Πώς είδε τα Σπερβέρια της Ρόδου στο Μουσείο Μπενάκη μια ιέρεια των Ροδίτικων Γραμμάτων, η Ζωή Πολεμικού-Βλαχοπούλου, το Μεσοπόλεμο

Rodiaki NewsRoom

Σελίδες Ιστορίας • Η ζωή της οικογένειας Πολεμικού που μοιάζει με λαϊκό παραμύττι

Γράφει και επιμελείται
ο Κώστας Τσαλαχούρης

Το παραμύττι… Ναι, είναι παραμύθι και φοβερό ντοκουμέντο, η ιστορία της λαμπρής, σεβαστής και συνάμα ζηλευτής οικογένειας Πολεμικού, που έζησε, ανδρώθηκε, μεγαλούργησε και χάθηκε στο ξακουστό-νησί! Τα μέλη της, όμως, έμειναν στην αιωνιότητα, με πρώτη τη Ζωή, τη μεγάλη μας δασκάλα και διευθύντρια του Καζουλλείου Παρθεναγωγείου!..

Αφορμή για το ιστορικό αυτό σημείωμα έγινε, η επίσκεψή μας στην εκπληκτική Έκθεση του Μουσείου Μπενάκη για τα 200 Χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης 1821-πριν και μετά, στα τέλη Αυγούστου, με τη συνοδεία και την ξενάγηση του υιού Φίλιππου, ο οποίος την είχε επισκεφθεί προηγούμενα. Εκεί είδαμε το Ροδίτικο Σπερβέρι του 18ου αιώνα, το οποίο και στείλαμε προς δημοσίευση στις φιλόξενες στήλες της «ΡΟΔΙΑΚΗΣ» στο φύλλο, στις 29 Αυγούστου.
Όμως, πολλά χρόνια πριν, μια μεγάλη Ιέρεια των Ροδιακών Γραμμάτων, περνούσε την είσοδο του Μουσείου Μπενάκη, και θαύμασε δύο σπερβέρια της Ρόδου που εκτίθονταν εκεί.

Ήταν το 1933, τρία χρόνια μετά την ίδρυση του Μουσείου, και η ευτυχής θνητή ήταν η Ζωή Πολεμικού, για πολλά χρόνια διευθύντρια του Καζουλλείου Παρθεναγωγείου, σύζυγος του Εμμανουήλ Αντ. Πολεμικού, συνεταίρου του Γεωργίου Κοκκίδη, στην εφημερίδα «Νέα Ρόδος».

Δεύτερη πατρίδα
Η Ζωή Πολεμικού είχε σαν δεύτερη πατρίδα της, τη Ρόδο. Το επώνυμό της ήταν Βλαχοπούλου και γεννήθηκε στην Ανδριανούπολη το 1882, σπούδασε στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο της γενέτειράς της, το 1912 νυμφεύθηκε τον Εμμανουήλ Αν. Πολεμικό, Ρόδιο, γεννηθέντα το έτος 1879, Έλληνα υπήκοο, εγγεγραμμένο με αριθμό 2.481 του έτους 1898, στα δημοτολόγια Ερμουπόλεως Σύρου.

Απέκτησαν μία θυγατέρα, την Ασπασία, γεννηθείσα το έτος 1913 και τον Αντώνιο, μετέπειτα ιατρόν δερματολόγο, γεννηθέντα το έτος 1917. Για την ιστορία η Ζωή λίγο πριν, είχε ανταλλάξει δακτύλιο αρραβώνα με τον δερματέμπορο Νικόλαο Ψιμόριφο.

Τα σπερβέρια τα είδε και έγραψε τις εντυπώσεις της, στην εφημερίδα του συζύγου της.

Στα χαρτιά μας βρήκαμε το απόκομμα, όπως και πολλά άλλα αποκόμματα με θέματα της εποχής και της δεύτερης πατρίδας της.

