Σελίδες Ιστορίας… Η σύλληψη των Sudditi Sospetti-υπόπτων υπηκόων και η μεταφορά τους αντί της Τάφρου, στο στρατόπεδο του Σταδίου, στις 6 Νοεμβρίου 1940

Rodiaki NewsRoom

Η περίπτωση του νεαρού δικηγόρου Γαβριήλ Χαρίτου-Η παρακολούθησή του

Γράφει και επιμελείται
Κώστας Τσαλαχούρης

Είναι ντοκουμέντο. Με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου 1940, ακριβώς, την ίδια μέρα άρχισε η κράτηση-σύλληψη των Ελλήνων υπηκόων, που βρίσκονταν στην Κτήση, στα Ιταλικά Νησιά του Αιγαίου.

Η εντολή ήταν σαφής. Να μαζευτούν όλοι, να μεταφερθούν στην Τάφρο και να παραμείνουν εκεί μέχρι νεωτέρας…

Πόρτα-πόρτα, σε όλα τα νησιά, οι Αρχές Ασφαλείας, άρχισαν να τους μαζεύουν και με αστραπιαίες διαδικασίες-μπορεί να γραφτεί, χωρίς υπερβολή-ταχύτητας φωτός, τους στρίμωχναν σε καμιόνια και τους μετέφεραν… Αδιάφορο αν τους έπαιρναν από τα κρεβάτια τους με πιζάμες ή εσώρουχα. Έπρεπε να τελειώσει το εγχείρημα, ταχύτατα. Γνώριζαν πού να τους βρουν, και πήγαιναν εκεί, χωρίς να χάνουν το χρόνο τους...

Ο κόμης Φόλκε Μπερναντότε, Σουηδός διπλωμάτης, λίγο πριν δολοφονηθεί στην Ιερουσαλήμ από Εβραίους εξτρεμιστές (11.9.1948), με το δήμαρχο Ροδίων Γαβριήλ Χαρίτο

Αυτούς των άλλων νησιών τους μετέφεραν με ειδικά αποβατικά ή με καραβάκια-γινόταν επίταξη χωρίς καμιά επίσημη διατύπωση. Σε δύο-τρία 24ωρα τελείωσαν όλα… Ήταν 5 Νοεμβρίου 1940.
Πόσοι μεταφέρθηκαν; Ίσως δεν θα το μάθουμε ποτέ. Ο αριθμός τους παραμένει μέχρι σήμερα, άγνωστος(1)…

Αλλά τις ιταλικές Μυστικές Υπηρεσίες, τις μέρες αυτές, απασχολούσε περισσότερο και το ζήτημα των υπόπτων υπηκόων, των Sudditi Sospetti, όπως τους αποκαλούσαν στη γλώσσα τους, που κυκλοφορούσαν «ελεύθερα», στα νησιά!..

Η σύλληψη
Έπρεπε γρήγορα να τους μαζέψουν… Η εντολή ήταν άμεση και σαφής.
Όλα ήταν εύκολα, ειδικά γι’ αυτούς που διέμεναν στη Ρόδο, δηλαδή, στην πόλη ή τα χωριά. Το πρόβλημα ήταν το πού θα τους βάλουν. Από την πρώτη στιγμή αποκλείστηκε η μεταφορά τους στην Τάφρο, μαζί με τους Έλληνες υπηκόους, για ευνόητους λόγους. Άλλο κάτοικος της Κτήσεως και άλλο Έλληνας υπήκοος. Καμιά σύγκριση· Σε ένα μόνο δεν ενδιέφεραν. Όλοι τους, για τους κρατούντες, ήταν επικίνδυνοι(2).

Αμέσως, δίδεται η εντολή οι ύποπτοι να εμφανιστούν(3) στο Τμήμα Ασφαλείας Ρόδου, ένας, ένας, στις 4 το απόγευμα-ημερομηνία 5 Νοεμβρίου 1940. Δεν είναι πολλοί.

