Καρπάθιοι μετανάστες στο Μαρόκο

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Μανώλης Δημελλάς στα «Καρπαθιακά Νέα»

Η Καζαμπλάνκα μας περιμένει… αυτό το ταξίδι δε μοιάζει σε τίποτα με την ομώνυμη διάσημη δραματική ταινία (1941) του Μ. Κέρτιζ με πρωταγωνιστές τον Μπόγκαρτ και την Μπέργκμαν ή μήπως όχι;

Η ιστορία των Δωδεκανήσιων, ειδικότερα των Καρπαθίων του Μαρόκου, είναι ένα διαρκές μάθημα σε εκείνους που δημιουργούν φοβίες για τα μεταναστευτικά ρεύματα και αποφεύγουν να αποκαλύψουν τις αληθινές ευθύνες για τις μετακινήσεις των πληθυσμών και τις αλλαγές των συνόρων.

Αυτό το ταξίδι στον χρόνο φέρνει στη μνήμη τα έργα, τις πράξεις των μεταναστών, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και με τους δικούς τους ιδρώτες, με το αίμα τους, ολόκληρη η χώρα μας προχώρησε, έκανε βήματα μπροστά.

Ήταν αρχές του περασμένου αιώνα. Την ώρα που οι Ιταλοί έπιαναν κάβο στα Δωδεκάνησα, κάποιοι άλλοι Ευρωπαίοι, ξύπνιοι αποικιοκράτες, έβαζαν πλώρη για το Μαρόκο και φρόντισαν να το κόψουν σε 3 κομμάτια.

Με τη συνθήκη του Φες (1912) αναγνωρίστηκε η χώρα της Β. Αφρικής, το Μαρόκο, ως προτεκτοράτο της Γαλλίας, ενώ η Ισπανία έγινε η προστάτιδα χώρα στη βόρεια και νότια ζώνη της Σαχάρας. Όσο για την στρατηγικής σημασίας περιοχή της Ταγγέρης, που ελέγχει τον πορθμό του Γιβραλτάρ και ενώνει τη Μεσόγειο με τον Ατλαντικό, αυτή λειτούργησε ως διεθνής ζώνη.

Αν και ανάμεσα στον ντόπιο πληθυσμό υπήρχαν ισχυροί θύλακες αντίστασης, οι αποικιοκράτες Γάλλοι, όπως κάνουν πάντα οι κατακτητές ανεξάρτητα από το έθνος τους, δεν έδωσαν ιδιαίτερη σημασία.

Ο ιμπεριαλιστικός στρατός και τα όπλα τους μιλούσαν, το μόνο που είχαν ανάγκη ήταν φρέσκο και έμπειρο εργατικό δυναμικό και για αυτό δεν έχασαν καιρό, το μάζεψαν από όλη την Ευρώπη.

Σύμφωνα με την εμπεριστατωμένη μελέτη του Αντώνη Χαλδαίου, το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων μεταναστών που βρέθηκαν στο Μαρόκο ήταν από την Μυτιλήνη (45%).

Και ακολουθούσαν οι Καρπάθιοι (15% και κυρίως Μεσοχωρίτες), Κύπριοι (10%), Λημνιοί (10%), Ροδίτες (8%), Μικρασιάτες (8%), Μακεδόνες, Στερεοελλαδίτες και Πελοποννήσιοι (4%), Κων/λιτες (2%) και Κρητικοί (1%).

Σε μια καταμέτρηση του 1938 ο συνολικός αριθμός των Ελλήνων έφτανε τους 3.000 και ήταν εγκατεστημένοι σε όλες τις μεγάλες πόλεις του Μαρόκου. Από αυτούς περίπου οι 700 ήταν οι δωδεκανήσιοι.

Το 1916 έφτασαν οι πρώτοι Καρπάθιοι. Σύμφωνα με τα προξενικά αρχεία, ήταν ο Μιχάλης Γιαννιός και ο Αντώνης Χαροκόπος.

