1826 Σελίδες Ιστορίας: Οι τοιχογραφίες του υπογείου στο Φιλέρημο, μνημεία βαθιάς πίστεως και θεϊκής λατρείας

Rodiaki NewsRoom

Οι τύραννοι μετά το 1480 κατέστρεψαν τα πρόσωπα

Από το βιβλίο του Rottiers
Συρραφή Κώστας ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗΣ

Ο Ροττιέ συνεχίζει την περιήγησή του στο Φιλέρημο:
«Από εκεί πήγαμε στο παλιό υπόγειο, που βρίσκεται σε απόσταση εκατόν πενήντα βημάτων από το μπροστινό μέρος της εκκλησία. Μπήκαμε από μια πόρτα στα δυτικά, που τη βρήκαμε ανοιχτή. Η τοιχογραφία στο βάθος, απέναντι από την είσοδο, παριστάνει τον Υιό του Θεού.

Καθιστό, στη στάση που του δίνουν οι ζωγράφοι κατά την ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας. Στα δεξιά του είναι ο Άγιος Πέτρος και ο Άγιος Παύλος. Τους αναγνωρίζει κανείς από τα σύμβολά τους. Στα αριστερά του δύο άγιες, προφανώς η Παναγία και η Μαρία η Μαγδαληνή, φαίνονται σαν να μεσιτεύουν υπέρ του Μεγάλου Μαγίστρου Hėlion de Villeneuve⁽¹⁾, που παριστάνεται γονατιστός, δεόμενος, ντυμένος με τον επίσημο μανδύα με το σταυρό του Τάγματος-τοιχογραφία Πρώτη στην απεικόνιση.

Το μεγαλείο της θεότητας
Η φιγούρα αυτή, εξαιρετικά μικρή σε σχέση με τις άλλες και προ παντός σε σχέση με το Χριστό, που, μολονότι καθιστός υπερβαίνει του όρθιους αγίους που είναι δίπλα του, φαίνεται ότι σκόπιμα έγινε έτσι σ’ εκείνους τους μακρινούς καιρούς, όπου οι τέχνες δύσκολα αναπτύσσονταν, για να παρασταθεί η μικρότητα της ύπαρξής μας, δίπλα στο μεγαλείο της θεότητας. Ένας τάπητας, σε σχήμα παραπετάσματος, χωρίζει τη σκηνή της θείας δόξης, που διακρίνεται πιο ψηλά. Το κάτω τμήμα καταλαμβάνεται στο κέντρο από τον παλαιό σταυρό του Τάγματος, από τη μια πλευρά από τον Άγιο Μιχαήλ που προστατεύει την είσοδο του υπογείου από τον πεσμένο μπροστά του δαίμονα. Στο πάνω μέρος της εισόδου είναι κουρνιασμένη μια κουκουβάγια. Την άλλη πλευρά καταλαμβάνει ο Άγιος Γεώργιος που πολεμά τον δράκοντα.

Ο βίος της Παναγίας
Η τοιχογραφία στα δεξιά παριστάνει έξι περιστατικά του βίου της Παναγίας κατόπιν το πρόσωπο της θλιμμένης Παρθένου-τοιχογραφία δεύτερη- και σε ένα όγδοο πίνακα τον εσταυρωμένο Χριστό και στη βάση του σταυρού την Παρθένο και τον άγιο Ιωάννη οδυρόμενους. Στο κάτω τμήμα του τοίχου, που χωρίζεται από το επάνω με μια πλατιά λωρίδα ψηφιδωτού, βλέπει κανείς πολλούς πάνοπλους Ιππότες του Τάγματος γονατισμένους πάνω σε μαξιλάρια σε στάση προσευχής με το πρόσωπο στραμμένο προς τον πίνακα του βάθους, τον φαίνοντα να τους δείχνουν με το χέρι οι τοποθετημένοι πίσω τους αντίστοιχοι προστάτες, άγιοι. Ανάμεσά τους η οικογένεια του Hėlion de Villeneuveκαι του Ρογήρου du Pin. Πιο πέρα είναι ένας προσευχόμενος επίσκοπος όρθιος. Τον παραστέκει ένα παπαδάκι που κρατεί μιάν αγιαστούρα. Προς την ίδια κατεύθυνση υπάρχουν και άλλα τρία παιδιά γονατισμένα, το ένα με την στολή του Τάγματος, και, κατόπιν, δύο μοναχοί γονατισμένοι στη βάση του σταυρού ολοκληρώνουν αυτή την αλλόκοτη σύνθεση-Τρίτη τοιχογραφία.