Ο φάκελος του Χαρίτου

Συγκεκριμένα κλήθηκαν να παρουσιαστούν οι Στέργος Φώκιαλης, Νικόλαος Ασπράκης, Αντώνιος Ασπράκης, Εμμανουήλ Καλαμπίχης, Γαβριήλ Χαρίτος, Ευστάθιος Παλιούρης, Αντώνιος Γεωργαλλής, Μιχαήλ Ιωάννου, και Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος. Όλοι διερωτούνταν τι σήμαινε η απρόοπτη πρόσκληση. Μόνο στον Νικόλαο Ασπράκη, όταν μπήκε στο γραφείο του διοικητή του Τμήματος, ειπώθηκε ότι θα κρατούνταν στο πεδίο συγκεντρώσεως του Σταδίου, «και ότι θα ηδύναντο να λάβουν μαζί των τας στρωμνάς και ό,τι άλλο ενόμιζον αναγκαίον, δια την εν τω στρατοπέδω διαμονήν των.

Εις διαμαρτυρίαν όλων ότι και η ώρα είχεν ήδη παρέλθη-ήτο πλέον η 5η μ.μ.-και ότι έπρεπε να τους δοθή ολιγόωρος προθεσμία δια την τακτοποίησιν επειγουσών οικογενειακών υποθέσεων, ο διοικητής του Τμήματος, συγκατετέθη να αναβάλη την κράτησιν, διά την 10ην ώραν της επομένης, οπότε και θα έπρεπεν άνευ ουδεμιάς προσκλήσεως να ευρεθώσι και πάλιν προ του Τμήματος…».

Η carte-visit του Χαρίτου που είχαν οι Μυστικές Υπηρεσίες της Ιταλίας

Έτσι, στις 6 Νοεμβρίου, μεταφέρθηκαν στο Στάδιο με ένα φορτηγό, συνοδεία από άντρες του Τμήματος Ασφαλείας και παραδόθηκαν στον επικεφαλής του Στρατοπέδου, έφεδρο ανθυπασπιστή Κάμπολι-υπογράφτηκε, μάλιστα, πρακτικό παράδοσης(4).

Ο Γαβριήλ Χαρίτος
Στο κείμενο αυτό θα αναφερθούμε σε ένα μόνο από τους συλληφθέντες, το νεαρό δικηγόρο Γαβριήλ Χαρίτο, που έγινε, από τότε που ήταν μαθητής ακόμη, κάρφος για τους τύραννους.
Μετά το γιατρό από τ’ Αφάντου Νικόλαο Καραγιάννη, έκτακτο αναπληρωτή Πρόξενο της Ελλάδος στη Ρόδο(5), ο νεαρός Γαβριήλ παρακολουθούνταν επισταμένα από τις ιταλικές Μυστικές Υπηρεσίες και συνεχώς ο φάκελός του ήταν γεμάτος με αναφορές για τις ενέργειές του, τις επαφές, συναντήσεις, εργασιακές, ταξίδια και κάθε τι που αφορούσε το πρόσωπό του.

Από το 1933 παρακολουθούνταν συνεχώς και τα ιταλικά έγγραφα που τεκμηριώνουν με λεπτομέρειες τα γεγονότα υπερβαίνουν τις εκατοντάδες. Επίσης πολλές φορές για το ποιόν του νεαρού Χαρίτου ενδιαφερόταν το Ιταλικό Προξενείο Πειραιώς, το οποίο τον θεωρούσε πολιτικό ύποπτο, μάλιστα δε οι υπηρεσίες του απευθύνονται στον ίδιο το διοικητή των Νήσων, και ζητούν πληροφορίες για τις επαφές που ο νεαρός είχε με τον γραμματέα του Ελληνικού Προξενείου στο γραφείο του και τα σούρτα-φέρτα με το Προξενείο. Σε κάθε εκδήλωση του Προξενείου, ο Χαρίτος ήταν “παρών”.

