1826 Σελίδες Ιστορίας: Καθ’ οδόν από τα Τριάντα προς το Φιλέρημο περιοχές δασωμένες-κοιλάδες με αιώνια ευφορία

Rodiaki NewsRoom

Τα λάθη των ιστορικών της εποχής εκείνης

Από το βιβλίο του Rottiers
Συρραφή Κώστας ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗΣ

Η συζήτηση συνεχίζεται στο ταπεινό σπιτάκι του παπά στα Τριάντα, γύρω από το βιβλίο που αντέγραψε το 1676 ο Ροδίτης Λάζαρος Χρυσόπολος.

Ο Δημήτρης είπε στον παπά ότι βασιζόταν σ’ αυτό το βιβλίο για να αντλήσει πολλές πληροφορίες και τον ρώτησε μήπως ήταν αδιακρισία να τον παρακαλέσει να του το εμπιστευτεί λίγα λεπτά για να το περιεργαστεί ξανά. Ο καλός Ευθύμιος του το έδωσε, αμέσως, και του επέτρεψε να το κρατήσει όσο χρειαζόταν, ώστε να ενημερωθούμε.

Ο Δημήτρης εξέφρασε όλη την ευγνωμοσύνη γι’ αυτή την εκδήλωση εμπιστοσύνης, και, πολύ περήφανος για το απόκτημά του, έφερε για μια στιγμή τη συζήτηση στις πλάνες του Vertot⁽¹⁾, επιμένοντας στη διαφορά ότι υπάρχει ανάμεσα στις γνώσεις που αντλούνται επί τόπου και εκείνες που συλλέγει κανείς στο γραφείο του. Και καθώς ήταν ατρόμητος συζητητής, δεν παρέλειψε, τελειώνοντας να μας θυμίσει το στίχο του Οβιδίου:

Et documenta damus, quâ simus origine nati-Και παρέχουμε τεκμήρια, των πια είναι η προέλευσή μας ⁽²⁾.
Ο σεβάσμιος Ευθύμιος μας συγκράτησε τη στιγμή που επρόκειτο να φύγουμε, λέγοντας μου ότι είχε να μου δείξει κάτι ακόμη, που θα με ευχαριστούσε πολύ. Φώναξε την κόρη του και την παρακάλεσε να πάει να φέρει το περιδέραιό της.

Η ωραία Ελένη
Η ωραία Ελένη γύρισε σε λίγο, με το κόσμημα και το έβαλε με σεβασμό στα χέρια του πατέρα της. Εκείνος μας άφησε να το δούμε λεπτομερώς.

Το αποτελούσαν πολλά χρυσά τουρκικά νομίσματα, που παρίσταναν μια σειρά σουλτάνων. Ανάμεσά τους μας έδειξε δύο νομίσματα από το ίδιο μέταλλο, που κόπηκαν στη ρόδο την εποχή των ιπποτών. Το ένα ήταν του Emeri d’ Amboise και άλλοτε το έλεγαν το «χρυσό αρνί», επειδή στο κέντρο του υπάρχει ένα αρνί με μια σημαία, με το εξής συντομογραφημένο ρητό στα λατινικά: “Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, Miserere nobis-ο αμνός του Θεού, ο αίρων τας αμαρτίας του κόσμου, ελέησον ημάς” και στην άλλη όψη το οικόσημο αυτού του Μεγάλου Μαγίστρου με τις λέξεις “Fr: Emericus: Danboise: magnus:magister: Rodi-o αδελφός Emericus d’ Amboise Μέγας Μάγιστρος Ρόδου”.

Το άλλο νόμισμα, μικρότερου μεγέθους, παρίστανε στην μια όψη την προτομή του Μεγάλου Μαγίστρου de l’ Ile Adam, και γύρω γύρω ευλαβικά το χέρι του σεβάσμιου ιερέα της τα εξής συντομογραφημένα:
“Fr: Philippus. De. Lile.Adam.magnus.hospitalis.hierosolymæ.magister-Αδελφός Φίλιππος ντε λ’ ιλ Αντάμ του τάγματος των Hospitaliers των Ιεροσολύμων, Μέγας Μάγιστρος, και στην άλλη όψη το οικόσημό του με το εξής ρητό κατά μήκος “Da.mihi.virtutem.contra.hostes.tuos-Δώσε μου ανδρεία εναντίον των εχθρών σου”.

