Ο Προσκοπισμός στα Δωδεκάνησα, μετά την απελευθέρωση

Rodiaki NewsRoom

Του Μανώλη Κασσώτη
στο anamniseis.net

Παρά τους έξι αιώνες σκλαβιάς, το εθνικό φρόνημα των Δωδεκανησίων διατηρήθηκε ακμαίο και υψηλό, και μετά την απελευθέρωση εκδηλώθηκε υπερήφανα και δυναμικά. Αμέσως μετά την 31η Μαρτίου 1947, που η Ελλάδα ανάλαβε τη Στρατιωτική Διοίκηση της Δωδεκανήσου, ο Προσκοπισμός ήταν από τις πρώτες ελληνικές οργανώσεις που δραστηριοποιήθηκαν στα Δωδεκάνησα.

Είκοσι ομάδες ιδρύθηκαν στη Ρόδο, κυρίως από μαθητές του Βενετοκλείου Γυμνασίου, που εκτός των Ροδίων φοιτούσαν μαθητές και από τα νησιά που δεν είχαν πλήρες Γυμνάσιο. Ορισμένοι απ’ αυτούς μετέφεραν τον Προσκοπισμό στα νησιά τους.

Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Νίκος του Αριστείδη Νικολαΐδης, αργότερα φαρμακοποιός και δήμαρχος Πηγαδίων, που το καλοκαίρι του 1947 ίδρυσε την πρώτη προσκοπική ομάδα στην Κάρπαθο, στην οποία γράφτηκαν γύρω στα 25 παιδιά ηλικίας 11-15 χρονών.

Οι στολές
Το πρώτο πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι πρόσκοποι ήταν η εξασφάλιση στολής. Εκείνη την εποχή υπήρχε φτώχεια κι ήταν αδύνατο οι γονείς των παιδιών να εξοικονομήσουν χρήματα για να τους αγοράσουν στολές.

Το πρόβλημα λύθηκε, όταν ο Νικολαΐδης εξασφάλισε από κρατικές Υπηρεσίες ιταλικό και αγγλικό στρατιωτικό ρουχισμό από αποθήκες της Ρόδου. Στο κάθε πρόσκοπο έδωσε στρατιωτικές στολές για να φτιάξουν οι μάνες μας άλλες στα μέτρα μας.

Για πουκάμισα χρησιμοποιούσαμε γκρίζες ιταλικές στρατιωτικές ζακέτες από σκληρή τσόχα που, όπως την έραβαν οι μάνες μας, σπάζανε τα βελόνια και καμιά φορά και το καραφάκι της μηχανής.

Για παντελόνια χρησιμοποιούσαμε αγγλικά κοντά χακί παντελόνια που το παζάκι τους ήταν πιο φαρδύ από τη μέση μας. Για καπέλα μας έδωσε καφέ μπερέδες που φορούσαν οι Ινδοί στρατιώτες.

Με δικά μας έξοδα αγοράσαμε μακριές κάλτσες, ένα μέτρο άσπρο κορδόνι και ένα τριγωνικό μπλε μαντήλι, μόνοι μας φτιάξαμε κρίκους από μέταλλο, δέρμα ή σπάγκο για να κρατά το μαντήλι στη θέση του.

Σαν Ναυτοπρόσκοποι, οι πολύχρωμες στολές μας έπρεπε να βαφτούν μπλε. Ο αρχηγός άναψε μία μεγάλη φωτιά και μέσα σε μισή βαρέλα Ελληνοποιήθησαν οι πολυεθνικές μας στολές!

Όμως η μπογιά δεν έπιανε εύκολα και ιδίως τα πουκάμισα βγήκαν από τη βαρέλα μ’ όλες τις παραλλαγές του μπλε, αληθινό Αιγαίο Πέλαγος με τα νησιά του. Τα πειράγματα των άλλων παιδιών ήταν καθημερινά, ακυρώνονταν όμως από το καμάρι και την υπερηφάνεια που νιώθαμε.

Πιστεύαμε άλλωστε, πως «Τα ρούχα δεν κάνουν το πρόσκοπο, αλλά ο πρόσκοπος κάνει τα ρούχα», όπως μας έλεγε ο αρχηγός. Για να συμπληρωθεί η στολή μας χρειάζονταν και κοντοί.

Ο αρχηγός εξοικονόμησε ένα παλιό δοκάρι, που το έκοψε ο Μελεΐσης και μας έφτιαξε κοντούς. Εφοδιαστήκαμε επίσης, με σακίδια, παγούρια, καραβάνες και ζώνες του αγγλικού στρατού και τα παιδιά που μας κοροϊδεύαν για τις στολές μας, τώρα ζήλευαν για τον…άρτιο εξοπλισμό μας.

