Δωδεκανήσιοι Εβραίοι στην Αμερική

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Μανώλης Κασσώτης

Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη η Ρόδος ήταν γνωστή στους Εβραίους ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Όπως αναφέρει η Αγία Γραφή (Γένεσις 10:4-5), ένας από τους γιούς του Νώε ήταν ο Japheth, ο οποίος είχε επτά γιούς μεταξύ των οποίων τον Javan (Έλληνα). Ο δε Javan είχε και αυτός τέσσερις γιούς, μεταξύ των οποίων και τον Rodanites (Ρόδιο).

Η παρουσία των Εβραίων στην Ρόδο γίνεται αισθητή στα χρόνια της ελληνιστικής περιόδου και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αργότερα, ο ιστορικός Θεόφραστος αναφέρει ότι το 653 μ.Χ. οι Άραβες έκοψαν τον Κολοσσό της Ρόδου και πούλησαν το μέταλλο του σε Εβραίους. Ο Ισπανός περιηγητής Rabbi Benjamin of Tuleda αναφέρει ότι το 1116 βρήκε στην Ρόδο 400-500 Εβραίους.

Μετά το 1522 που οι Τούρκοι κατέλαβαν την Ρόδο, ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής έφερε στην Ρόδο αρκετούς από τους Εβραίους που το 1492 και 1501 απέλασε η Ισπανική Ιερά Εξέταση. Σ’ αυτούς παραχώρησε φορολογικές απαλλαγές και άλλα προνόμια, και τους επέτρεψε να μένουν στην «Παλιά Πόλη της Ρόδου».

Οι πλουσιότεροι Εβραίοι της Ρόδου ήταν έμποροι μεταξιού και θείου. Το 1819, ο Behor Alhadeff ίδρυσε τράπεζα που εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο ισχυρά πιστωτικά ιδρύματα της Ανατολής. Όμως, οι περισσότεροι Εβραίοι ήταν καταστηματάρχες, γιατροί, χρυσοχόοι, ξυλουργοί, βυρσοδέψες, βιβλιοδέτες, βαφείς, γυρολόγοι και ψαράδες. Το 1900 οι Εβραίοι της Ρόδου αριθμούσαν 4500-5000.

Η κατάληψη της εξουσίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τους Νεότουρκους, ο Ιταλοτουρκικός και ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος που ακολούθησαν, δημιούργησαν πολιτική και οικονομική αστάθεια, εξ αιτίας της οποίας τα 2/3 των Εβραίων της Ρόδου μετανάστευσαν στο πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα. Οι μισοί από αυτούς πήγαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, αναζητώντας καλύτερες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες ζωής και θρησκευτική ελευθερία. Μεταξύ των 13.485 Δωδεκανησίων, που μετανάστευσαν στην Αμερική, υπήρχαν 1534 Εβραίοι, προερχόμενοι κυρίως από τη Ρόδο.

Υπάρχουν αρκετές ομοιότητες αλλά και διαφορές μεταξύ Ελλήνων και Εβραίων μεταναστών, χρονολογικά οι αφίξεις στην Αμερική συμβαδίζουν, αλλά η εβραϊκή μετανάστευση παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις.

Από τους 4.500-5.000 Εβραίους που έμεναν στα Δωδεκάνησα περισσότεροι από 1500 μετανάστευαν στην Αμερική, κι από τους 120.000 Έλληνες 11.904. Επίσης, οι Εβραίοι μετανάστευαν οικογενειακώς, σε αντίθεση με τους Έλληνες μετανάστες που ήταν, ως επί το πλείστο, άγαμοι άνδρες.

Οι ομαδικές μεταναστεύσεις των Εβραίων είναι περισσότερο οργανωμένες, επειδή οι Εβραίοι κατοικούσαν συγκεντρωμένοι στην Παλαιά Πόλη και είχαν την βοήθεια εβραϊκών οργανώσεων του εξωτερικού. Αλλά για το υπερπόντιο ταξίδι τους χρησιμοποιούσαν τα ίδια λιμάνια και υπερωκεάνια με τους Έλληνες.

Αντίθετα, με τους Έλληνες που πήγαν στα ανθρακωρυχεία, στα χαλυβουργεία και στους σφουγγαρότοπους του Tarpon Springs, οι περισσότεροι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν σε μεγαλουπόλεις, όπου υπήρχαν μεγάλες εβραϊκές παροικίες και μπορούσαν να βρουν συμπαράσταση και εργασία: Νέα Υόρκη, Seattle, Los Angeles, Atlanta, New Orleans, Montgomery, Miami, Portland, York PA.

