Η επίσημη κήρυξη του «αρραβώνα» με τη Μητέρα Πατρίδα

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Kυριάκος Ι. Φίνας

«Δεν ξεχώριζα πια, τη γη από τη θάλασσα τόσες οι ελληνικές στρωμένες στη στεριά. Αλήθεια, πού τις είχαν κρυμμένες (σ.σ. οι Δωδεκανήσιοι), όλες αυτές τις γαλανόλευκες;»
Αντιβασιλέας Δαμασκηνός

Ο Μάιος του 1945, έμελλε να είναι καθοριστικός για το Δωδεκανησιακό Ζήτημα. Με την άνευ όρων παράδοση των Γερμανών - Ναζιστών, στις 8 Μαΐου 1945, που υπογράφηκε στη Σύμη, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση της Ένωσης της Δωδεκανήσου με τη Μητέρα-Πατρίδα.

Έτσι, δεν είχαν περάσει επτά ημέρες από την αποχώρηση από το δωδεκανησιακό σύμπλεγμα των Ναζιστών, και στις 15 Μαΐου 1945, ήλθε στη Ρόδο, την πρωτεύουσα των Δωδεκανήσων, ο Αντιβασιλέας - Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Δαμασκηνός, πριν ακόμη εκδηλωθούν επίσημα οι αποφάσεις των νικητών του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου. Την ημέρα εκείνη ο Δαμασκηνός κήρυξε στη Ρόδο τον «αρραβώνα» του δωδεκανησιακού συμπλέγματος με την Ελλάδα.

Ο Αντιβασιλέας Δαμασκηνός με την Ακολουθία του κατέφθασε στο λιμάνι της Ρόδου με το θρυλικό «Αβέρωφ». Στην αποβάθρα τον υποδέχθηκε ο Μητροπολίτης Ρόδου Τρύφωνος, και όπως γράφει στα Απομνημονεύματά του: «... εις την αποβάθραν τον υπεδέχθην, φέρων άπασαν την Αρχιερατικήν μου στολήν μετά 4 Ιερέων. Ενώ, η Αυτού Μακαριότης εδεξιούτο υπό των επισήμων, ημείς προπορευθέντες, εφθάσαμεν εις τον Μητροπολιτικόν Ναόν, όπου ανέμενεν όλος ο Κλήρος της Επαρχίας εις 2 στίχους, εν τω μέσω των οποίων θα διήρχεται η Α. Μακαριότης.
Μόλις η Α. Μακαριότης έφθασεν εις την εξώθυραν της Εκκλησίας εγώ τον υπεδέχθην γονυκλινής, ενώ ο Πρωτοσύγκελλος απηύθυνε στην Α.Μ. τα εξής: «Ευγνώμων και γονυκλινής υποδέχεται την πολυπόθητον Μητέρα αυτής Ελλάδα. Ορέξατε αυτή χείρα Πανθενουργόν, Μακαριώτατε Αρχιεπίσκοπε Αντιβασιλεύ της Μητρός Ελλάδος».

Να σημειωθεί, επί του προκειμένου, ότι με τον ίδιον τρόπο, γονυκλινής, υποδέχθηκε και ο Εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος την είδηση της απόβασης του Ελληνικού Στρατού στην Ιωνία, με επικεφαλής τον Πλοίαρχο Μαυρουδή, την 1η Μαΐου 1919, με το συμβολικό Εκκλησιαστικό επιφώνημα: «Νυν απολύοις τον δούλον Σου Δέσποτα...». (Δημ. Βακκάς, «Η Μεγάλη Ελλάς», σελ. 322).

Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός μέσα σ’ ένα παραλήρημα ενθουσιασμού στην Πλατεία Μητρόπολης, προ της Αστικής Σχολής εκφώνησε λόγο και μεταξύ άλλων τόνισε: «... Υποκλίνομαι μετά σεβασμού ενώπιον της μνήμης των ηρώων, οι οποίοι εθυσιάσθησαν δια να έλθει η πανέορτος αυτή ημέρα και απονέμω τον δίκαιον έπαινον εις πάντας τους Δωδεκανησίους, διότι πάντοτε εκράτησαν υψηλά την Σημαίαν των Εθνικών πόθων της Δωδεκανήσου.

