρό παιδί, φτιάχνοντας ένα έντεχνο ψέμα.

Ψέματα από συμπάθεια ή αντιπάθεια
Παρακινούμενα τα παιδιά από το συναίσθημα της συμπάθειας και αντιπάθειας, λένε ψέματα με σκοπό να ευχαριστήσουν τα πρόσωπα της αρεσκείας τους και το αντίθετο.

Ψέματα δικαιολογίας (Φόβος της τιμωρίας)
Το παιδί θέλοντας να δικαιολογήσει μια κάποια αταξία, ανυπακοή και γενικά κάθε απρεπή συμπεριφορά του, αναγκάζεται να πει ψέματα για να αποφύγει προφανώς την προβλεπόμενη τιμωρία

Ψέμα = Συκοφαντία
(Πληγωμένος εγωισμός)
Το ψέμα τούτο παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις, διότι το παιδί δημιουργεί φανταστικές και ανύπαρκτες ιστορίες, με σκοπό πάντα να βλάψει κάποιο άλλο. Προσπαθεί δηλαδή, κατά θαυμάσιο τρόπο να ενοχοποιήσει τους συμμαθητές του, το δάσκαλό του, και τους ανθρώπους της συντροφιάς του.

Ψέματα από ζήλεια και αφαίρεση προνομίου
Συνήθως τα ψέματα αυτά παρουσιάζονται στα δευτερότοκα παιδιά, κατά τη διάρκεια της εμφάνισης του νέου παιδιού στην οικογένεια. Το πρωτότοκο παιδί το οποίο είχε συνηθίσει στην απεριόριστη ελευθερία και στην ολοκληρωτική κληρονομιά της γονικής αγάπης και συμπάθειας, δεν μπορεί να κατανοήσει και κυρίως να διακρίνει, ότι η απαραίτητη φροντίδα και η συνεχής ενασχόληση των γονέων προς το μωρό.

Ψέματα από ματαιοδοξία
Η κολακεία, η διπροσωπία, η επίδειξη, το γεμάτο εγωισμό βάδισμα και γενικά η προσπάθεια του παιδιού να γίνει αντικείμενο προσοχής των γύρω του, δημιουργούν το συναίσθημα της ματαιοδοξίας, η οποία είναι μια μυθομανιακή προδιάθεση κι επιδίωξη, που έχει σαν συνέπεια το ψέμα για επικράτηση κι επιβολή.

Ψέματα από καύχηση-(Μυθομανία)
Εδώ συναντούμε έναν τύπο παιδιού που καυχιέται όπου βρεθεί και όπου σταθεί, στο σπίτι, στο σχολείο, στο δρόμο στους χώρους διασκέδασης και γενικά στις συναναστροφές του.

Παιδευτικές παρεμβάσεις
Οι γονείς και άνθρωποι που διαβιούν στον οικογενειακό περίγυρο του παιδιού και γενικά όσοι ασκούν παιδευτικό και συμβουλευτικό ρόλο, καλό είναι κι επιβάλλεται να γνωρίζουν απαραίτητα, τις φανερές και τις άδηλες επιθυμίες και δυνατότητες των παιδιών για να είναι βέβαιοι ότι ακολουθούν σωστή πορεία ανατροφής των παιδιών τους.

Για το λόγο αυτό θα πρέπει εκτός από την άμετρη και ειλικρινή γονική αγάπη, να εφαρμόζουν στις διαπροσωπικές τους σχέσεις με το παιδί τις ενδεικνυόμενες παιδευτικές παρεμβάσεις, οι οποίες πιστεύεται πως θα αποτρέψουν ή τουλάχιστο θα προλάβουν τη δημιουργία του ακούσιου και αθώου στην αρχή και επικίνδυνου και ηθελημένου αργότερα παιδικού ψέματος.

Μερικές από αυτές τις συμβουλές και παρεμβάσεις, που πρέπει να έχουν υπόψη τους οι γονείς στο καθημερινό τους συντροφικό διαιτολόγιο θεωρούνται, δειγματικά, και οι παρακάτω:

* Η δημιουργία μιας ζεστής, ευχάριστης και γεμάτης αγάπης και στοργής οικογενειακής ατμόσφαιρας, έτσι ώστε το παιδί να νιώθει τους γύρω του σαν φίλους και να τους εκμυστηρεύεται όλα του τα μυστικά.

