Δωδεκανήσιες στην Αμερική

Rodiaki NewsRoom

Του
Μανώλη Κασσώτη
στο anamniseis.net

Στην αρχή του 20ου αιώνα, όταν άρχισε η ομαδική μετανάστευση των Δωδεκανησίων στην Αμερική (Ηνωμένες Πολιτείες), συγχρόνως άρχισε και στην Αργεντινή. Και ενώ στην Αμερική, οι περισσότεροι έπιασαν δουλειά στα ανθρακωρυχεία και σε άλλες χειρωνακτικές εργασίες, στην Αργεντίνα οι περισσότεροι ασχολήθηκαν με το εμπόριο και τις οικοδομές, και οι Συμιακοί έκτισαν την “San Miguel de Panormita”, την πρώτη ορθόδοξη εκκλησία στην Νότιο Αμερική.

Όμως, με το πέρασμα του χρόνου, η Δωδεκανησιακή παροικία στην Αργεντίνα άρχισε να φυλλοροεί και σήμερα αποτελεί ανάμνηση. Αντίθετα, η Δωδεκανησιακή παροικία στην Αμερική έπιασε ρίζες, άνθησε και καρποφόρησε, και αποτελεί την πιο δυναμική Δωδεκανησιακή παροικία σε όλο τον κόσμο.

Στην Αργεντινή πήγαν μόνο άντρες, ενώ στην Αμερική ακολούθησαν οι γυναίκες, και μαζί με το γάλα τους, βύζαξαν στα παιδιά τους τις ακατάλυτες αξίες της φυλής μας.

Οι πρώτες γυναίκες
Στις 30 Απριλίου 1902, έφτασε στη Νέα Υόρκη η Αικατερίνη Καραβέλια από την Λέρο, η πρώτη Δωδεκανήσια στην Αμερική. Στις 12 Μαΐου 1905 έφτασε στην Νέα Ορλεάνη η Μαρία Διακομιχάλη, σύζυγος του Μηνά Παρζαζή από την Κάρπαθο, και αυτή μια από τις πρώτες Δωδεκανήσιες που πάτησαν το πόδι τους στην Αμερική, και το 1908 γεννήθηκε η κόρη τους Φραγκουλιά, το πρώτο γνωστό Δωδεκανησόπουλο που γεννήθηκε στην Αμερική. Το παράδειγμα του Παζαρζή ακολούθησαν και άλλοι Δωδεκανήσιοι.

Αρκετοί που ήρθαν λεύτεροι στην Αμερική επέστρεφαν στα νησιά τους, παντρεύονταν και μετά από μερικά χρόνια έφερναν τις γυναίκες τους κοντά τους. Ο Μανώλης Σταματάκης μετανάστευσε το 1903, το 1909 επέστρεψε στην Κάρπαθο και παντρεύτηκε την Βαγγέλα Αλεξιάδη.

Ξαναπήγε στην Κάρπαθο το 1913 για μερικούς μήνες, και το 1916 έφερε κοντά του την γυναίκα του με τον πεντάχρονο γιο τους Γιάννη και τη δίχρονη κόρη τους Ζωή. Τον επόμενο χρόνο γεννήθηκε στην Αμερική ο γιος τους Νίκος.

Όπως προαναφέρθηκε, η Αικατερίνη Μαραβέλια από την Λέρο ήταν η πρώτη Δωδεκανήσια που ήρθε λεύτερη στην Αμερική, το 1906 την ακολούθησε η αδελφή της Ευδοξία και έγιναν περιζήτητες νύφες.

Στις 28 Οκτωβρίου 1912 ήρθε λεύτερη στην Αμερική η Βενετσιάνα του παπά Μηνά Ασλανίδη από την Κάρπαθο, και πριν περάσουν τέσσερις μήνες, στις 13 Φεβρουαρίου 1913, παντρεύτηκε τον Νίκο Σαΐτη. Ο γάμος τους έγινε στο New Castle PA, και επειδή δεν υπήρχε παπάς έφεραν από το Pittsburgh.

Σχεδόν πάντοτε, οι Δωδεκανήσιες που ερχόντουσαν λεύτερες στην Αμερική, παντρεύονταν με άντρες που προέρχονταν από το ίδιο νησί και πολλές φορές και από το ίδιο χωριό, κανόνας που δεν ήταν πάντα απαραβίαστος.