Το Πανελλήνιον ας ευφρανθεί. Η Δωδεκάνησος είναι Ελευθέρα και Ελληνική. Δύναται να αναμένει με ακλόνητον εμπιστοσύνην και την τυπικήν διαβεβαίωσιν των Μεγάλων μας Συμμάχων δια την επάνοδόν της εις την αγκάλην της Μητρός. Διότι, η επίσημος αυτή αναγνώριση, με την βοήθεια του Παντοδύναμου θα έλθει ασφαλώς, θα έλθει αφεύκτως. Χριστός Ανέστη».

Ο Δήμος Ροδίων του αφιέρωσε δρόμο με το όνομά του: «Οδός Αντιβασιλέως Δαμασκηνού», στη θέση της ιταλικής ονομασίας: “Via Arnaldo Mussolini”, που είχε δοθεί προς τιμήν του αδελφού του φασίστα δικτάτορα Μουσολίνι.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδας Δαμασκηνός, εκτός της Εκκλησιαστικής του ιδιότητας φάνηκε χρήσιμος και στην Ελλάδα σε μια κρίσιμη περίοδο της ιστορίας της. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, στο διάστημα της γερμανικής κατοχής της χώρας, υπεράσπιζε με κίνδυνον της ζωής του, τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας. Και στο πολιτικό πεδίο φάνηκε χρήσιμος, καθόσον με το συνθηματικό: «Η ναυς» βρισκόταν σε συνεχή επαφή με την τότε εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση (1941-1944).

Κατά τα Δεκεμβριανά (3 Δεκεμβρίου 1944 -12 Ιανουαρίου 1945), όταν πια τα γερμανικά στρατεύματα είχαν υποχωρήσει, ο βασιλιάς Γεώργιος Β’, του ανέθεσε την Αντιβασιλεία, διότι κατά κοινή ομολογία, τότε ήταν πραγματικά ο μόνος Έλληνας με πανελλήνιο κύρος (31 Δεκεμβρίου 1945-27 Σεπτεμβρίου 1946), ενώ άσκησε για λίγες ημέρες και καθήκοντα Πρωθυπουργού (17 Οκτωβρίου 1945-1 Νοεμβρίου 1945). (Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, Τόμος 16ος, σελ. 260).

Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, (κοσμικό όνομα Δημήτριος Παπανδρέου), προηγουμένως (1922-1938) διετέλεσε Μητροπολίτης Κορινθίας και διακρίθηκε για τη δραστηριότητά του και ιδιαίτερα μετά τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1928. Προς το σκοπό αυτόν το 1930 ταξίδευσε στην Αμερική για τη συλλογή εράνων υπέρ των σεισμοπαθών, ενώ ανέλαβε και εκκλησιαστικές πρωτοβουλίες για τη συναδέλφωση των διαφόρων αλληλοσυγκρουόμενων παρατάξεων της ελληνικής ομογένειας.

Μετά τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου, τη θέση του νέου Αρχιεπισκόπου διεκδίκησαν δύο Μητροπολίτες: Κορινθίας Δαμασκηνός και Τραπεζούντος Χρύσανθος. Και οι δύο με προσφορά, μόρφωση και πείρα και, ως εκ τούτου, άξιοι να καταλάβουν το ύστατο αξίωμα της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Και καθώς γράφει ο Ηλίας Βενέζης στο έργο του: «Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός - οι χρόνοι της δουλείας»... Ο πρώτος είχε ένα λαμπρό εθνικό παρελθόν ως Επίσκοπος Κορινθίας στους σεισμούς που ερείπωσαν την Κόρινθο στα 1928, ως Έξαρχος - του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Αμερική. Ο δεύτερος, επίσης, είχε ένα λαμπρό εθνικό παρελθόν ως Δεσπότης του Πόντου».