* Να λένε στο παιδί την αλήθεια, όσο πικρή και επώδυνη κι αν είναι.

* Να εξετάζουν το σκοπό για τον οποίο αναγκάζεται το παιδί να λέει ψέματα. Αν είναι πράγματι ηθικός, να του υποδεικνύουν άλλο τρόπο για να φτάσει σ’ αυτόν. Αν όμως ο σκοπός είναι ανήθικος, να προσπαθούν να το πείσουν να τον εγκαταλείψει και όχι να το αφήνουν σε αβεβαιότητα.

* Να μη θαυμάζουν και να χειροκροτούν το παιδί τους, που με ευστροφία τους εξιστορεί κάποιο πολύπλοκο ψέμα.

* Όταν ρωτάει να μάθει κάτι το παιδί, δεν πρέπει να δίνουν ψεύτικές απαντήσεις ή να διστάζουν να του απαντήσουν, ή ακόμη να αποκρύβουν την αλήθεια.

* Να μη φορτώνουν στα άλλα παιδιά τις ζημιές που έκανε το μικρό παιδί, με σκοπό να σταματήσει το κλάμα.

* Να μην λένε στο παιδί ότι δεν υπάρχουν λιχουδιές ή γλυκίσματα, ενώ αυτό γνωρίζει ότι υπάρχουν και πού είναι κρυμμένα.

* Να μην υπόσχονται στο παιδί ότι, αν μαρτυρήσει την αλήθεια για κάτι αρνητικό που έκανε, δεν θα τιμωρηθεί ενώ αυτοί κάνουν το αντίθετο.

* Η μαμά δε θα πρέπει να λέει στο παιδί πως, αν συνεχίσει να έχει ανάρμοστη συμπεριφορά θα πάψει να το αγαπά, γιατί αυτό προκειμένου να μη χάσει τη μητρική στοργή θα καταφεύγει σε ψεύτικες δικαιολογίες.

* Δε θα πρέπει οι γονείς στην προσπάθεια τους να παρουσιάσουν στους φίλους τους τις αρετές του παιδιού τους, να αφηγούνται ανύπαρκτες επιτυχίες, βραβεία και πρωτιές, γιατί αυτό θα συνηθίσει να αφηγείται φανταστικές ιστορίες για τιμητικές διακρίσεις που δε συνέβησαν ποτέ.

* Να μη λένε στο παιδί να δικαιολογεί τις απουσίες του από τις εκδηλώσεις του σχολείου και την αμέλεια του στις σχολικές υποχρεώσεις, λέγοντας ότι ήταν άρρωστο, ενώ είχαν πάει για διασκέδαση.

* Να πάψουν μερικοί γονείς να βεβαιώνουν το δάσκαλο, ότι οι εργασίες του σπιτιού έγιναν από το παιδί, ενώ συμβαίνει το αντίθετο.

* Οι γονείς και ιδιαίτερα μερικές μητέρες να μη χρησιμοποιούν την έκφραση «πες παιδί μου ότι δεν είμαι εδώ», οσάκις τις ζητούν στο τηλέφωνο ή εκφράζουν την επιθυμία για επίσκεψη.

* Δεν πρέπει να μιλούν μπροστά στο παιδί για ψεύτικες φορολογικές δηλώσεις για παρανομίες και για διάφορα τεχνάσματα και ψεύτικα επιχειρήματα, προκειμένου να διεκπεραιωθούν οι υποθέσεις τους.

* Γενικά θα πρέπει οι γονείς να μην είναι αυστηροί, πιεστικοί και άκαμπτοι στις απαιτήσεις τους, γιατί προκειμένου το παιδί να ανταποκριθεί στα θελήματά τους αναγκάζεται να καταφεύγει στο ψέμα.

Εξ όσων περιληπτικά αναφέρθηκαν διαφαίνεται επιτακτικά η ανάγκη πρόληψης και εξαφάνιση του παιδικού ψέματος, καθόσον λέγεται ότι, «Το ψέμα, είναι ένα ιδιόμορφο φόρεμα με το οποίο τυλίγεται η ψυχή και κρύβεται. Όλους τους ανθρώπινους τύπους μπορείς να τους διακρίνεις και να τους κατονομάσεις..το ψεύτη όμως ποτέ! Διότι ο ψεύτης δεν έχει πρόσωπο!».