Το Ιταλικό Προξενείο Πειραιά προς τη Διοίκηση των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου για την παραμονή του Χαρίτου στην Αθήνα

Στο Πληροφοριακό Δελτίο, με ημερομηνία 27 Φεβρουαρίου 1938, μας πληροφορεί ότι ο νεαρός δικηγόρος, παντρεύτηκε στην εκκλησούλα των Τριών, στους Τρεις Ταξιάρχες Μιχαήλ, Γαβριήλ και Ραφαήλ- τιμάται επίσης το θαύμα που επεσυνέβη στην περιοχή Χώναις της Μικράς Ασίας-με την Άννα Μοσχού, με κουμπάρο το γραμματέα του Ελληνικού Προξενείου, Γεώργιο Λέοντα(6).
Πήγαν εκεί, γιατί, για τους Νιοχωρίτες, η εκκλησούλα βρισκόταν στην καρδιά τους, ήταν η δική τους εκκλησούλα, και παπάς της ήταν ο εφημέριος του Νιοχωριού. Το είχαν τάμα οι Νιοχωρίτες να ανάβουν το κερί τους στους Τρεις.

Το Δελτίο μάς πληροφορεί επίσης ότι «επ’ ονόματί των, εκδόθηκαν διαβατήρια διά την Ελλάδα, ίνα διέλθουσιν τον μήνα του μέλιτος, ανεχώρησαν την ιδίαν ημέραν με το πλοίον «Καλιθέα(7)».
Εδόθη σήμα εις το Προξενείο Πειραιώς, να παρακολουθήσει τις κινήσεις του. Οι ιθύνοντες του Προξενείου και ειδικά ο Ρίτσι, που τον έζησαν οι Ροδίτες στο πετσί τους, με το ΕΝΤΕ(8), πληροφορούν τη Διοίκηση ότι «η επαγρύπνησίς μας επί του αφικνουμένου πλοίου (από τη Λέρο) εις Πειραιάν δεν έπαψεν να κάνουμε το δυνατόν.

Γαβριήλ Χαρίτος-φωτό 1945 από εφημερίδες εποχής

Ουδεμία δραστηριότης εσημειώθη εις βάρος των ναυτικών Τσ..…., Κου……., και Παρ……(9) Αι προγενέστεραι πληροφορίαι μας ελήφθησαν υπό του πληροφοριοδότου μας Π…. Ι……, ετών 37 γεννηθέντος εις Αίγιναν και κατοικών(10) εις Αθήνας, επαγγέλματος τυπογράφος. Την 28.2.1938 έφθασεν εις Πειραιάν με το πλοίον «Καλιθέα» ο Χαρίτος Θα παρακολουθήσωμεν την δραστηριότητά του και εν καιρώ θα αναφέρωμεν…».
Μεθαύριο
το δεύτερο μέρος

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Βλέπε: Βάσος Χατζηπαπάς «Concentramento»-Η μαρτυρική ζωή των Ελλήνων υπηκόων εις το ομώνυμον στρατόπεδον συγκεντρώσεως Ρόδου. Συγκλονιστικαί αφηγήσεις των μαρτύρων του Στρατοπέδου. Εφημερίδα «Πρόοδος»16 Μαΐου 1950-13 Ιουνίου 1950. Επίσης Κ. Φ.Τσαλαχούρης «Σελίδες Ιστορίας», Αθήνα, εκδόσεις «Νεφέλη», 2002, σελίδες 44-71. Χρησιμοποιήθηκαν πρωτογενείς πηγές. Συγκεκριμένα αντλήθηκαν οι πληροφορίες από τους φακέλους 1940-1941 της Kεντρικής Yπηρεσίας του υπουργείου των Eξωτερικών της Eλλάδος, της ελληνικής Kυβέρνησης στο Kάιρο (1941 και 1942) και της κατοχικής κυβέρνησης των Aθηνών (1941-1942).

Eπίσης από τα Aρχεία του Ελληνικού Προξενείου Pόδου, του Pοδίτη συλλέκτη Aντώνη Mαΐλλη, του ιταλικού υπουργείου των Eξωτερικών και του Φόρεϊν Όφις. Για το ίδιο θέμα, αξιοσημείωτες πηγές αποτελούν τα βιβλία των μητροπολιτών Pόδου Aποστόλου Tρύφωνος, «Aπομνημονεύματα-ήτοι χρονογραφική Iστορία της εκκλησιαστικής επαρχίας Pόδου επί Iταλο-γερμανο-Aγγλοκρατίας (1912-1947)», Kαρπάθου-Kάσου Aποστόλου «Tο χρονικόν της Iταλοκρατίας της Pόδου-εγκαρτέρησις ενός λαού...δικαίωσις» και Aντώνη Bρατσάλη «Nιοχωρίτικα». Κ. Τσαλαχούρης, εφημερίδα «Η Ροδιακή», 14.12.2000.