Στις 2 Μαρτίου 1913 ήρθε στην Αμερική η Μαρία Παντελή, και δυο χρόνια αργότερα παντρεύτηκε τον Ευθύμιο Δεληγιάννη από την Εύβοια. Μέχρι το 1914 οι Δωδεκανησιακές οικογένειες της Αμερικής έφτασαν τις 80 και μέχρι το 1924 πλησίασαν τις 400.

Γάμος – οικογένεια
Η καλή οικονομική κατάσταση και η δημιουργία οικογένειας ήταν οι προϋποθέσεις που έβαζε ο μετανάστης, προκειμένου να ξεκινήσει τη νέα του ζωή στην Αμερική. Η «σύντροφος της ζωής» θα έπρεπε να έχει τα προσόντα που θα της επέτρεπαν, να δημιουργήσει, να υπηρετήσει, να στηρίξει και να κοσμήσει τον ιερό θεσμό της οικογένειας.

Με την αντίληψη ότι τα ειδικά αυτά προσόντα τα έχουν οι Ελληνίδες, το πιο πιθανό ήταν ότι θα επέστρεφε, για λίγο, στο νησί του όπου, σχεδόν σίγουρα, η μάνα του θα του είχε έτοιμη τη νύφη, ή αν παντρευόταν στην Αμερική πάλι θα έπρεπε, η νύφη να ’ναι από το νησί του.

Η δεύτερη αυτή επιλογή ήταν και η πιο δύσκολη, γιατί στην Αμερική υπήρχε δυσαναλογία μεταξύ ανδρών και γυναικών, όπου οι Δωδεκανήσιες ήταν πολύ λίγες και δυσκόλευε τους άνδρες στις επιλογές τους, ενώ, ευνοούσε τις γυναίκες, στις οποίες επέτρεπε να επιλέγουν σύζυγο ανάμεσα σ’ ένα μεγάλο αριθμό υποψηφίων.

Αντίθετα, που στην Ελλάδα η αποκατάσταση των κοριτσιών ήταν μια συνεχής έγνοια των γονιών τους, στην Αμερική καλοπάντρευαν τις κόρες τους, χωρίς μάλιστα να καταβάλλουν προίκα και τα έξοδα του γάμου.

Στην Αμερική, η Ελληνίδα προσαρμόστηκε εύκολα στη νέα της ζωή, προτιμούσε το οικείο ομογενειακό περιβάλλον και συμμετείχε σε φιλανθρωπικές και εκκλησιαστικές δραστηριότητες.

Σπάνια δούλευε έξω από το σπίτι της, εκτός και αν επρόκειτο για οικογενειακή επιχείρηση. Ο άνδρας θεωρούσε υποτιμητικό να δουλεύει η γυναίκα του, ακόμη και η αδελφή του, γιατί θα αμφισβητείτο η ικανότητα του να αναλάβει οικονομικά την φροντίδα του σπιτιού του.

Αφέντης ο πατέρας
Μέσα στην οικογένεια αδιαμφισβήτητος αφέντης ήταν ο πατέρας: είχε όλες τις εξουσίες, ήταν εκείνος τον οποίο έπρεπε να σέβονται και να υπακούουν όλοι. Τα παιδιά έπρεπε να υποτάσσονται στην θέληση του και η σύζυγος να σέβεται τις αποφάσεις του. Οι οικογενειακοί δεσμοί ήταν πολύ στενοί.

Όλη η εξουσία πήγαζε από τον πατέρα, ο οποίος έφτιαχνε τους νόμους που έπρεπε να εφαρμόζονται, προκειμένου να λειτουργεί εύρυθμα η οικογένεια. Συχνά αυτός έπαιρνε τις αποφάσεις χωρίς να συμβουλευτεί την γυναίκα του, η οποία έπρεπε να τις υπερασπιστεί.

Αλλά νοικοκυρά η μάνα
Όμως, ο ρόλος των γυναικών ήταν καταλυτικός: μαζί με το νοικοκυριό τους, ανέλαβαν και την υποχρέωση να κρατήσουν τα παιδιά τους μέσα στην ελληνική οικογένεια.

