Υπερανάλυση: σκέψεις χωρίς τέλος...

Μαρία Καρίκη

Οι σκέψεις αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ψυχοσύνθεσής μας. Τόσο η ποσότητα όσο και η ποιότητά τους επηρεάζουν και καθορίζουν τα συναισθήματα και τη διάθεσή μας. Πριν αποφασίσουμε, πριν επιλέξουμε, πριν ενεργήσουμε σκεφτόμαστε και αναλύουμε καταστάσεις και πιθανότητες. Έχουμε ανάγκη να προετοιμαστούμε νοητικά για οτιδήποτε συμβαίνει τώρα ή πρόκειται να συμβεί στο μέλλον. Ωστόσο, πολλές φορές σκεφτόμαστε και αναλύουμε και το παρελθόν, είτε για να κατανοήσουμε βαθύτερα κάποια πράγματα είτε γιατί δεν μπορούμε εύκολα να «ξεπεράσουμε» ό,τι μας πλήγωσε και μας ταλαιπώρησε.

Η ανάλυση από μόνη της είναι θεμιτή και αναγκαία για να αποκωδικοποιήσουμε και να εμβαθύνουμε στην πραγματικότητα που μας περιβάλλει. Τι συμβαίνει, όμως, με την υπερανάλυση; Πόσο χρήσιμη ή όχι μπορεί να είναι; Πόσο επιζήμια και επικίνδυνη μπορεί να γίνει; Η υπερανάλυση αφορά πολλαπλές αναγνώσεις και ερμηνείες μιας κατάστασης που συνήθως είναι συναισθηματικά φορτισμένη και μας απασχολεί σημαντικά. Χάνουμε τον έλεγχο, χάνουμε το μέτρο. Γίνεται τόσο επίμονα και κατ’επανάληψη που σχεδόν πλησιάζει τα όρια της εμμονής. Μέσα μας επικρατεί το άγχος, η υπερβολή, η ανησυχία.

Βυθιζόμαστε σε μια δίνη σκέψεων που συνήθως παύουν να είναι αντικειμενικές και προσανατολίζονται προς σενάρια χωρίς τέλος. Και ενώ αντιλαμβανόμαστε ότι το παρακάνουμε, συνειδητοποιούμε ότι δεν μπορούμε να το σταματήσουμε. Η υπερανάλυση, τις περισσότερες φορές, εμπεριέχει αγχώδεις σκέψεις, κυρίως αρνητικές. Κι αυτό, γιατί γίνεται συνήθως από αγχώδεις ανθρώπους, τελειομανείς, φοβισμένους, πληγωμένους, εύθικτους, ανασφαλείς, με τραυματικές εμπειρίες στο ενεργητικό τους... Έτσι, η υπερανάλυση παίρνει τη μορφή μιας άμυνας προκειμένου να προετοιμαστεί και να προστατευτεί κανείς.

Στην πορεία, όμως, διαπιστώνει το άτομο ότι αντί να διευκολύνεται από την υπερανάλυση, αρχίζει να εγκλωβίζεται σε έναν τρόπο σκέψης που γίνεται δυνάστης και τιμωρός του ίδιου του του εαυτού. Συγχέουμε την αλήθεια με τις πιθανότητες. Βλέπουμε παντού εν δυνάμει κινδύνους. Γινόμαστε καχύποπτοι απέναντι στους ανθρώπους. Περιορίζουμε την αυθεντικότητα και τον αυθορμητισμό μας. Φοβόμαστε με το παραμικρό και για τα πάντα σχεδόν...

Οι άνθρωποι γύρω μας αρχίζουν να κουράζονται από την επανάληψη των ίδιων και των ίδιων σκέψεών μας. Αδυνατούν να δουν και να κατανοήσουν αυτό που εμείς τους παρουσιάζουμε. Δεν μπορούν από ένα σημείο και μετά να μας παρακολουθήσουν. Μας επισημαίνουν την υπερβολή και την «εμμονή» μας, χωρίς ωστόσο να συμφωνούμε εμείς. Για τον άνθρωπο που υπεραναλύει συνεχώς οι πιθανότητες παύουν σιγά σιγά να είναι πιθανότητες και μοιάζουν πιο πολύ με την «αλήθεια». Μια «αλήθεια» που του επιβεβαιώνει τα σενάρια, αλλά και τους φόβους του.

Οι ατέρμονες αναλύσεις οδηγούν σε ψυχική κούραση. Το ίδιο το άτομο αισθάνεται εξουθενωμένο, μονίμως αγχωμένο και σε ένταση. Φιλτράρει τα πάντα. Συνειδητοποιεί ότι δεν έχει πια τον έλεγχο των σκέψεών του, αλλά ότι οι σκέψεις είναι εκείνες που τον έχουν υπό το δικό τους έλεγχο. Και κάπως, έτσι, αρχίζει να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος: το άγχος οδηγεί σε υπερανάλυση και η υπερανάλυση σε περαιτέρω άγχος! Σε ακραίες εκδοχές, τα άτομα αυτά περισσότερο σκέφτονται και αναλύουν, παρά ζουν! Προβάλλουν στις σκέψεις τους τις ανησυχίες, τους φόβους και τις προκαταλήψεις τους και ψάχνουν στοιχεία και σημάδια προκειμένου να επιβεβαιωθούν. Υπάρχουν στιγμές που και οι ίδιοι αναγνωρίζουν ότι οι σκέψεις τους είναι μεροληπτικές και υπερβολικές, αλλά δεν μπορούν να βγουν από αυτό το μοτίβο σκέψης που μοιάζει πια να έχει εδραιωθεί μέσα τους και να είναι κυρίαρχο.

Οι σκέψεις μας, υπό φυσιολογικούς όρους, είναι το μόνο γνωστικό εργαλείο που διαθέτουμε για να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη μέσα από τις παρατηρήσεις, τις συνειδητοποιήσεις, τις παραδοχές και τους αναστοχασμούς μας. Είναι το μέσο για να αποκωδικοποιήσουμε την πραγματικότητα και να μάθουμε να υπάρχουμε μέσα σε αυτήν. Αν αυτό το υπέροχο εργαλείο χάσει την ισορροπία και το μέτρο του, τότε γινόμαστε δυστυχώς υπόδουλοι τοξικών γνωσιακών σεναρίων, διαστρεβλώσεων και υπερβολών. Και ας μην ξεχνάμε ότι οι σκέψεις επηρεάζουν τα συναισθήματα, τη διάθεση και τη συμπεριφορά μας. Άρα θα κατευθύνουν και τις πράξεις μας, τις επιλογές και τις αποφάσεις μας, την ίδια μας τη ζωή! Ας υπενθυμίσουμε, λοιπόν, στον εαυτό μας να επιτρέπει την «ανάλυση», αλλά όχι την υπερανάλυση...