Κόρυλος η αβελλάνιος (CORYLUS AVELLANA)

ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ

Γράφει ο Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης έφορος αρχαιοτήτων ε.τ. Η Κόρυλος η αβελλάνιος ( Corylus avellana) ανήκει στο Γένος Κόρυλος (Corylus) και είναι φυτό γνωστό με το όνομα λεπτοκαρυά ή φουντουκιά. Το Γένος Κόρυλος (Corylus) περιλαμβάνει περίπου δεκαπέντε (15) είδη. Στην Ελλάδα απαντούν ως αυτοφυή τρία (3) είδη, από τα οποία γνωστότερο είναι η Κόρυλος η αβελλάνιος, η οποία καλλιεργείται κυρίως για τον πολύ εύγεστο καρπό της, τα λεπτοκάρυα ή φουντούκια. Το είδος αυτό είναι ιθαγενές της Δυτικής Ασίας και της Ευρώπης. Στην Ελλάδα απαντά ως αυτοφυές (΄Αθως/΄Αγιον ΄Ορος, Ρόδος/ Φουντουκλί και αλλαχού), αλλά και καλλιεργείται, για τους εύγεστους και θρεπτικούς καρπούς του. Πρόκειται για θάμνο φυλλοβόλον ή μικρόν δένδρον ( ύψους 2,00-6,00 μ. περίπου). Τα φύλλα του είναι ωοειδή, στρογγυλά, πριονωτά ή ελαφρώς έλλοβα, τριχωτά, οξύληκτα, με μικρούς μίσχους. ΄Εχουν χρώμα ζωηρό πράσινο, λίγο πιο ανοικτό στην κάτω επιφάνεια αυτών. Τα άνθη είναι μονογενή και το φυτό μόνοικο. Τα άρρενα άνθη σχηματίζουν μακρείς, κρεμαστούς ιούλους και τα θήλεα βραχείες, κωνοειδείς, ολιγανθείς ταξιανθίες. Ο καρπός αυτού είναι κάρυον, ωοειδές, καστανόχρωμο, που περιβάλλεται από πράσινο, κυπελλόμορφο, σχισμένο περίβλημα. Η φουντουκιά αναπτύσσεται σε εδάφη πλούσια, δροσερά και χαλαρά. ΄Εχει ανάγκη από σκιά και από 4-5 ποτίσματα κατά την διάρκεια του Θέρους ( Πρβλ. Γ. Χριστόπουλος, Εκδοτική Αθηνών, Φυτολογία, σ. 330-331). Η φουντουκιά φαίνεται ότι εκαλλιεργήθηκε για πρώτη φορά στην περιοχή του Πόντου (Βόρεια Μικρά Ασία) πριν από τον 6ον αι. π. Χ. Αργότερα η καλλιέργεια του φυτού αυτού διαδόθηκε και στην Ελλάδα και από τους ΄Ελληνες αποίκους μεταφέρθηκε στην Νότιον Ιταλίαν. Σήμερα καλλιεργείται ιδιαίτερα στην Τουρκία (πρώτη χώρα στην παραγωγή φουντουκίων παγκοσμίως), την Ιταλία, την Ισπανία, τις Η. Π. Α. και αλλαχού. Στην Ελλάδα η φουντουκιά καλλιεργείται σε διάφορες περιοχές, αλλά κυρίως στην Δράμα, Ξάνθη, Πιερία και το ΄Αγιον ΄Ορος. ( Πρβλ. ΄Αρθρον «Φουντουκιά», Εγκυκλοπαιδεία «ΝΕΑ ΔΟΜΗ», τ. 28, Αθήνα αν. χρ. εκδ., σ. 90). ΄Αλλα είδη φουντουκιάς, τα οποία απαντούν ως αυτοφυή στην Ελλάδα, είναι τα εξής : 1) Κόρυλος η μεγίστη (Corylus maxima). 2) Κόρυλος η κολούρνα (Corylus colurna), η οποία είναι γνωστή και ως «αγριοφουντουκιά». Τα σπουδαιότερα είδη, τα οποία καλλιεργούνται εκτός της Ελλάδος, είναι τα επόμενα: 1) Κόρυλος η αμερικανική (Corylus americana). 2) Κόρυλος η κερατοφόρος (Corylus cornuta). Ο καρπός αυτής είναι κάρυον και αποτελείται από ένα ξυλώδες, αδιάρρηκτον περικάρπιον, λευκοπράσινον αρχικώς, σκούρο, ερυθρωπό κατά την ωρίμανση, στο οποίον περικλείεται ένα δικοτυλήδονο, χονδρό, σφαιροειδές σπέρμα, που είναι επενδεδυμένον με μίαν λεπτή μεμβράνη, θαμπή και χνουδωτή. Το σπέρμα (ψίχα) είναι εδώδιμο, εύγεστο και ελαιούχον. Με πίεση δίδει αρίστης ποιότητος έλαιον (50-75 %). Η φουντουκιά και οι καρποί αυτής τα φουντούκια, είναι γνωστά από αρχαιοτάτων χρόνων και αναφέρονται από διαφόρους αρχαίους συγγραφείς. Ο Θεόφραστος ο Ερέσιος ή Λέσβιος γράφει σχετικώς: « … των δε χυλών οι μέν