Ενώ οι Μυτιληνιοί μετανάστες ήταν κυρίως έμποροι, οι Καρπάθιοι ασχολήθηκαν με εποχιακά επαγγέλματα που γνώριζαν καλά και ήταν φημισμένοι. Δούλεψαν γύρω από οικοδομικά έργα και μεγάλες κατασκευές, ενώ δεν έλλειψαν οι περιπτώσεις εκείνων που έφτασαν από άλλες χώρες της Αφρικής και αναπτύχθηκαν σε κτηματομεσιτικές επιχειρήσεις, σε ξενοδοχιακές μονάδες, αλλά και ορισμένοι που είχαν εμπορικό δαιμόνιο και το ανέπτυξαν στο Μαρόκο.

Η δεκαετία 1920-1930 έμοιαζε με έκρηξη!
Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού τα μηνύματα ήταν αποθαρρυντικά! Οι καρπάθιοι γνωρίζουν και βιώνουν το σκληρό πρόσωπο του καπιταλισμού στην μητρόπολη Αμερική, μέσα στην καρδιά του παγκόσμιου οικονομικού κραχ (χρηματιστηριακή κατάρρευση). Ανεργία, βία, δραματικές συνθήκες εργασίας και χαμηλά μεροκάματα περιμένουν τους μετανάστες ανθρακωρύχους. Σε τακτικές ανταποκρίσεις ο συνεργάτης της εφημ. «Δωδεκανησιακή Αυγή», ο απερίτης Λάμπρος Σταματιάδης (και ο ίδιος ταξίδεψε και δούλεψε για οκτώ μήνες στο Μαρόκο), περιγράφει την κατάσταση με μελανά χρώματα.

Η πόρτα του γειτονικού Μαρόκου έμοιαζε με μια σπουδαία ευκαιρία. Δεν ήταν ακριβώς έτσι, αλλά και στα Δωδεκάνησα η κατάσταση έμοιαζε αφόρητη. Αν μάλιστα ρίξουμε μια ματιά στις συνθήκες που επιβάλλουν οι κατακτητές Ιταλοί, τότε δικαιολογείται κάθε όνειρο για ένα «φευγιό» που οδηγούσε σε οικονομική και πνευματική λύτρωση. Με το ιταλικό διάταγμα 36, το 1920, απαγορεύτηκε η καλλιέργεια των δωδεκανησιακών αγρών που έχουν «διάθεση για δασοποίηση»!

Δύο χρόνια μετά, το 1922, απαγορεύτηκε η κοπή αγρών και θάμνων “άνευ σχετικής ειδικής αδείας”! Που ωστόσο ποτέ δεν δινόταν. Ενώ το 1924, με το ειδικό διάταγμα 19, απαγορεύτηκε και η κοπή ξυλείας. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα εκφοβισμού, ανέχειας και σταθερής προσήλωσης στον εξιταλισμό των Δωδεκανήσων πολλοί ήταν οι θαρραλέοι καρπάθιοι που τράβηξαν «κλήρο» για το βόρειο άκρο της Αφρικής.

Κι αν τα πρώτα χρόνια (1920-1927) για τους υποψήφιους μετανάστες ήταν απαραίτητα τα σφραγισμένα διαβατήρια, ήταν τέτοιες οι ανάγκες για εργατικό δυναμικό που έκαμαν τους Γάλλους να αφήσουν τις διατυπώσεις στην άκρη και να ανοίξουν διάπλατα την είσοδο του Μαρόκου. Φτάνει να υπήρχε ένα μεσιτικό γραφείο, κάποιος που θα αναλάμβανε τη χαρτούρα και θα έβαζε τις σφραγίδες και μάλιστα δεν ήταν λίγες φορές που επιτήδειοι Έλληνες κορόιδεψαν τους εργάτες και τους πήραν χρήματα, δίχως να τους περιμένει καμιά εργασία στο Μαρόκο.