Εκατοντάδες οικογένειες, περιτριγυρισμένες από εκατομμύρια ανθρώπους με δικές τους γλώσσες και έθιμα, προσπαθούν να κρατήσουν τη δική τους πολιτισμική κληρονομιά. Αγώνας δύσκολος και επίμονος, όπως μαρτυρούν οι αναμνήσεις των παιδιών της εποχής:

* Επειδή δεν υπήρχε ελληνική εκκλησία στο Richland, η μάνα μου μας έπαιρνε κάθε Κυριακή στο Martins Ferry, όπου ένας Αρχιμανδρίτης έστησε μια ελληνική εκκλησία. Περπατούσαμε τρία μίλια πάνω από ένα γεφύρι για να πάμε στην άλλη όχθη του ποταμού.

* Όταν πρωτοπήγα στο σχολείο, η δασκάλα με έβαλε στο νηπιαγωγείο μέχρι να μάθω να μιλώ Αγγλικά, γιατί στο σπίτι η μητέρα μου μας μιλούσε μόνο Ελληνικά.

* Η μάνα μου μας έπαιζε τη λύρα με το στόμα για να χορεύουμε.

* Η μάνα μου έπλυνε τα ρούχα των μπεκιάρηδων που δούλευαν στις καρβουνόμινες, και με τα χρήματα που κέρδιζε αγόραζε κάθε μήνα μια πεντόλιρα για την κολαΐνα μου.

* Δυο φορές το μήνα η μάνα μου μας έπαιρνε με το τρένο στο Canonsburg στις ξαδέλφης της Πηνελόπης για να βρεθούμε και να παίξουμε με τα παιδιά της και τ’ άλλα Ροδιτάκια και Καρπαθάκια.

* Όταν γινόντουσαν γλέντια στο σπίτι μας, η μάνα μου μας έβαζε σε μια γωνιά για ν’ ακούμε την λύρα, την τσαμπούνα και τις μαντινάδες.

* Επειδή ο πατέρας μου δεν μπορούσε να φύγει από τη δουλειά του, η μητέρα μου μας έπαιρνε σ’ όλες τις Δωδεκανησιακές χοροεσπερίδες που γινόντουσαν στις διάφορες πόλεις της Αμερικής. Σ’ αυτές συναντούσαμε άλλους νέους και νέες και γινόντουσαν πολλά συνοικέσια.

* Η μάνα μου δεν ήξερε πολλά γράμματα, αλλά αγόρασε ένα αλφαβητάρι και μερικά βιβλία των πρώτων τάξεων του δημοτικού. Πότε η ίδια ή καμιά γραμματιζούμενη που ερχόταν στο σπίτι μας, μας διάβαζε.

* Στους γάμους, στις βαπτίσεις και στα πανηγύρια η μάνα μου μας έπαιρνε μαζί της και από μικρά μας έβαζε στο χορό για να μαθαίνουμε.

* Η μάνα μου έφερε από το νησί μια παραδοσιακή στολή. Στις εθνικές μας γιορτές την φορούσε η αδελφή μου. Όταν μεγάλωσα την πήρα εγώ και μετά την έδωσα στην πιο μικρή μας ξαδέλφη.

* Τη Μεγαλοβδομάδα η μάνα μου μας έπαιρνε στην εκκλησία να στολίσουμε τον επιτάφιο και να ψάλουμε τα εγκώμια. Τις άλλες μέρες την βοηθούσαμε να φτιάξει τα κουλούρια, τις τούρτες, τα κόκκινα αυγά και το αρνί της Λαμπρής.

* Οι γυναίκες που ερχόντουσαν στο σπίτι μας μιλούσαν με τη μάνα μου για το νησί μας, τ’ αμπέλια, τα χωράφια και για τους συγγενείς τους που έμεναν στο νησί. Εμείς που τ’ ακούγαμε μαθαίναμε πού ’το το κάθε μας λιόφυτο και πόσες ελιές είχε το καθένα. Ξέραμε όλους μας τους συγγενείς, μέχρι και τα τρίτα μας ξαδέλφια.

Μπορούσαμε να περιγράψουμε το σπίτι μας στο νησί, ακόμη και τον απόπατο στην άκρη του χωραφιού. Ξέραμε τις εκκλησίες, τα εξωκλήσια και τα πανηγύρια του νησιού.

Ακούγαμε για τους καλούς χορευτές και τραγουδιστές, για τις μεγάλες κανακαρές και κανακάρηδες και για τα τελευταία γαμπρολόγια στο νησί και στην Αμερική.