Φίλησα ευλαβικά το χέρι του σεβάσμιου ιερέα και τον αποχαιρετήσαμε καθώς και τη γοητευτική Ελένη. Την ευχαρίστησα, κυρίως, για τη χάρη με την οποία ικανοποίησε την περιέργειά μας και για τις περιποιήσεις της και την παρακάλεσα να δεχτεί ένα μαχμουτιέ⁽³⁾, πολύ πρόσφατης κοπής, για να το προσθέσει στη συλλογή τουρκικών νομισμάτων, που αποτελούσαν το περιδέραιό της.

Στην αρχή αρνήθηκε, αλλά στράφηκε προς τον πατέρα της για να δει τη γνώμη του και τελικά δέχτηκε, αφού ο Ευθύμιος της επέτρεψε να δεχτεί το αναμνηστικό δώρο από ένα χριστιανό της Δύσης και, πρόσθεσε, θα τον ελεήσει ο Θεός την έσχατη μέρα…

Προς Φιλέρημο
…καθώς βγαίναμε από τα Τριάντα ο Δημήτρης πήρε ένα κάτοικο του χωριού για να μας οδηγήσει στο Φιλέρημο, από ένα πιο σύντομο δρόμο, που οδηγεί ομαλά στην κορυφή του βουνού. Κάναμε τη διαδρομή με τα πόδια⁽⁴⁾ ανάμεσα σε ευωδιαστά γιασεμιά, πολλά άγρια κυπαρίσσια, σουρβιές⁽⁵⁾, δαμασκηνιές και αγριοκερασιές που σκίαζαν ευχάριστα το δρόμο μέχρι το σημείο όπου άλλοτε λατρευόταν τόσο πολύ η Θεομήτωρ και όπου σήμερα συχνάζουν το πολύ-πολύ μερικοί βοσκοί. Μόλις σκαρφαλώσαμε κάμποσες οργιές, ανακαλύψαμε πάλι τη θάλασσα. Κάναμε μια μικρή στάση κοντά σε μια πολύ ρομαντική πηγή και αφήσαμε τους ανθρώπους μας να προπορευτούν με τα μουλάρια και να ξεφορτώσουν τα πράγματά μας στο σημείο του οροπεδίου όπου θα σταματούσαμε.

Αφού ξεκουραστήκαμε λίγα λεπτά, ακολουθήσαμε το δρόμο που είχαν πάρει και σύντομα φτάσαμε στην κορφή. Εκεί βρήκαμε όλους τους ανθρώπους ήδη τακτοποιημένους και τα ζώα μας να βόσκουν το άφθονο χορτάρι, ανακατεμένο με θυμάρι, άγριο βασιλικό και άλλα αρωματικά βότανα, που φυτρώνουν εκεί συνεχώς χάρη στη δροσιά. Πολλά κοπαδάκια προβάτων περνούσαν εδώ κι εκεί και συντελούσαν στο να ζωντανεύει κι άλλο η αγροτική εικόνα.

Ο Δημήτρης μου έδειξε λεπτομερώς όλη την ασιατική ήπειρο και όλα τα κοντινά νησιά, από την περίφημη Πάτμο μέχρι την Κύπρο. Κατόπιν κοιτάξαμε προς το εσωτερικό του νησιού Το βλέμμα μας ατένισε μια μεγάλη οροσειρά που κατέληξε στο όρος Αταβύριο-Atabyrio. Η μεγαλόπρεπη κορυφή του δεσπόζει όλα τα γύρω βουνά.

Το βουνό αυτό ήταν ξακουστό στην αρχαιότητα. Η παράδοση αναφέρει ότι εκεί υπήρχαν δύο μπρούτζινα βόδια, το ένα στραμμένο στη δύση και το άλλο στην ανατολή, σύμβολα καλών και κακών οιωνών για τη συγκομιδή.

Τα βουνά αυτά κανονικά δασωμένα είναι όπως τα δημιούργησε η φύση, για να χωρίζουν τα σύννεφα και να προκαλούν κανονικά τη βροχή στις κοιλάδες, όπου δημιουργεί αιώνια ευφορία. Δεν συμβαίνει πια στην Ευρώπη, όπου η υπερβολή στη βιομηχανία και η απληστία έχουν απογυμνώσει τα βουνά από μεγάλο μέρος των δασών τους, ξεχερσώνοντάς τα. Γι’ αυτό ο αέρας της Νότιας Γαλλίας έχει γίνει καυτός και οι εξαίσιες αυτές περιοχές χάνουν καθημερινά τη μαγευτική ομορφιά που τόσο ύμνησαν άλλοτε οι ποιητές και οι τροβαδούροι.

Τα μάτια μου είχαν γοητευθεί από την πραγματικά υπέροχη θέα που μας προσφερόταν απ’ όλες τις μεριές. Θα μου ήταν δύσκολο να δώσω μια περιγραφή της η οποία θα προκαλούσε στους αναγνώστες μου μέρος μόνο της εντύπωσης που προκάλεσε στις αισθήσεις μου.

