Σελίδες Ιστορίας: Υπήρξε κρυπτοχριστιανός ο Διοικητής του Αρχιπελάγους Αβεδίν πασάς; Φοβερός μισέλλην, Ναι!..-με κεφαλαίο

Rodiaki NewsRoom

Η συνάντηση Αβεδίν-Αναστασίου Βρόντη

Επιμέλεια-σχολιασμός
Κώστας Τσαλαχούρης

Είναι ντοκουμέντο. Ναι, είναι ντοκουμέντο. Ο χρόνος, ο αδυσώπητος, ο αδηφάγος, ο σχετικός, μας… κληρονόμησε πολλά κείμενα για τον Αβεδίν ή Αμπεντίν πασά ή Αμπετίν πασά, τον νομάρχη του Αρχιπελάγους, που περιμένουν τον πραγματικό ερευνητή, να τα αξιολογήσει, να τα μελετήσει και να τους δώσει φως. Στο όνομά του πρόσθετε το Ντίνο, όχι Ντίνος, δηλαδή Αβεδίν πασάς-Ντίνο.

Ναι, υπήρξε ελληνολάτρης, απόδειξη ότι το μοναχογιό του, του έμαθε, σαν πρώτη γλώσσα, τα Ελληνικά και πάντοτε αυτή τη γλώσσα χρησιμοποιούσε για τις όλες εργασίες του, όταν κυρίαρχος στο Αιγαίο-ήταν το τελευταίο πόστο του-ήθελε να γράψει Ιστορία. Μόνο μέχρις εδώ. Δεν υπήρξε ποτέ, μα ποτέ φίλος της Ελλάδας.

Όλη η παρουσία του, στις θέσεις που κατείχε, αυτό αποδεικνύουν. Σημειώνουμε ότι όταν μετατέθηκε από τη Βηρυτό στη Θεσσαλονίκη, είπε τα αμίμητα:

-Αχ!..αγαλλίασε η ψυχή μου, που μπορώ τώρα να ομιλώ Ελληνικά...Και πάλιν μέχρις εδώ.

Δεν γράφουμε στο παρόν σημείωμα τη βιογραφία του, δημοσιεύτηκε ήδη πριν πολλά χρόνια-1979- από τις φιλόξενες στήλες της εφημερίδας «Ροδιακή», απλώς θα αναφερθούμε, εάν υπήρξε κρυπτοχριστιανός και σε ποιήματά-μερικώς- που έγραψε στην ελληνική.

Την απάντηση, στο πρώτο ερώτημα, μας τη δίνει ο ευπατρίδης της Λαογραφίας μας, ο Αναστάσιος Βρόντης (1887-1961), ο οποίος γράφει τα γεγονότα που επεσυνέβησαν στη θερινή κατοικία, του Αβεδίν στο Μόντε Σμιθ, μάλιστα δε στη μία περίπτωση απαθανατίζει τη στιγμή πώς τον συνάντησε.

Ο παπα-Σάββας και η Κοκκίδενα
Πάντως και στα δύο γραφόμενά του, αναφέρεται στο ίδιο γεγονός, μάλιστα δε γράφει ότι του το διηγήθηκε μια Ροδίτισσα, η Μητροπολίτισσα Μαριγώ Κοκκίδη- η Κοκκίδενα, όπως σημειώνει.

Ακολουθούμε για το γεγονός εάν ήταν Κρυπτοχριστιανός, δημοσιευμένα κείμενα του Αναστασίου Βρόντη, και όχι έγγραφα από τα επίσημα Αρχεία της Κεντρικής Υπηρεσίας του υπουργείου των Εξωτερικών, του Γενικού Προξενείου Κωνσταντινουπόλεως, του Προξενείου της Ελλάδος στη Ρόδο, και..και…-Στους σκληρούς δίσκους μας, μόνο «Η» και «D» υπάρχουν υπέρ τα 600 κείμενα…

Στις 20 Μαρτίου 1952, στη δεύτερη σελίδα της «Ροδιακής» με τίτλο «Το Σεράι του Αμπετίν Πασά» ο Βρόντης, γράφει:
«Ένας από τους Τούρκους Διοικητές (Βαλήδες) της Ρόδου ήταν και ο Ελληνομαθής Αμπετίν Πασάς, ο οποίος κατήγετο από την Ήπειρο και είχε σπουδάσει την ελληνική γλώσσα, στο Γυμνάσιο Ιωαννίνων,

»Μόλις έφτασε στη Ρόδο, περίεργες φήμες άρχισαν να κυκλοφορούν γι’ αυτόν και την οικογένειά του, μεταξύ των Χριστιανών. Ο ελληνομαθής Τούρκος πασάς, από τις πρώτες ημέρες του ερχομού του είχε σχετισθή με τον Μητροπολίτη Ρόδου, εξετίμα δε ξεχωριστά, τον Αρχιερατικό Επίτροπο Παπα-Σάββα, τον οποίον και καλούσε στο σαράι το.