Απαθανάτισε τους περιπάτους της στο Ροδίνι, έγραψε για το Ροδίτη μετανάστη όπου εισέδυε στις βλέψεις και τους πόθους του, όταν η μητέρα του, ζητούσε να γράψει η Ζωή γι’ αυτές λόγω…, περί Λίντμπεργκ, του Αμερικανού αεροπόρου που πέρασε πρώτος τον Ατλαντικό και τη δολοφονία του γιού του, για μια Ροδίτισσα νύφη, για την Φανερωμένη, ένα φοβερό άρθρο στις 20 Απριλίου 1919, με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με τίτλο «η πλάστιγξ κλίνουσα» και για το μικρό μαθητή της Αστικής Σχολής… Κείμενα πρωτότυπα, συναρπαστικά!

Είχαμε την ευτυχία να την έχουμε δασκάλα στην Τετάρτη τάξη του Δημοτικού στην Αστική-έτος 1949-1950, και επειδή δεν μπορούσε να ανεβαίνει τις σκάλες του Σχολείου, ίσως, λόγω εργασιών, παραχωρήθηκε η τάξη του Καζουλλείου που βλέπει προς την εκκλησία. Να γιατί μάθαμε γράμματα εκείνα τα άγουρα και σκληρά λόγω του πολέμου χρόνια! Τα πρώτα στους γυναικωνίτες των εκκλησιών!

Ο γενάρχης
Και συνεχίζουμε το παραμύττι για να αναφερθούμε στον γενάρχη της οικογένειας Πολεμικού, που κι αυτός δεν γεννήθηκε στη Ρόδο, μάλιστα είχε άλλο επώνυμο. Με τη γέννησή του, αρχίζει η μεγάλη περιπέτεια του μικρού εκείνου, που τελικά κατέληξε στη Ρόδο.

Ο γενάρχης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1858 και πήρε το όνομα Αντώνιος. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1866, κατά το ολοκαύτωμα της Μονής του Αρκαδίου είδε να σφάζονται από τους τύραννους του Κιριτλή Μουσταφά πασά, οι γονείς του στα βουνά του Ρεθύμνου, όπου είχαν καταφύγει.

Ο μικρός Αντώνιος διασώθηκε από θαύμα, από τη σφαγή, και μεταφέρθηκε με άλλα γυναικόπαιδα-πρόσφυγες στη Σύρο. Σύμφωνα με μαρτυρία του Γεωργίου Κοκκίδη, διευθυντή της εφημερίδας «Νέα Ρόδος» τον πεντάρφανο Αντώνιο, «παρέλαβε, ανέθρεψε και εξεπαίδευσε κατά το δυνατόν ελληνοπρεπώς, υιοθετήσας ο ανάδοχός του, του οποίου και επώνυμον Πολεμικός, δια τούτο παρέλαβε. Ανδρωθείς δ’ επεδόθη εις βιοποριστικόν επάγγελμα ίνα μη υποβάλη προφανώς εις περισσοτέρας δαπάνας τον ευεργέτην του.

»Δια της ευφυΐας δε της επιμελείας και της εργατικότητός του, αναδειχθείς εντός ολίγου, επιδέξιος τεχνίτης, κατέλειπε την δευτέραν αυτού πατρίδα Σύρον και εγκατεστάθη εις την ακμάζουσαν τότε γείτονα νήσον Σύμην.
»Εκεί συναναστρεφόμενος μετά Ροδίων εξετίμησε μεγάλως τας αρετάς και την νοικοκυρωσύμην των Ροδίων Παρθένων και εξ αυτών εξέλεξε την σύντροφον του βίου του, νυμφευθείς την συμπολίτιδα Χρυσαφίναν Σιγγελιού, την μετέπειτα συμπαραστάτιδα και βοηθόν εν τη σκληρά βιοπάλη του…
…»Ηυτύχησε λοιπόν, ο Αντώνιος να ίδη, πραγματοποιούμενον το όνειρον του και η οικογενειακή εστία την οποίαν τόσον φιλοπόνως και φιλοστόργως μετά της συντρόφου του Χρυσαφίνας συνέπηξε, περιεκοσμήθη συν τω χρόνω υπό χρηστών και φιλοστόργων τέκνων, της Ουρανίας, του Εμμανουήλ, του Πέτρου, του Μιχαήλ, του Γεωργίου και της Αναστασίας…και ανεδείχθησαν επίλεκτα μέλη της κοινωνίας μας-οι Πέτρος, Μιχαήλ και Γεώργιος ακολούθησαν το δρόμο της ξενιτιάς»…