Βλέποντάς με εκστατικό μπροστά στην εξαιρετική θέα, ο Δημήτρης παρασύρθηκε εντελώς φυσικά σ’ ένα από εκείνα τα τόσο συνηθισμένα του παραληρήματα και έφτασε στο σημείο να πει ότι πολύ πιθανόν αυτό ήταν το μέρος όπου ο Σατανάς έκαμε την Τρίτη και τελευταία του απόπειρα για να εξαναγκάσει τον Κύριο να τον λατρέψει, υποσχόμενος όλα όσα έβλεπε: Hœc omnia tibi dabo, etc.⁽⁶⁾
Πρέπει να έχει δει κανείς, όπως εγώ, πόσο θαυμάσιο ήταν το θέαμα εκείνης της όμορφης φύσης, ώστε να μη βρει γελοίο το γεγονός ότι ήταν δυνατόν να εμπνεύσει παρόμοια σκέψη στον Έλληνά μου.

Ιστορικά λάθη
Προς τα νοτιοανατολικά διακρίναμε το ύψωμα όπου βρίσκεται η συμβολή, σε απόσταση δύο λευγών⁽⁷⁾. Αργότερα είδα με έκπληξη ότι ένας σοφός Ανατολιστής, που χαίρει σπουδαίας φήμης, συγχέει το μέρος αυτό με το Φιλέρημο».
Εδώ θα κάνουμε μια παρένθεση. Το κείμενο που ακολουθεί περιλαμβάνεται στο βιβλίο, αλλά στις σημειώσεις. Κρίναμε σκόπιμο να το περιλάβουμε στο σημείο αυτό, γιατί αναφέρεται στο διάσημο Ανατολιστή. Γράφει ο Ροττιέ:

O Joseph Hammer στο έργο του «Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» γερμανικό έργο θεωρούμενο πολύ αξιόλογο που εκδόθηκε πρόσφατα στη Βιέννη από τον Αντουάν Στράους, γράφει στη σελίδα 200 του 2ου τόμου: Φιλέρημος ή αυτός που αγαπά τη μοναξιά, είναι ένα σκιερό και ευχάριστο ύψωμα στο εσωτερικό, σε απόσταση μισής λεύγας από την πόλη της Ρόδου, και σήμερα λέγεται Σουμπουλού, κ.λπ.

Μετά από τόσο απτή πλάνη, δεν με ξάφνιασε αυτό που διάβασα παρακάτω, στην ίδια σελίδα: Στα δυτικά της πόλης και σε απόσταση μιάς λεύγας και όχι μακριά από τη θάλασσα, υψώνεται το μεγάλο όρος του Αγίου Στεφάνου, στους πρόποδες του οποίου ο οθωμανικός Στόλος αποβίβασε το στρατό και το πυροβολικό του, κ.λπ. παρά τη γενναία αντίσταση της φρουράς του Αγίου Στεφάνου.

Όσο κι αν αισθάνομαι αποστροφή για το γεγονός ότι πρέπει να αναιρέσω ένα έργο που μόλις κυκλοφόρησε και που θα κάμει πάταγο χάρη στη φήμη του συγγραφέα του, οφείλω, για χάρη της αλήθειας, να υπερασπιστώ αυτό που ισχυρίστηκα: ότι ο Φιλέρημος και η Συμβολή ή Ζουμπουλού βρίσκονται σε απόσταση δύο λευγών το ένα με το άλλο και σε ίση σχεδόν απόσταση από την πόλη, εκτός από το Φιλέρημο που είναι λίγο πιο μακριά, και ότι οι δύο τοποθεσίες δεν είχαν ποτέ την παραμικρή σχέση μεταξύ τους.

Ως προς τη δεύτερη πλάνη του Ζοζέφ Χάμμερ, ο οποίος διατείνεται ότι το όρος του αγίου Στεφάνου απέχει μια λεύγα από τη Ρόδο και ότι υπήρχε εκεί ένα φρούριο, που η φρουρά του αγωνίστηκε για να εμποδίσει την απόβαση των τούρκων, ο αναγνώστης μπορεί να διαπιστώσει πόσο παράλογη και γελοία είναι αυτή η άποψη, εάν ανατρέξει στη σελίδα 112 αυτού του έργου.