Το σαράι αυτό, σώζεται ακόμη στη θέση Προύσαλη, πάνω στην οδόν «Αντιπλοιάρχου Λάσκου», στις ποδιές του Μοντεσμίθ, κοντά στην αρχαίαν Ακρόπολιν της Ρόδου.

»Μέσα στο σαράι αυτό, ο Αμπετίν Πασάς περνούσε με την οικογένειά του σαν Χριστιανός, χωρίς χαρέμια και άλλες ανατολίτικες απολαύσεις και κατεγίνετο με την ποίηση.

Είχε εκδώσει ελληνιστί μια συλλογή ποιημάτων στα οποία εξεθείαζε την Ρόδο και τα τοπία της, και ένα άλλο ποίημά του σαν θρήνος για τον καταστρεπτικό σεισμό της Χίου. Κρίμα που έχασα την συλλογή αυτή από την οποία θα εδημοσιεύαμε μερικά ποιήματα».

Ο Πάλλης
Κάνουμε παρένθεση για να αναφερθούμε σε δύο στροφές ποιημάτων του Αμπετίν Πασά που πήραμε από το βιβλίο του Αλεξάνδρου Πάλλη (1851-1935) «Μπρουσός», εκδόσεις «Πελεκάνος» σελίδες 76-79.

Ο Πάλλης έφτασε στη Ρόδο το 1909, δηλαδή μετά το θάνατο του Αμπετίν στην Κωνσταντινούπολη, μας δίδει περιγραφή, πώς οι Τούρκοι με τους Εβραίους έμαθαν την ανάρρηση του νέου σουλτάνου Μεχμέτ Ρεσίδ, πώς στον Αδραμύτη-έτσι γράφει τον Αρταμίτη- έφαγε ρυζόγαλο από το χέρι του οδηγού του Λεφτέρη-δεν τρωγότανε γιατί υπήρχε λίγο γάλα και πολύ ρύζι, και πώς στα ελληνικά «σκολειά της Ρόδου σε κείνη την εποχή, ασκούσαν τα στρατιωτικά-βήμα, παραγγέλματα κ.λπ, -μα οι Νεότουρκοι τα σταμάτησαν-σελίδα 76».

Και πιο κάτω συνεχίζει ότι ο Αμπετίν είχε μανία με το θέατρο και την ποίηση, δύο μήνες κάθε χρόνο, έφερνε θίασο στη Ρόδο, με εγγυημένες 150 λίρες, που ανάγκαζε τους υπαλλήλους του να τις συνεισφέρουνε. Τύπωσε και ποιητική συλλογή με υποσημείωση “Συνέχεια των ποιημάτων δημοσιευθήσεται εν προσεχεί-έτσι το γράφει-δευτέρω τεύχει-το ίδιο-”. Ύφος το καθιερωμένο αισθηματικό της εποχής… παραθέτω δύο στροφές από τα ποιήματά του «Ο Ψυχάλγων Εραστής» και «Σεισμός της Χίου».

Και παραθέτει τις δύο στροφές
Θρηνείς, φιλτάτη μου και συ, καθώς εγώ ο μονήρης
η της χαράς μειδίαμα στα χείλη σου ανθίζει;
Οι οφθαλμοί σου με ζητούν; Είναι δακρύων πλήρεις;
η το ρεμβάζον βλέμμα σου εις άλλον ατενίζει;
Χίος, απέθανες η ζης; Ψυχομαχεί η Χίος,
την περιρρέουν δάκρυα αντί δροσιάς Μαΐου,
την περισφίγγει θάνατος οδυνηρός και κρύος,
δεν την κοσμεί ως άλλοτε η λάμψις του ηλίου.

Κατά τον Πάλλη, «ο Αμπετίν κατηγορήθηκε τάχα Αρβανιστής και ανακαλέστηκε στην Πόλη. Εκεί έγινε άφαντος, και φήμη κρατεί πώς τον αφτοχειρίασαν κατά τον πατροπαράδοτο τρόπο».
Για την Ιστορία ο σεισμός στη Χίο επεσυνέβη στις 3 Απριλίου 1881, και ήταν μεγέθους-εκτίμηση-7.3 της κλίμακας Ρίχτερ, με 7.866 νεκρούς.

Ο Αβεδίν ψάλλει
Ο Μεγάλος λαογράφος μας Αναστάσιος Βρόντης συνεχίζει για τον Αμπετίν:
«Μια μέρα ο πασάς λέγει στο φίλο του Παπα-Σάββα, που είχε πάει να τον επισκεφθή με την ευκαιρία του Ραμαζανιού:
-Θα σου πω κάποιο μυστικό, αλλά σε παρακαλώ να μείνει μεταξύ μας

»Ο παπα-Σάββας ωρκίσθη στην ιεροσύνη του και ο Αμπετίν πασάς του λέγει:
-Η γριά παραμάνα μου (τροφός) είναι Χριστιανή. Θα έρχεσαι, λοιπόν, κάθε μήνα να κάμνης αγιασμό στο δωμάτιό της, και τέσσερες φορές το χρόνο θα κάμνης λειτουργία για να μεταλαβαίνη.