Η ιστορία θυμίζει κάπως τους σύγχρονους μετανάστες από τη μέση Ανατολή και στην απελπισμένη προσπάθειά τους να φτάσουν στην κεντρική Ευρώπη χρυσο-πληρώνουν τους σύγχρονους δουλέμπορους.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 μαζεύτηκε μια πληθώρα ξένων εργατών, τα μεροκάματα έπεσαν απότομα και οι εταιρίες έψαχναν και προσλάμβαναν εκείνους που είχαν Γαλλικά διαβατήρια. Έτσι το ταξίδι στο Μαρόκο δεν ήταν πια μια δελεαστική πρόταση.

Οι Δωδεκανήσιοι μετανάστες αποτελούν μια ξεχωριστή ταξική οντότητα, αφού ξεκινούν ήδη από έναν ταλαιπωρημένο κατακτημένο τόπο, ενώ ακόμη και η πραγματική πατρίδα τους, η Ελλάδα, δεν έδειξε σπουδαίο ενδιαφέρον για αυτούς. Θα πρέπει να αλλάξουν την υπηκοότητα και από Ιταλοί να δηλωθούν Έλληνες, όμως θα μπορούσαν να επιστρέψουν στο νησί τους; Θα κρατούσαν τις εκεί περιουσίες τους; Με τέτοιους προβληματισμούς προτιμούσαν την αμφίβολη «σιγουριά» και το μεροκάματο της ερήμου.

Ίσως οι Δωδεκανήσιοι να ήταν από τους ελάχιστους ξένους που μπορούσαν να νιώσουν στο πετσί τους τον καημό των Μαροκινών και σίγουρα κατανοούσαν τον ξεσηκωμό και την αντίσταση των ντόπιων νομάδων.
Η κατάσταση δεν άφηνε περιθώρια, δύσκολες δουλειές τις περισσότερες φορές μέσα σε στρατόπεδα της ζούγκλας και με πολλαπλούς κινδύνους.

Ίσως οι ακραίες καιρικές συνθήκες της ερήμου να δυσκόλεψαν πολύ λιγότερο τους σκληροτράχηλους Δωδεκανήσιους από ότι οι αποικιοκράτες Γάλλοι και Ισπανοί, που ήθελαν ολοένα και πιο φτηνό εργατικό δυναμικό. Οι τελευταίοι έφτιαξαν ακόμη και ολόκληρο στρατό από Μαροκινούς, που πολέμησε στον Ισπανικό εμφύλιο, στο πλευρό των εθνικιστών και του Φράνκο, κατά της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης.

Η γαλλική κυριαρχία διευκόλυνε την εξόρυξη μολύβδου , γύψου και άλλων ορυκτών και απολιθωμάτων σε διάφορες περιοχές όπως στα κοντινά ορυχεία στην περιοχή του Μίντελτ στο Ahouli και Mibladen, που συνεχίζει να λειτουργεί με υψηλή παραγωγική ικανότητα και λιγότερο γνωστά ορυκτά εξάγονται προς πώληση στη βιομηχανία και για διακοσμήσεις των νοικοκυριών. Η ανάπτυξη των μεταλλείων αυτών οδήγησε στην κατασκευή πολλών έργων, όπως της γραμμής σιδηροδρόμου από το Midelt προς στη Μεσόγειο ακτή, και προσέλκυσε πολλούς ξένους εργάτες.

Την ατμοσφαιρκή Φεζ, την αρχαιότερη από τις τέσσερις αυτοκρατορικές πόλεις του Μαρόκου (οι υπόλοιπες τρεις είναι το Ραμπάτ, η Μεκνές και το Μαρακές), που είναι η θρησκευτική και πνευματική μητρόπολη, διάλεξαν οι Καρπάθιοι μετανάστες για να αναπτύξουν την κοινότητα τους. Η Φεζ ιδρύθηκε το 789 και ήταν η πρώτη ισλαμική πόλη τής χώρας και χάρη στο Πανεπιστήμιό της έχει αποκτήσει το προσωνύμιο «Αθήνα της Αφρικής». Από το 1931 δημιουργείται μια επιτροπή με στόχο την δημιουργία μιας εκκλησίας.