Τα άγια Πάθη
Στο αριστερό μέρος βλέπει κανείς τα άγια Πάθη, χωρισμένα σε επτά τμήματα. Όπως και στην τοιχογραφία της δεξιάς πλευράς, η ίδια λωρίδα ψηφιδωτού χωρίζει το επάνω από το κάτω τμήμα, στο οποίο διακρίνει κανείς πρώτα, με αφετηρία το ενδότερο μέρος του υπογείου, μια πηγή που τρέχει από ένα βράχο, πάνω στον οποίο είναι ένα φίδι και λίγο προς τα αριστερά δύο περιστέρια-Τέταρτη τοιχογραφία. Αλληγορία του γνωμικού: Estote prudentes sicut serpents et mites sicut colombœ-Γίνεσθε ουν φρόνιμοι ως οι όφεις και ακέραιοι ως αι περιστεραί. Ο Αβδουλλάχ μας ερμήνευσε τον πίνακα με το δικό του τρόπο και μας είπε ότι ήταν η πηγή της ζωής. Εκεί είχε φτάσει o Khysir⁽²⁾ στον Παράδεισο, όπου χαιρόταν την αθανασία, από τότε που ήπιε το ευεργετικό νερό της.

Διαλογισμοί
Ακούγοντας αυτά ο Δημήτρης κοκκίνισε από το θυμό. Αν δεν ήμουν παρών, νομίζω ότι θα παρασυρόταν σε κάποια βιαιοπραγία, αλλά περιορίστηκε να πει στον Αβδουλλάχ ότι δεν ήταν δουλειά ενός μουσουλμάνου να ερμηνεύει ένα γεγονός προορισμένο για τους διαλογισμούς των χριστιανών, ότι καλά θα έκανε να βγει από το υπόγειο, όπου η παρουσία του αποτελούσε προσβολή για τα λείψανα όσων αναπαύονταν εκεί.

Ο Αβδουλλάχ που φοβόταν μήπως κάμει και το παραμικρό που θα με δυσαρεστούσε, δεν θέλησε να ταράξει την ημέρα μας και στην περίπτωση αυτή έδειξε τέτοια υπομονή, ώστε τον θαύμασα.
Δεν απάντησε λέξη και βγήκε ανασηκώνοντας τους ώμους. Αυτή η απότομη συμπεριφορά του Δημήτρη προκάλεσε από μέρους μου γερή κατσάδα και του έδωσα να καταλάβει ότι παρόμοια έλλειψη ανοχής θα μπορούσε στη συνέχεια να βλάψει την αναγέννηση της χώρας του.

Συνεχίζοντας τις παρατηρήσεις μου στάθηκα μπροστά στον Άγιο Μιχαήλ με το κοντάρι του τρυπούσε το διάβολο τη στιγμή που ο τελευταίος επιχειρούσε να κλίνει τη ζυγαριά των καλών και των κακών πράξεων ενός νεαρού Ιππότη γονατισμένου μπροστά στον Άγιο. Κατόπιν έρχεται μία Αγία που έχει υπό την προστασία της έναν ακόλουθο, λεγόμενο της Ιερουσαλήμ. Κατόπιν ο Άγιος Ιωάννης με τον αμνό, να δείχνει τον Υιόν του Θεού, στο βάθος και να λέει: Hic erat quen dixi-Ούτος ην ον είπον⁽³⁾. Ακολουθεί ο θάνατος που καταβάλλει έναν Ιππότη, ο οποίος αμύνεται ακόμη, κολακευτική αλληγορία για τους Ιππότες του Τάγματος, που μόνο ο θάνατος μπορούσε να νικήσει-Πέμπτη τοιχογραφία.