Στις 5 Νοεμβρίου 1938 έγινε υπό της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος η εκλογή και εκλέκτηκε ως Αρχιεπίσκοπος ο Δαμασκηνός με ψήφους 31, έναντι 30 που πήρε ο Χρύσανθος.
Έτσι, όπως είναι καθιερωμένο, αμέσως μετά την εκλογή τελέστηκε το Μέγα Μήνυμα. Το αποτέλεσμα, ως φαίνεται, δεν ήταν σύμφωνο με τη γραμμή της τότε πολιτικής δικτατορικής ηγεσίας υπό τον Ιωάννη Μεταξά και μάλλον καθ’ υπόδειξη, την επομένη τρεις Αρχιερείς υπέβαλαν ένσταση, εναντίον της εκλογής του Δαμασκηνού στο Συμβούλιο Επικρατείας.

Και το Συμβούλιο Επικρατείας με ψήφους 8 εναντίον 7 ακύρωσε την εκλογή της Ιεράς Συνόδου και Αρχιεπίσκοπος εκλέκτηκε ο Χρύσανθος. Εν τω μεταξύ, ο Δαμασκηνός, ύστερα από το Μέγα Μήνυμα, θεωρούσε τον εαυτό του μόνον κανονικό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και αρνιόταν κάθε συμβιβασμό, επικαλούμενος, επιπρόσθετα, και την ανάμιξη κοσμικού δικαστηρίου στα πράγματα της Εκκλησίας και υπέγραφε: «Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δαμασκηνός». Ο δε Χρύσανθος, βοηθούμενος και από την πολιτική εξουσία, ήταν ανένδοτος και απομόνωσε τον Δαμασκηνό στη Μονή Φανερωμένης Σαλαμίνας, όπου εφρουρείτο υπό πολύ δυσμενείς συνθήκες. Εγκατέστησαν, μάλιστα, και ειδικό Σταθμό Χωροφυλακής για τον «εγκληματία» για να μην δραπετεύσει!

Και παρέμεινε εκεί ο Δαμασκηνός - ο πρώτος που έφερε στη Δωδεκάνησο το επίσημο μήνυμα της Ελευθερίας στις 15 Μαΐου 1945, αυστηρά φρουρούμενος επί 2 χρόνια και 8 μήνες, μακριά από το Ποίμνιό του, αφού, εν τω μεταξύ, φορτώθηκε με ένα σωρό αρρώστιες.

Ο ίδιος ο Δαμασκηνός, συνοψίζοντας την προσωπική του περιπέτεια, θα πει στον Καθηγητή του Διεθνούς Δικαίου Θεμιστοκλή Τσάτσο:

«Είναι, εντούτοις, αίσχος δια την Ελλάδα, ότι έπρεπε να έλθουν οι Γερμανοί δια να παύσει η εναντίον μου δίωξη». (Ηλίας Βενέζης). Εκ των προαναφερθέντων προκύπτει ότι ο Δαμασκηνός αποκαταστάθηκε στον θρόνο από τις πρώτες ημέρες της εγκατάστασης των Γερμανών στην Αθήνα, αφού εν τω μεταξύ ο Χρύσανθος, παρά τις υποδείξεις πολιτικών ελληνικών παραγόντων αρνήθηκε να ορκίσει την πρώτη κατοχική κυβέρνηση Τσολάκογλου.

Ωστόσο, και οι Γερμανοί αντιδρούσαν για την επαναφορά του Δαμασκηνού, τον οποίον θεωρούσαν αγγλόφιλο, χάρη, όμως, στις ενέργειες του υπουργού Παιδείας Νικολάου Λούβαρη, δέχθηκαν να επιτρέψουν την επαναφορά του στον θρόνο (Ηλίας Βενέζης).
Επί του προκειμένου, ο Καθηγητής Θεοδόσιος Σπεράντζας γράφει: «... Παρά πάσαν θείαν και ανθρωπίνην, την κοσμική εξουσίαν χρώμενος (σ.σ. ο Χρύσανθος), εκράτει δεσμώτην και αιχμάλωτον εν τη Μονή Φανερωμένη τον συνυποψήφιον αυτού δια τον Αρχιεπισκοπικόν θρόνον».