εισιν οινώδεις, ώσπερ αμπέλου, συκαμίνου, μύρτου. Οι δ΄ ελαιώδεις, ώσπερ ελάας, καρύας, αμυγδαλής, πεύκης, πιτύος, ελάτης». (Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 1, 12, 1. Πρβλ. αυτόθι 3, 2, 3 και 3, 3, 1). Ο αυτός συγγραφέας αλλού αναφέρει: «Αυτών δε των καθ΄ έκαστα δένδρων τα μεν συναβλαστάνει τοις ημέροις,… τα δε και προ Ζεφύρου και μετά πνοάς ευθύ Ζεφύρου… Πρωίβλαστα δε και καρύα και δρυς και ακτέος». (Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 3, 4, 2). Ειδικώτερα ως προς τον χρόνον της καρποφορίας της φουντουκιάς, ο Θεόφραστος γράφει τα επόμενα: «Τέρμινθος δε περί πυρού αμητόν ή μικρώ οψιαίτερον αποδίδωσι και μελία και σφέδαμνος του Θέρους τον καρπόν. Κλήθρα δε και καρύα και αχράδων τι γένος μετοπώρου». (Θεόφραστος, περί φυτών ιστορίας 3, 4, 4). Επίσης ο Θεόφραστος αναφέρει, ότι η φουντουκιά φύεται κυρίως στις περιοχές της Βορείου και ΒΑ Μικράς Ασίας ( σημερινή Τουρκία): « Εν δε τη Προποντίδι γίνεται και μύρρινον και δάφνη πολλαχού εν τοις όρεσιν. ΄Ισως δ΄ ένια και των τόπων ίδια θετέον…. Οίον ο μεν Τμώλος έχει και ο Μύσιος ΄Ολυμπος πολύ το κάρυον και το δυσβάλανον». (Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 4, 5, 4). Ο αυτός συγγραφέας σημειώνει σχετικώς τα ακόλουθα: «Ταύτη μεν ουν πη διαφέρει. Τη δε ομοίως έχει τω πάντα κατά την πρόσφυσιν του λοβού και του στάχυος αφιέναι την ρίζαν και μη καθάπερ εν τοις δενδρικοίς τισιν ανάπαλιν, οίον αμυγδαλή, κάρυον, βαλάνω τοις τοιούτοις». (Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 8, 2, 2). Ο Διοσκουρίδης ονομάζει τα φουντούκια «Κάρυα Ποντικά» ή «Λεπτοκάρυα» και αναφέρει σχετικώς τα ακόλουθα: «Τα δε Ποντικά (κάρυα), α ένιοι λεπτοκάρυα καλούσι, κεφαλής κακωτικά, κακοστόμαχα. Και αυτά δε λεία συν μελικράτω πινόμενα βήχα παλαιάν ιάται, φρυκτά δε εσθιόμενα συν πεπέρει ολίγω, κατάρρουν πεπαίνει. ΄Όλα δε κατακαέντα λεία μετ΄ οξυγγίου ή στέατος αρκείου, αλωπεκίας περιχρισθέντα δασύνει. Φασί δε ένιοι ότι μετά ελαίου τα κελύφη κεκαυμένα και λειοτριβηθέντα επί γλαυκοφθάλμων παιδίων τας κόρας και τρίχας μελαίνει, καταβρεχομένου του βρέγματος». (Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής 1, 125, 3). Τα ώριμα, ξηρά φουντούκια αποφλοιώνονται και καταναλώνονται, είτε ωμά, είτε ψητά (πεφρυγμένα). Είναι πολύ εύγεστα και θρεπτικά, όπως και οι άλλοι ξηροί καρποί (καρύδια, αμύγδαλα, φυστίκια κλπ.) και η κατανάλωση αυτών από τον άνθρωπον, παρέχει σε αυτόν δύναμη και ευεξία και γενικώς συμβάλλει στην καλή διατήρηση της υγείας αυτού. Επίσης τα φουντούκια χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην Ζαχαροπλαστική. Το φουντουκέλεαιον, όπως και το καρυδέλαιον και αμυγδαλόλαδον, χρησιμοποιούνται ευρύτατα από την Λαϊκή Ιατρική. Σε Κρητικόν Ιατροσόφιον του 19ου αι. αναφέρονται μεταξύ άλλων και τα εξής: « Εις πόνους οτίου. … καριδέλεον και ανυγδαλόλαδον βάλε εις την φωτιάν να ζεσταθούν ολίγον και βάλε εις το οτίον». (Ν. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροδόφιον του 19ου αι., Ρέθυμνον 2001, σ. 65.). Στο ίδιον Ιατροσόφιον σημειώνεται: «Το καριδέλεον είναι ωφέλιμον να τρώγι ο άνθρωπος και (να) αλίφεται εις κάθε ασθένεια, ιάται». (Ν. Παπαδογιαννάκης, έ.α, σ. 161).