Τέλος τέσσερις θυρεοί του Τάγματος και ανάμεσά τους κορμοί σκελετών καλυμμένων με την αρματωσιά της εποχής εκείνης. Οι δύο κάτω πλευρές έχουν ζωγραφιστεί σε ένα φόντο σε σχήμα παραπετάσματος που κατεβαίνει μέχρι κάτω. Όταν στραφήκαμε προς την είσοδο, είδαμε μια ανάσταση νεκρών που τους ξυπνούν δύο άγγελοι σαλπίζοντας.
Στο τρίγωνο του υπέρυθρου διαβάζει κανείς: Beati mortui qui in Domino moriuntur-μακάριοι οι νεκροί οι εν Κυρίω αποθνήσκοντες⁽⁴⁾.

Στο κέντρο δεσπόζει μια γκριζωπή λωρίδα που χωρίζει τις δύο πλευρές των εικονογραφιών-Λεπτομέρειες στο υπόγειο ζωγραφισμένες από το Φλαμανδό ζωγράφο.
Η σύνθεση αυτών των πινάκων, όσο αλλόκοτη κι αν φαίνεται αρχικά, ωστόσο δεν στερείται αξίας,, αν σκεφτούμε, όπως ισχυρίζεται η παράδοση, ότι είναι έργα ενός δόκιμου αδελφού του Τάγματος, του Σεμπαστιάνο, από τη Φλωρεντία, μαθητή του Cimabue(5), σε μια εποχή που οι Τέχνες ήταν στα σπάργανα.

Το 1480
Μετά την πολιορκία του 1480, οι τούρκοι εικονοκλάστες στην ψυχή έφθειραν όλες αυτές τις τοιχογραφίες και κατέστρεψαν κυρίως τα πρόσωπα. Αλλά μετά την αναχώρηση αυτών των εχθρών της τέχνης, οι Ιππότες τις αποκατέστησαν και ζωγραφίστηκαν ξανά με λάδι πάνω στο αρχικό σχέδιο των νωπογραφιών.

Εξετάζοντας προσεκτικά τους πίνακες στα σημεία όπου το χρώμα είχε πέσει, η νωπογραφία μας παρουσίαζε πάντοτε το ίδιο θέμα και ο ζωγράφος μου, που υποχρεώθηκε να έλθει εδώ πολλές φορές από τότε, όχι μόνο για τούτο το υπόγειο, αλλά ακόμη και για πολλά σχέδια από την εκκλησία, με βεβαίωσε ότι στα σημεία του τοίχου που ξεφλουδίζονταν όταν τους έριχναν νερό για να ζωηρέψουν τα χρώματα των αντικειμένων που σχεδίαζε, παρατήρησε επίμονα ότι δεν είχαν παρεκκλίνει καθόλου από την παλιά σύνθεση όταν τα κάλυπταν με το ελαιόχρωμα,

Αφού τελείωσα όλες μου τις σημειώσεις για το εσωτερικό του υπογείου, γεγονός που μας πήρε αρκετή ώρα, ώστε να αντιληφθούμε την υγρασία του χώρου, αρχίσαμε τις ετοιμασίες για την επιστροφή μας στη Ρόδο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Χειρόγραφο του Ελευθερίου. Helion de Villeneuve ( 1270 -. 1346), Γάλλος Μέγας Μάγιστρος.
2. Η αγαπημένη, αείμνηστη Πόπη Β…….. το μεταφράζει Προφήτης Ηλίας. Για την Πόπη γράψαμε αρκετές φορές στο παρελθόν.
3. Ιωάννου κεφ. 1 στ.15

4. Αποκάλυψις κεφ. 1 στ.13
5. Ο Φλωρεντινός ζωγράφος Τζιοβάννι Τσιμαμπούε (1240-1302),γνωστός με το πραγματικό του όνομα Τσέννι ντι Πέπο (Τζοβάννι) Τσιμαμπούε) ή Μπενβενούτο ντι Τζουζέππε είναι ο τελευταίος Ιταλός καλλιτέχνης που ακολούθησε τη βυζαντινή τεχνοτροπία.

Πρώτη τοιχογραφία

Δεύτερη τοιχογραφία

Τρίτη τοιχογραφία

Τέταρτη τοιχογραφία

Πέμπτη τοιχογραφία

Έκτη τοιχογραφία