»Την άλλη μέρα κιόλας, που ήταν Πρωταυγουστιά, ο παπα-Σάββας έφερε στο δωμάτιο της Χριστιανής παραμάνας τα ιερά άμφιά του και έκαμε τον πρώτο αγιασμό.

-Στις δεκαπέντε Αυγούστου, θα κάμης τη λειτουργία για να μεταλάβη η παραμάνα μου, γιατί την αγαπώ σαν δεύτερη μητέρα μου, Αυτή με μεγάλωσε κι αυτή με έμαθε να αγαπώ την Ελλάδα.

-Καλά πασά μου, στις διαταγές σου, είπε ο παπα-Σάββας, αλλά πρέπει να φέρω όσα χρειάζονται για τη λειτουργία.
-Έχω ένα πιστό υπηρέτη, και με αυτόν στείλε την παραμονή του

Δεκαπενταύγουστου, όλα όσα χρειάζονται
»Πραγματικά την παραμονή της Παναγιάς, στις 14 Αυγούστου, ο παπα-Σάββας μπήκε στο σαράι.
»Τον οδήγησαν σ’ ένα δωμάτιο που ήταν διασκευασμένο σε εκκλησάκι.

»Πάνω σε ένα τραπέζι είχε το αντιμήνσιο-σ.σ. αγιασμένο ύφασμα που χρησιμοποιείται επί της Αγίας Τράπεζας σε λειτουργία εκτός ναού- με το Ευαγγέλιο, το δισκοπότηρο και τα άλλα σκεύη και άμφια της Ορθοδόξου Εκκλησίας,

»Άρχισε ο παπα-Σάββας τον όρθρο την -----(άγνωστη λέξη) μόνος του και όταν μπήκε στη λειτουργία, ακούει τον Αμπετίν πασά να ψάλλη με γλυκιά μελωδία τη δοξολογία.

»Γυρίζει ο παπα-Σάββας και βλέπει τον Αμπετίν να ψάλλη κοντά στην παραμάνα του, η οποία εσταυροκοπιέτο ολοένα και έκαμνε μετάνοιες.
»Δεν περιγράφεται η συγκίνηση του παπα-Σάββα που έβλεπε να ψάλλη ο Αμπετίν πασάς με τόση κατάνυξη, όλες τις ψαλμωδίες της λειτουργίας.

»Όταν τελείωσεν η λειτουργία, ο Αμπετίν παρεκάλεσε τον ιερωμένο να μην το μαρτυρήση σε κανένα, ούτε και στον φίλο του Μητροπολίτην, ακόμα.

»Ο παπα-Σάββας υπεσχέθη. Δυστυχώς η παπαδιά που είχε μάθη το μυστικό, το ανεκοίνωσε στην Μαριγώ την Κοκίδενα και από αυτήν, έμαθα κι εγώ όλην την ιστορίαν της μυστικής λειτουργίας».

Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι εφημερίδες της εποχής ελληνικές και ξένες, αφιέρωναν τις στήλες τους για τον Αμπετίν και την οικογένειά του, ειδικά όταν εκπροσωπούσε την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ως υπουργός των Εξωτερικών.

Ήταν η εποχή που άρχισε, σιγά, αλλά σταθερά, η πτώση της, και οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, ήθελαν το διαμελισμό της. Μάλιστα οι γραφιάδες τον παρακολουθούσαν βήμα προς βήμα, ειδικά, όταν τα Βαλκανικά, συζητούνταν στις διάφορες Διασκέψεις και ειδικά το ζήτημα του Μαυροβούνιου, όταν ο Αβεδίν κατηγορήθηκε ότι θέλει να παραχωρήσει εδάφη της Μακεδονίας στην Ελλάδα.

Πράγμα το οποίο δεν ήταν ορθό γιατί ως εκπρόσωπος της Αυτοκρατορίας, στη Θεσσαλία, με κάθε τρόπο προσπαθούσε τα σύνορα της Ελλάδος στην περιοχή, να παραμείνουν ως έχουν. Μάλιστα, ο αγώνας του υπήρξε λυσσαλέος.

Ακτινογραφώντας τα γεγονότα, συμπεραίνει κανείς πόσον ανθέλληνας υπήρξε, παρά το γεγονός ότι πολλές φορές ήλθε σε αντίθεση με την πολιτική του Σουλτάνου και βρέθηκε σε δυσμένεια.

Αλλά ένα από τα μυστήρια της ζωής του ήταν ότι αγαπούσε καθετί το ελληνικό, και όπως αναφέραμε πρέπει να ήταν κρυπτοχριστιανός. Επίσης προσέλαβε Έλληνα δάσκαλο, τον Μ. Στέλλιο, από τον οποίο ο γιός του Αμπετίν Ρασίχ έμαθε την Ελληνική, στη Ρόδο.

ΑΥΡΙΟ: Το 2ο μέρος