2. Αυτό αποδεικνύεται ύστερα από χρόνια, με την απελευθέρωση, όταν ανοίχτηκαν τα Αρχεία των Ιταλικών Μυστικών Υπηρεσιών, όλοι, μα όλοι, είχαν φακέλους!..Γράφουμε για την περίοδο της απελευθερώσεως, γιατί με την πάροδο του χρόνου άρχισαν τα… παρατράγουδα…

Με αυτό το μονόστηλο ο λαός της πόλεως Ρόδου. πληροφορήθηκε ότι ο πρώτος αιρετός δήμαρχός του με την Απελευθέρωση είναι ο Γαβριήλ Χαρίτος. Κέρδισε τις εκλογές που διεξήχθησαν στις 6 Αυγούστου 1946. Το μονόστηλο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Χρόνος», στις 16 Αυγούστου 1946

3.Το κείμενο που αναφέρεται στα γεγονότα, δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Η Ροδιακή», πρώτη σελίδα, κορυφαίο τρίστηλο, την Πέμπτη 5 Νοεμβρίου 1953, ανυπόγραφο. Χωρίς καμιά αμφιβολία το έγραψε ο διευθυντής της εφημερίδας Εμμανουήλ Καλαμπίχης, ένας από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων. Γνωρίζουμε τον τρόπο της γραφής του, γιατί τρία χρόνια αργότερα, μαθητεύσαμε δίπλα του, στα πρώτα βήματα της δημοσιογραφικής μας σταδιοδρομίας. Το κείμενο δημοσιεύεται σε 10 συνέχειες μέχρι τις 7 Δεκεμβρίου 1953, ημέρα Δευτέρα.
4. Λεπτομέρειες : Esther Fintz Menascé “Gli Ebrei a Rodi”-Storia di un’ antica comunita annientata dai nazisti. Εκδόσεις Angelo Guerini e Associati s.r.l. Milano, σελίδες 272 και μετά.

5. Έκτακτος αναπληρωτής από 16.11.1919, με αριθμό διορισμού 28.898. Εμφανίζεται έκτακτος αναπληρωτής και στην επετηρίδα του υπουργείου των Εξωτερικών, του έτους 1939.
6. Γεννήθηκε την 1η Ιανουαρίου 1913. Διορίστηκε γραφέας Β΄ τάξεως στο Προξενείο Ρόδου με υπουργική πράξη από 14.5.1936. Ανέλαβε υπηρεσία την 1η Ιουνίου 1936. Στις τάξεις του Στρατού 4.12.1939. Εφονεύθη κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο

7. Το ατμόπλοιο «Καλλιθέα», 2.086 τόνων της ιταλικής εταιρείας «Ναυτική» εκτελούσε την ακτοπλοϊκή γραμμή των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου, με τον Πειραιά και την Τεργέστη από τον Απρίλιο 1932. Επίσης εκτελούσε τη γραμμή Ρόδου-Αλεξάνδρειας. Πήρε την ονομασία αυτή, σε ανάμνηση του γεγονότος της αποβάσεως του ιταλικού στρατού στον όρμο της Καλιθέας για την κατάληψη της Ρόδου, το 1912. Κ. Τσαλαχούρης Εφημερίδα «Ροδιακή», Τρίτη 23.9.2014

8. Αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Ίσως είναι η μοναδική περίπτωση που μετά την απελευθέρωση, ο Ρίτσι, ζητήθηκε να δικαστεί ως εγκληματίας Πολέμου. Βλέπε βιβλιογραφία Κ. Τσαλαχούρη.
9. Τα ονόματα ευρίσκονται στα έγγραφα.
10. Έτσι το γράφει.

Εβραίες πρόσφυγες στο βοηθητικό γήπεδο του Σταδίου το 1940. Εκεί μετέφεραν τους Sudditi Sospetti-ύποπτους υπηκόους. Στο βάθος ο τοίχος του Σταδίου που το χωρίζει από τις casa popolare