Αρχιτέκτονας ήταν ο Μηνάς Μάλτας, ενώ μεγάλοι δωρητές οι Γ. Μπέρτος, Ν. Μάλτας και Κ. Καλλιπολίτης, όλοι Καρπάθιοι, που προσέφεραν τα οικοδομικά υλικά για τη δημιουργία του ναού. Μαζεύτηκαν 587.000 Γαλλικά φράγκα, ακόμη και οι εργασίες ήταν μια προσφορά των σπουδαίων μαστόρων στην Χάρη της.

Η εκκλησία «Γενέθλιο της Θεοτόκου» εγκανιάστηκε το 1955, και γιόρταζε όπως και η θαυματουργή «Παναγία Βρυσιανή» στο Μεσοχώρι Καρπάθου, στις 8 Σεπτέμβρη. Η αδήριτη ανάγκη να μεταφέρουν και να χτίσουν ένα μικρό χωριό, ένα Μεσοχώρι, μέσα στο Μαρόκο οδήγησε τους μετανάστες στην υλοποίηση μιας μεγάλης ιδέας. Όμως οι πόρτες της εκκλησίας δεν μπόρεσαν να παραμείνουν ανοιχτές και μετά από 20 χρόνια, το 1974, έκλεισαν. Τελικά το κτίσμα ακολούθησε την άδικη μοίρα των έρημων ναών όταν ξεμένουν από πιστούς, έτσι στο 1983 πουλήθηκε στην καθολική εκκλησία.

Μικρές λεπτομέρειες και στοιχεία από την παροικία των μεταναστών παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και φανερώνουν το αγωνιστικό πνεύμα, την μαχητικότητα και τον πατριωτισμό των καρπάθιων.

Στη Μεκνές το 1927 στεφανώθηκε με όλα τα παραδοσιακά έθιμα ο Μεσοχωρίτης Βασίλης Κυζούλης με την Ολυμπίτισσα Ελεωνόρα Νουαρίδου. Αλλά και στη Φεζ το 1931 έκαναν τον καρπάθικο γάμο τους ο Μιχάλης Μάλτας και η Ειρήνη Ασλανίδου. Το γλέντι του καρπάθικου γάμου συνόδευσαν τα όργανα, η λύρα και το λαούτο των Σταματιάδη και Λύκου και έκαναν το Μαρόκο να αγγίξει το Μεσοχώρι!

Τακτικός ανταποκριτής από την καρπάθικη παροικία του Μαρόκου ο Κυριάκος Ξανθόπουλος, έστελνε σχεδόν κάθε μήνα όλες τις ειδήσεις στην Αθήνα.

Μια γεύση από τους Καρπάθιους και τις εργασίες τους, όπως αναφέρονται στην εφημ. «Δωδεκανησιακή Αυγή» και στις ανταποκρίσεις από το Μαρόκο 1925-1931:

Στην περιοχή Τάζα του Φεζ γέφυρες έχτιζαν οι: Γ. Χεράκης, Κ. Φωνακλάς, Μ. Χιώτης, Β. Σταμάτουλλας. Στο Σίτι Απτελάϊ ο Ολυμπίτης αρχιτεχνίτης Β. Λεβάκης, αναφέρεται ως διευθυντής των εκεί έργων. Ενώ ο Β. Πανάρετος ξεκινούσε παραδίπλα το χτίσιμο μιας μεγάλης γέφυρας. Γάλλοι προσέλαβαν επιστάτες τους Διαμαντή, Λύκο και Μακρομανώλη και αυτοί με τη σειρά τους έδωσαν δουλειά σε όλους τους καρπάθιους λατόμους, στο έργο αναφέρονται 170 Δωδεκανήσιοι εργάτες!

Ο Μηνάς Μάλτας ανέλαβε κατασκευή μιας ακόμη γέφυρας στην Τάζα, στο ίδιο έργο την εξόρυξη υλικών ανέλαβε ο Εμμ. Παπαμανώλης. Την ίδια εποχή, κάθε Κυριακή, στο ξενοδοχείο του Κ. Παπαμηνά ένα καρπάθικο γλέντι με λύρα και λαούτο υπενθύμιζε την γλυκιά πατρίδα και ξεσήκωνε τις καρδιές όλων των μεταναστών!