Τα σπερβέρια
Παραθέτουμε το κείμενο της Ζωής Πολεμικού για τα σπερβέρια:
«Εις τα βάθη μιάς κασέλλας, που στολισμένη με ψηφιδωτά ήτο προ σαράντα ακόμη χρόνων το πολυτιμότερον έπιπλον μιάς σάλας εις την νήσον μας, εφυλάσσετο ένα σπερβέρι εις την πρωτεύουσαν ή εις την Λίνδον δεν γνωρίζω, και ένα άλλο πιθανόν εις ένα αρχοντικό σπίτι του γειτονικού μας Κοσκινού.

Τα σπερβέρια αυτά εθεωρούντο πολύτιμα κειμήλια, και ήσαν τίτλοι τιμής διά τας Ροδίας Κυρίας, αι οποίαι τα εκληρονόμησαν από την προμάμμην των ιεραρχικώς, δι’ αυτό και σπανίως παρουσιάζοντο εις το φως της ημέρας, και σπανιώτατα εδέχοντο τας γλυκείας, θωπείας του ανέμου. Αλλ’ όταν το γήρας κατέβαλε τα εύρωστα σώματα των ωραίων Κυριών, όταν ο αχώριστος του γήρατος σύντροφος ο σκληρόκαρδος χάρος αφήρεσε και την τελευταίαν πνοήν των μιαν νύκτα, τότε οι νέοι κληρονόμοι με νέας αρχάς και πρακτικώτερον πνεύμα, ολιγώτερον, όμως, σεβασμόν προς τα οικογενειακά των κειμήλια εφυγάδευσαν από την κοίτην τα ωραιότατα σπερβέρια.

Πότε και δια τίνος μέσου, αντί πόσων χρημάτων αγνοώ εν μόνον ειμπορώ να πιστοποιήσω, ότι τα πολυτιμότατα αυτά σπερβέρια ευρίσκονται μέσα εις δύο μεγαλοπρεπείς προθήκας, τα είδον και τα εθαύμασα, επιδεικνύουν δ’ όχι μόνον το κάλλος των, αλλά την λεπτήν των εργασίαν με τον γλυκήν χρωματισμόν της μετάξης, τον οποίον δεν ηλλοίωσε καθόλου ο χρόνος, διότι φαίνεται, ότι με φυτικάς ουσίας έβαφον αι αρχαιότεραι Ροδίαι γυναίκες τα νήματα και τα υφάσματά των, δι’ αυτό και διατηρούνται τα χρώματα ζωντανά σαν νέα.
Και αι φιλόξενοι αυταί προθήκαι που ευρίσκονται; Θα με ερωτήσουν, αναμφιβόλως, οι μάλλον περίεργοι.

Είναι μέσα εις ένα πολυτελές και λευκομάρμαρον μέγαρον, το οποίον ήτο άλλοτε κατοικία του γέροντος Μπενάκη και σήμερον Μουσείον (δηλαδή προ τριετίας) πλουσιώτατον των Αθηνών χάρις εις τας πλουσίας συλλογάς του μεγάλου Έλληνος πατριώτου, και του ανταξίου αυτού υιού, Αντωνίου, ο οποίος ουδενός φείδεται, όπως παρουσιάση το φερώνυμον Μουσείον των μοναδικόν εις τον πλούτον και καθαριότητα πρώτον εις τάξιν και φιλοκαλίαν από τα λοιπά Μουσεία των Αθηνών, μολονότι ανήκει πλέον εις το κράτος, ως δωρεά πατρός και υιού.
Και η τελειοτέρα οικοδέσποινα θα ζηλώση την επικρατούσαν εις αυτό καθαριότητα καίτοι άπειροι καθ’ εκάστην αρχαιόφιλοι αναβαίνουν τας κλίμακας του πλουσίου μεγάρου και περιεργάζονται τα εκτεθειμένα εις αυτό έργα και αντικείμενα.