Συμπληρώνοντας δε, εμείς αναφέρουμε ότι, εάν δεν τον απελευθέρωναν οι Γερμανοί, ο Δαμασκηνός, θα απέθνησκε στην αυστηρή του απομόνωση, που τον είχαν καταδικάσει ο Χρύσανθος και οι περί αυτού τεταρτοαυγουστιανοί (Αύγουστος 1936-Απρίλιος 1941). Η δε χώρα, θα εστερείτο των μεγάλων υπηρεσιών, που πρόσφερε ο Δαμασκηνός, κατά τα τριάμιση χρόνια της Ναζιστικής κατοχής στον λιμοκτονούντα και καταπιεζόμενο ελληνικό λαό.

Την εποχή εκείνη οι Έλληνες χρειάζονταν έναν πραγματικό ηγέτη, ο οποίος να διαθέτει επιδεξιότητα με την οποία, πότε με απειλές, πότε με ικεσίες επιτύγχανε να αρπάζει, από τα χέρια του Χάρου τους ετοιμοθάνατους. Υπήρξεν, πράγματι, αληθινός Εθνάρχης.

Όταν ανηγγέλθη ο θάνατός του το 1949, ο Γιώργος Παπανδρέου είχε δηλώσει: «Ο Δαμασκηνός ήταν μεγάλων δυνατοτήτων. Είχε προσωπικότητα που είναι σύνθεσις αστάθμητων στοιχείων και δεν αναλύεται. Είχε κρίσιν, αντίληψιν, δραστηριότητα, επιβολήν. Είναι γεγονός ότι δια της ευμενείας της Κατοχής ανήλθεν εις τον θρόνον του. Αλλά απέναντι των κατακτητών όρθωσε το ανάστημά του, έδωσε γόητρον εις την Εκκλησίαν και χρήσιμος υπήρξεν εις το Έθνος».

Γράφοντας σήμερα για τον Αντιβασιλέα και Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό είναι αξιοσημείωτο να αναφέρουμε το παρακάτω γεγονός, το οποίο αν και γράφτηκε, πρέπει, ωστόσο, να επαναλαμβάνεται για τις νεότερες γενιές: Οταν τη 15η Μαΐου 1945, ο Δαμασκηνός με τη διπλή του τότε ιδιότητα ήρθε στη Ρόδο με το «Αβέρωφ», για να μεταφέρει τον χαιρετισμό της Ελληνικής Πολιτείας προς νεοαπελευθερωθείσα Ελληνική Επαρχία και ταυτόχρονα να κηρύξει τον «αρραβώνα» της Δωδεκανήσου με τη Μητέρα-Πατρίδα, προτού αποβιβαστεί, ρώτησε τον Αρχηγό της Ελληνικής Στρατιωτικής Αποστολής στα Δωδεκάνησα Συνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγάντε, κατά πόσον θα γινόταν κατανοητός από τον ροδιακό λαό στην επίσημη ανοιχτή ομιλία του.

Τον διακατείχε αυτός ο προβληματισμός, προφανώς, επηρεασμένος από την πληροφόρηση που θα είχε, ότι ο περιβόητος φασίστας διοικητής Ντε Βέκκι το 1937 μετέτρεψε όλα τα ελληνικά σχολεία, Στοιχειώδους και Μέσης Εκπαίδευσης, σε ιταλικά.

Όταν, όμως, ο Τσιγάντε τον διαβεβαίωσε ότι, όχι μόνο δεν υπήρχε τέτοιο πρόβλημα, αλλά απεναντίας θα συναντούσε παιδευμένους ανθρώπους και έναν ανώνυμο λαό, που να μιλά και γράφει με ευχέρεια την ελληνική γλώσσα, εξέφρασε τον θαυμασμό του.