Πολλοί ταξιδιώτες έχουν κάμει κατάχρηση του κύρους τους, παρέχοντας επιπόλαια εσφαλμένες πληροφορίες, τις οποίες δεν επαλήθευσαν από αμέλεια και συχνά έβλαψαν εκείνους που θεωρούν καθήκον τους να λένε μόνο ό,τι είναι αληθινό. Αυτός είναι ο μοναδικός λόγος που με αναγκάζει να επισημάνω για μια ασιατική περιοχή, πολύ λίγο γνωστή στην Ευρώπη, δύο χωρία για τα οποία σίγουρα δεν θα βρισκόταν κανείς να έχει αντίρρηση και πού έρχονται σε φανερή αντίθεση με τη δική μου περιγραφή της ρόδου, της οποίας εγγυώμαι τη σχολαστική ακρίβεια.

Για την Ιστορία ο Ζοζέφ φον Χάμμερ, αυστριακός, γεννήθηκε στο Γκρατς στις 9 Ιουνίου 1774 και πέθανε στη Βιέννη στις 23 Νοεμβρίου 1856. Διπλωμάτης, συγγραφέας, μεταφραστής.
Στο βιβλίο η «Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», του Χάμμερ-εξελληνισθείσα από τον Κωνσταντίνο Σ. Κροκίδα, το 1870, στο δεύτερο τόμο και στις σελίδες 503-504, γράφει ότι «ο Φιλέρημος, αλσώδης τερπνός λόφος, κείμενος ημίσειαν ώραν προς την ξηράν αρκτικώς της πόλεως καλείται νυν Ζουμπουλού (υακινθώδες).

Εν αυτώ ελατρεύετο η εικών της Παναγίας της Φιλερήμου, καταφυγούσα εις την πόλιν προ της πολιορκίας. Μίαν ώραν προς δυσμάς της πόλεως και ουχί μακράν της θαλάσσης εγείρεται το μέτριον όρος του Αγίου Στεφάνου, εις ου την υπώρειαν ο οθωμανικός στόλος προσώρμισεν· κάιζερ δε αντιστάσης καρτερώς της φρουράς του φρουρίου του αγίου Στεφάνου, απεβίβασε το πυροβολικόν και τον στρατόν, ος παραχρήμα εχαρακοποιήθη επί του όρους και περί αυτό…

Και συνεχίζει. Αυτά γράφονται από τον Χάμμερ για να δώσει τα γεγονότα της πολιορκίας του 1480 και γι’ αυτά απαντά το Ροττιέ. Τέλος γι’ αυτή την ιστορία έχουμε υπόψη-βρίσκεται στα χαρτιά μας η γαλλική έκδοση του βιβλίου που εκδόθηκε στη γαλλική με τίτλο “Histoire de l’ Empire Ottoman”, το 1844. Έτσι αρχίζει ο Ροττιέ την εξερεύνησή του στο Φιλέρημο…

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. René-Aubert Vertot ο ιστορικός των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου. Γάλλος κληρικός, γεννήθηκε στο Bennetot της Νορμανδίας, στις 25 Νοεμβρίου 1655, και πέθανε στο Παρίσι στις 15 Ιουνίου 1735. Τίτλος του έργου του «Histoire des Chevaliers hospitaliers de S. Jean de Jérusalem, appellez depuis les Chevaliers de Rhodes, et aujourd'hui les Chevaliers de Malte», 1726.
2. Μεταμορφώσεις Βιβλ. Ι

3. Τουρκικό νόμισμα χρυσό αξίας πέντε περίπου χρυσών φράγκων-κόπηκε την εποχή του σουλτάνου Μαχμούτ του 2ου (1785-1839). Είναι ο 30ός σουλτάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από το 1808 μέχρι το θάνατό του το 1839.
4. Προφανώς, όχι με ζώα.

5. Σουρβία, μικρό φυλλοβόλο δέντρο με σύνθετα φύλλα, μικρά άπρα άνθη και μικρούς σφαιρικούς καρπούς κίτρινους ή κόκκινους.
6. Ματθ. Δ’, στ. 9 και όχι Ματθ. Η.
7. Μονάδα μήκους, ίση προς 4.425μ. Η ναυτική μονάδα ισούται προς 5.556μ.

Ο κάμπος των Τριαντών το 1912 με στρατοπεδευμένο ιταλικό στρατό. Στο βάθος ο Άγιος Στέφανος

Ο πρώτος τόμος της Ιστορίας του René-Aubert Vertot

Το νόμισμα Ντ’ Αμπουάζ-οι δύο όψεις

Το νόμισμα του Μεγάλου Μαγίστρου Φίλιππου ντε λ’ ιλ Αντάμ

Ηλιοβασίλεμα στον κόλπο των Τριαντών

Ο Ζοζέφ Χάμμερ, συγγραφέας, ιστορικός, διπλωμάτης

Συμβολή ή Σουμπουλού

Η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Στεφάνου