Οι παραπάνω Καρπάθιοι είναι μια ελάχιστη αναφορά μπροστά στους εκατοντάδες που μετανάστευσαν με όνειρο για δουλειά και γερά μεροκάματα. Αξίζει να αναφέρουμε τους εμπόρους αδελφούς Παπαμηνά, τους αδελφούς Καραγεώργη και τους αδελφούς Ρεϊσή, που ήταν οι τροφοδότες του Γαλλικού στρατού εκστρατείας.

Από το Μαρόκο πέρασε και ο μηχανικός ή αρχιτέκτονας Ιορδάνης Πετρίτης, συνέχισε το ταξίδι της ζωής του και έφτασε μέχρι την μακρινή Ινδοκίνα. Από τους Καρπάθιους που ξεχώρισαν πρώτος ήταν ο Μιχάλης Μάλτας που ασχολήθηκε με κτηματομεσιτικές επιχειρήσεις και έγινε ο επίτιμος πρόξενος της Ελλάδας από το 1955 μέχρι το 1974.

Αλλά και ο κοσμογυρισμένος λαμπρός πρωτομάστορας Μιχάλης Ιωαννίδης, έπειτα από εργασία σε Συρία, Μαδαγασκάρη, Αίγυπτο και Αιθιοπία, βρέθηκε το 1926 στο Μαρόκο. Ο Ιωαννίδης αρρώστησε και πέθανε το 1944 στην Τεχεράνη. Ακόμη ο Σπύρος Ν. Πολίτης από το Σουδάν και την Ασία βρέθηκε το 1924 να εργάζεται στο Μαρόκο.

Αλλά και τα αδέλφια Μανώλης, Κωστής και Γιώργης Αβδελής βρίσκονται από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 στο Μαρόκο και αναλαμβάνουν την κατασκευή μεγάλων οδικών έργων όπως π.χ. την οδό Καζαμπλάνκα-Mekmes μήκους 580 χιλιομέτρων, έτσι κάλεσαν στο Μαρόκο ακόμη 50 Καρπάθιους τεχνίτες. Ανέλαβαν επίσης και το αποχετευτικό δίκτυο της πόλης Ραμπάτ και της Καζαμπλάνκα και πολλά άλλα έργα. Ο Μιχάλης Αβδελής διορίζεται εργοδηγός της μεγάλης κατασκευαστικής εταιρείας CAMSHASH που του αναθέτει την επίβλεψη και κατασκευή του υπερ – Ιρανικού σιδηροδρόμου στη Β. Περσία. Εκεί γνωρίζει και τους ηγέτες των Κούρδων, του Ιράν, και του Ιράκ και γίνονται φίλιοι.

Αλλά και ο Μηνάς Κωνσταντίνου Παπαμηνάς γεννήθηκε στο Μαρόκο το 1933 και μεγάλωσε στο Μεσοχώρι Καρπάθου. Ήταν γνωστός ως ένας από τους καλύτερους νέους λυράρηδες στην Κάρπαθο και θεωρήθηκε από πολλούς ως παιδί-θαύμα. Έπαιξε τη λύρα σε ένα τοπικό γάμο στην ηλικία των 10 όλων των τρόπων από την πλευρά του μέντορά του Νικολή Ρεΐσης. Ο Παπαμηνάς πέθανε το 1999 στην Ουάσιγκτον.

Η Αθηνά Μαργέτη αποτελεί επίσης μια ξεχωριστή παρουσία στην Ελληνική παροικία του Μαρόκου. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Φεζ, ο Μεσοχωρίτης πατέρας της, Μανώλης Μαργέτης, επένδυσε σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις στην πόλη Μίτελτ. Από το 1937, και μετά τον θάνατο της συζύγου του, μεταφέρθηκε στο Φεζ. Η κόρη του Αθηνά παντρεύτηκε τον πρώην πρωθυπουργό του Μαρόκου σοσιολδημοκράτη πολιτικού Ahmed Bahnini (1963-1965). Διετέλεσε επίσης πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου.