Μεγάλη συλλογή
Εκεί είδον εκατοντάδες πιάτων της Λίνδου, σωρείαν δοχείων Ροδιακών, τα οποία έχουσι διάφορα σχήματα και είνε καθ’ όλα όμοια προς τα εκτεθειμένα εις το ωραίον επίσης φιλόκαλον Μουσείον της πόλεώς μας.
Εκεί θα ίδητε χειροτεχνήματα και στολάς ολοκλήρου της Δωδεκανήσου, των Κυκλάδων και της Κύπρου, Κρήτης, της Μυτιλήνης, τα περίφημα φιλτιρέ, των Ιωαννίνων, της Ζακύνθου, της Μακεδονίας και της Θράκης, τα θαυμάσια κεντήματα και στολάς.

Εις το Μουσείον αυτό σφικτά αγκαλιασμένα ευρίσκονται τα μεγάλα καρυοφύλλια των πολεμιστών του ’21, με σταυρούς, εικόνας, άγια ποτήρια και ασημοστόλιστα ευαγγέλια της Μικρασίας, φουστανέλλαι και σκεπάσματα των αγωνιστών, αλλά και ιερά άμφια εθνομαρτύρων αρχιερέων, υφάσματα και βελούδα της Ισπανίας του 16ου αιώνος, της Προύσης και της Περσίας μεταξωτά λεπτεπίλεπτα τεμάχια υφασμάτων, τα οποία ευρέθησαν εις τους πλουσίους τάφους αρχαίων Αιγυπτίων, κοσμήματα χρυσά και αργυρά παναρχαίας τέχνης, στολίζουσιν ιδιαιτέρας προθήκας, ψηφιδωτά εξόχου τέχνης και αραβουργήματα και ελαιογραφίας σπανίας τέχνης μεγάλων Ιταλών καλλιτεχνών, κοσμούσι τους τοίχους μερικών αιθουσών.

Θαυμασμός γεμίζει την ψυχήν του επισκεπτομένου το Μουσείον αυτό και μια ενδόμυχος ευχαρίστησις, διότι βλέπει πόσα πράγματα ειμπορεί να κάμη εις πλούσιος πολίτης, όταν έχη καλήν θέλησιν και ευγενή αισθήματα, αλλ’ αν τυχόν είναι Ρόδιος ο επισκέπτης, ή συμβαίνη ν’ αγαπά την Ρόδον ως δευτέραν του πατρίδα, τότε ω, ναι, τότε εις το αντίκρυσμα των δύο σπερβεριών της Ρόδου είναι αδύνατον να μη συγκινηθή και όταν φθάση παρέκει εις τας προθήκας των ροδιακών αγγείων να μη δακρύση από πατριωτικήν φιλοδοξίαν».

Αυτά που είδε η Ζωή Πολεμικού, δημοσιεύονται στον Οδηγό του Μουσείου Μπενάκη του 1936, όπου τα σπερβέρια της Ρόδου έχουν αριθμό 897 και βρίσκονται στη βιτρίνα με αριθμό 118. Επίσης δύο σπερβέρια της Πάτμου του 17-18ου αιώνα βρίσκονται εκεί, με αριθμούς 929 και 931. Ο Οδηγός είναι 264σέλιδος και για να γίνει παράθεση των αριστουργημάτων των νησιών μας, χρειάζονται αρκετές σελίδες εφημερίδας!