Οι Εβραίοι της Ρόδου, που πήγαν στη Νέα Υόρκη, εγκαταστάθηκαν σε εβραϊκές συνοικίες, όπως αυτή που υπήρχε γύρω από την Rivington Street. Οι άλλοι πήγαν με τραίνο προς την ακτή του Ειρηνικού και εγκαταστάθηκαν στο Seattle και απ' εκεί, αρκετοί, συνέχισαν νότια προς την Portland και το Los Angeles.

Πολλοί άλλοι πήραν το τραίνο προς τις νότιες πολιτείες και εγκαταστάθηκαν στο Montgomery και απ' εκεί μετακόμισαν, πρώτα, στην Atlanta και αργότερα στο Birmingham, Miami και New Orleans.

Σήμερα ζουν στις Ηνωμένες Πολιτείες περισσότεροι από 10.000 Δωδεκανησιακής καταγωγής Εβραίοι που διαμένουν 4000-5000 στην Νέα Υόρκη, 3000 στο Los Angeles, 1500 στην Atlanta, 1000 στην Seattle και οι υπόλοιποι στο Montgomery, Miami, New Orleans και σε άλλες πόλεις. Οι ροδιακής καταγωγής Εβραίοι της διασποράς, σ' όποια χώρα του κόσμου κι αν βρίσκονται δεν ξεχνούν την ροδίτικη τους ταυτότητα και αυτοαποκαλούνται Rhodeslis (Ροδίτες).

Οι Δωδεκανήσιοι Εβραίοι, όπως και οι Έλληνες συμπατριώτες τους, ίδρυσαν συλλόγους για να κτίσουν συναγωγές, πολιτιστικά κέντρα και νεκροταφεία, να βοηθήσουν άρρωστους και πτωχούς στην Αμερική και στην Ρόδο, να οργανώνουν κοινωνικές εκδηλώσεις και με κάθε τρόπο να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στα προβλήματα που αντιμετώπιζαν στην νέα τους πατρίδα.

Το 1909 στην Seattle, ίδρυσαν τον σύλλογο "Koupa Ozer Dalim Ansce", με σκοπό να βοηθήσουν τους πτωχούς Εβραίους της Ρόδου και το 1910 ιδρύθηκε στην Νέα Υόρκη η "Αδελφότητα των Ροδίων (Εβραίων)" ("Brotherhood League of Rhodes"). Το 1912, οι Sephardic Jews του Los Angeles, κυρίως Ρόδιοι, ίδρυσαν τον "Σύλλογο Ειρήνης και Αγάπης" ("Sociedad Ahavat Shalom") για θρησκευτικούς σκοπούς και για συμπαράσταση στους άρρωστους και φτωχούς.

Μερικά χρόνια αργότερα, το 1917, 45 νεαροί Εβραίοι από την Ρόδο ίδρυσαν στην ίδια πόλη τον "Σύλλογο Ειρήνης και Προόδου" ("Sociedad Pas y Progresso"). Το 1908, οι Ρόδιοι και άλλοι Sephardic Jews ίδρυσαν αδελφότητα στο Montgomery και για πρώτη φορά γιόρτασαν το Rosh Hashanah και Yom Kippur. Λίγο αργότερα, το 1910, οι Ροδίτες του Montgomery ίδρυσαν τον "Φιλανθρωπικό Σύλλογο" ("Benevolent Society"), με σκοπό να συγκεντρώσουν χρήματα για να βοηθήσουν αρρώστους, πτωχούς και άλλους δεινοπαθούντες συμπατριώτες τους. Το 1910, οι Sephardic Jews της Atlanta, κυρίως Ρόδιοι, ίδρυσαν τον «Σύλλογο Αγάπης και Ειρήνης» Lovers of Peace") και για πρώτη φορά γιόρτασαν Rosh Hashanah και Yom Kippur στο σπίτι του προέδρου Isaac Hazan.

Οι Δωδεκανήσιοι Εβραίοι, ήταν Τούρκοι υπήκοοι κι όταν η Αμερική μπήκε στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο θεωρήθηκαν υπήκοοι εχθρικής χώρας, όμως πολλοί, όπως και οι Έλληνες συμπατριώτες τους, κατετάγησαν στον Αμερικανικό στρατό και υπηρέτησαν στην Ευρώπη.

Στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, εκατοντάδες δεύτερης γενιάς Δωδεκανήσιοι Εβραίοι υπηρέτησαν στις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις και πολέμησαν στην Ευρώπη, στον Ειρηνικό και σε άλλα μέτωπα. Πολλοί τραυματίστηκαν και αρκετοί έχασαν την ζωή τους σ’ αυτόν τον πόλεμο.