Ο Bahnini σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια μιας απόπειρας πραξικοπήματος εναντίον του βασιλιά Χασάν ΙΙ, όταν οι στρατιώτες πυροβόλησαν σε ένα πλήθος από επισκέπτες που γιόρταζαν τα γενέθλιά του βασιλιά (1971).
Η σεμνή, διακριτική ωστόσο εξαιρετικά ενεργή Αθηνά Μαργέτη είναι η πρώτη Ελληνίδα σύζυγος πρωθυπουργού του Μαρόκο, δεν είναι όμως η μοναδική. Μια δεύτερη μεγάλη κυρία του Μαρόκου στην τετραετία 1998-2002, είναι και αυτή Ελληνίδα.

Η σύζυγος του τέως Μαροκινού πρωθυπουργού, Αμπεραχμάν Γιουσούφι (Abderrahman el-Youssoufi 1998-2002) είναι η Ελένη Κεσίσογλου, ο πατέρας της οποίας ήταν από τη Μικρά Ασία και η μητέρα της από τη Θράκη. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η οικογένεια Κεσίσογλου βρέθηκε στη Γαλλία και εκεί η Ελένη γνώρισε τον τότε εξόριστο Αμπεραχμάν Γιουσούφι.

Δεν μπορούμε να καταγράψουμε τους εκατοντάδες Καρπάθιους μετανάστες του Μαρόκου, όμως θα αναφέρουμε μερικούς από εκείνους που δεν επέστρεψαν στο νησί και τάφηκαν μακριά του, όπως αναφέρονται στην μελέτη της Ευαγγελίας Γεωργιτσογιάννη, πρόκειται για τους:
Γιώργο Χατζηφρατζέσκος Θεόφιλο και Μιχάλη Ματσαγκάκη, Νικόλα Μαυρομάτη, Κων/νο και Αντώνιο Ορφανό, Μανώλη Σκούλο, Θεοχάρη Δημελλά, Πέτρο Περίδη, Αντώνη Σταματιάδη, Βασίλη Σπανό, Αντώνη Χαροκόπο, Νικόλα Πρωτοψάλτη, Μανώλη Μαργέτη, Κων/νο Αβδελή, Νικόλα και Μανώλη Ορφανό, Νικόλαο Πάχο (οι περισσότερες πληροφορίες δόθηκαν από τον Γεώργιο Σπ. Πολίτη).

Τον Αύγουστο του 1927, μια θλιβερή είδηση από το Μαρόκο έφερε στο Μεσοχώρι ο Γεώργιος Μ. Χαροκόπος. Οι Γ. Πρωτοψάλτης και Κώστας Μαραγκός είχαν δοδλοφονηθεί, ενώ ο Ολυμπίτης Καρανικόλας (ή Καραβασίλης) τραυματίστηκε βαριά όταν οι επαναστατικές δυνάμεις Μαροκινών επιτέθηκαν στο Γαλλικό εργοστάσιο πυρομαχικών που δούλευαν οι Καρπάθιοι.
Ο συντάκτης του άρθρου, της εφ. «Δωδεκανησιακή Αυγή», χαρακτηρίζει τους Καρπάθιους ως «τα αθώα θύματα της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των Γάλλων».

Ενώ ο «Ριζοσπάστης» σε ένα άρθρο του 1928 αναφέρει ότι, οι Γάλλοι παρουσίασαν την αποικιοκρατική πολιτική του Μαρόκου ως έναν «αναγκαίο πόλεμο πολιτισμού»! Σε αυτόν τον πόλεμο είχαν μέχρι τότε σκοτωθεί 20.000 Γάλλοι και άποικοι, ενώ δεν υπάρχει ακριβής αριθμός των χαμένων Μαροκινών. Από το 1912 οι Γάλλοι καπάρωσαν 650.000 εκτάρια από τη γη του Μαρόκου, ενώ από το 1918 μέχρι το 1926 μοιράστηκαν 160.000 εκτάρια σε 900 αποίκους! Ένα εκτάριο αντιστοιχεί σε 10 στρέμματα. Αντιστοιχούν 1.777 στρέμματα στον κάθε άποικο!

Η μετανάστευση στο Μαρόκο για τους Καρπάθιους, μαστόρους και εργάτες, δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση. Λέξεις πατριωτισμός, φασισμός και ιμπεριαλισμός είχαν ουσία, και η πραγματική τους διάσταση αποκαλύπτεται μέσα από μια σύντομη ιστορική διαδρομή. Όσο για την Ελληνική σημαία, η παροικία των Καρπαθίων στο Μαρόκο διδάσκει, δείχνει ποιοι είναι άξιοι να την κρατούν και να τη σηκώνουν. Αντίθετα με την σημερινή εποχή που οι παραπάνω έννοιες χάνουν τη σημασία τους. Πατρίδα και σημαία ζουν ένα διαρκεί αναγραμματισμό και χρησιμοποιούνται πια όπως βολεύει κάθε φορά.

Υστερόγραφο
Αφορμή για το αφιέρωμα στους Καρπάθιους του Μαρόκου στάθηκε το πρώτο βιβλίο του Αντώνη Χαλδαίου. Ο Αντώνης είναι ηλεκτ. μηχανικός από το Πλωμάρι της Λέσβου, έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακό στην ιστορία και την κοινωνική ανθρωπολογία στο πανεπιστήμιο του Αιγαίου, ενώ σήμερα προχωρά το διδακτορικό του στο πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ με τον γνωστό καθηγητή Ελληνικών σπουδών Μπέντζαμιν Χέντριξ.

Μέσα από μια πρώτη προσωπική αναζήτηση της οικογενειακής του γενεαλογίας, βρήκε συγγενείς του στην Αίγυπτο, στο Μαρόκο, στο Κογκό ακόμη και στο Σουδάν.

Στο Μαρόκο, από τη μικρή αλλά εξαιρετικά ενεργή εναπομείνασα Ελληνική κοινότητα, υπήρξε σπουδαία ανταπόκριση και έτσι ξεκίνησε πιο δυναμικά την έρευνα του. Το 2011 πραγματοποίησε ένα ταξίδι και μέσα από καταγραφές προσωπικών μαρτυριών αλλά και από ένα πολύ πλούσιο αρχειακό υλικό (διπλωματικό αρχείο, εφημερίδες, αρχείο κοινοτήτων) συνέθεσε και έγραψε το πρώτο του βιβλίο που αφορά όλους τους Έλληνες μετανάστες στο Μαρόκο.

Στο δεύτερο βιβλίο του καταγράφει τους Έλληνες της Τυνησίας (2013). Βιβλίο με εξαιρετικό ενδιαφέρον για τους Δωδεκανήσιους, τους Καλύμνιους σφουγγαράδες. Ενώ πρόσφατα κυκλοφόρησε το τρίτο βιβλίο του με θέμα τον Ελληνισμό της Μοζαμβίκης.

Πηγές
Αντώνης Χαλδαίος, «Ο ελληνισμός του Μαρόκου: Η ελληνική παροικία 1904 – 2012»
http://greeksofafrica.blogspot.gr
http://www.academia.edu/355893/Greek_Masons_in_Africa_the_case_of_the_Karpathian_masons_in_Morocco
http://tsoumpasphotogallery.ning.com/photo/280?commentId=2662096%3AComment%3A4083753&xg_source=activity
http://www.dodekanisa.net/vrikous/megasevergetis.htm
http://www.mygreek.fm/biography/Kostantinou-Papaminas-Minas
Εφημερίδα Δωδεκ. Αυγή (πολλές ανταποκρίσεις 1923-1932)
Εφημερίδα Ριζοσπάστης (πολλά άρθρα 1928-1931)
http://dimellasm.blogspot.gr/2014/06/blog-post.html