Πρώτη εμφάνιση
Η Ομάδα πρωτοεμφανίστηκε στο μνημόσυνο του Βασιλιά Γεωργίου Β’, με εκκλησιασμό και παρέλαση στον κεντρικό δρόμο, με τους κοντούς «υπό μάλης». Την ίδια εποχή τοπικός έφορος ορίστηκε ο γιατρός Ανδρέας Λάμπρος, που πρόσφερε δωρεάν ιατρική περίθαλψη στους προσκόπους. Όταν ο αρχηγός επέστρεψε στη Ρόδο, ο έφορος ανέλαβε την ομάδα.

Στις 7 Μαρτίου 1948, ημέρα της Ενσωμάτωσης, η ομάδα παρήλαυνε στους δρόμους, αλλά την ίδια μέρα γεννούσε η Φραγκώ Γεωργίου Αλεξιάδη τον δεύτερο γιο τους. Ο γιατρός πρόσεχε τους προσκόπους αλλά και την πορεία της γέννας, και κατά διαστήματα η ομάδα σταματούσε έξω από το σπίτι της ετοιμόγεννης για να παρακολουθήσει την εξέλιξη της γέννας.

Σεισμός
Στις 9 Φεβρουαρίου 1948, τρομακτικός σεισμός ταρακούνησε την Κάρπαθο και προξένησε μεγάλες καταστροφές, ιδιαίτερα στις Πυλές. Από την Ρόδο ήρθαν οι αρχηγοί και υπαρχηγοί των προσκοπικών ομάδων να στήσουν σκηνές για τους άστεγους και, με ένα καΐκι έφθασαν στην Κάρπαθο με δεκάδες αντίσκηνα.

Φυσούσε τραμουντάνα και το καΐκι άραξε στο Βρόντη, οι αχθέντες πρόσκοποι έβγαλαν το τραγούδι, που περιέγραφε το ταξίδι τους:
«Φύσηξε Βοριάς Μαΐστρος Τραμουντάνα,

και μας έριξε στου Βρόντη τ’ ακρογιάλια.

Μα δεν ξέραμε καλά, αν θα βγούμε στη στεριά,

μα δεν ξέραμε καλά, αν θα βγούμε στη στεριά.

Μια ψαρόβαρκα ήρθε για να μας πάρει,

μα δεν μας χώραγε ούτε μεσ’ τ’ αμπάρι.

Πήγαινε κι ερχότανε και μας εξεφόρτωνε,

πήγαινε κι ερχότανε και μας εξεφόρτωνε...».

Οι πρόσκοποι από τη Ρόδο με τους προσκόπους της Καρπάθου πήγαν στις Πυλές και έστησαν αρκετά αντίσκηνα για την προσωρινή στέγαση των σεισμοπαθών. Όταν μετά από χρόνο τα αντίσκηνα επεστράφησαν στη Ρόδο, πέντε απ’ αυτά θωρήθηκαν στην Ομάδα της Καρπάθου. Οι Πρόσκοποι δώρισαν ένα στη Μητρόπολη που το έστησαν στην παραλία της Κυρά Παναγιάς.

Μετά τη μετακόμιση του Νίκου Νικολαΐδη για σπουδές στην Αθήνα, αρχηγός ανέλαβε ο Βάσος Χατζημιχάλης με τοπικό έφορο τον διευθυντή του Δημοσίου Ταμείου Γεώργιο Αδαμαντίδη.

Αυτή την εποχή η εμφάνιση της Ομάδας βελτιώθηκε σημαντικά. Η οικονομική ευχέρεια επέτρεψε την αντικατάσταση των «πολυεθνικών» στολών με αυθεντικές. Η ομάδα επιχορηγείτο από τον δήμο με 500 δραχμές τον χρόνο που ισοδυναμούσαν με δύο χρυσές λίρες.

Με αυτά τα χρήματα, από τις εισπράξεις των καλάντων και από μικροεισφορές των προσκόπων η ομάδα αγόρασε λάβαρο, σάλπιγγα και τρία τύμπανα, είχε και τα αντίσκηνα που προαναφέραμε.

Η Ομάδα απέκτησε Αγέλη λυκόπουλων και προήχθη σε σύστημα με συστηματάρχη τον Βάσο Χατζημιχάλη, αρχηγό τον Νίκο Ιωαννίδη, υπαρχηγούς τους Θεοδόση Μανωλάκη και Γιώργο Ορφανό και ακέλα τον Μανώλη Κασσώτη.

Παρελάσεις
Η πιο συνηθισμένη προσκοπική δραστηριότητα ήταν η συμμετοχή στις παρελάσεις των εθνικών εορτών της 25ης Μαρτίου και της 28ης Οκτωβρίου. Από το πρωί παρελαύναμε στον κεντρικό δρόμο από τα Διοικητήρια μέχρι το λιμάνι, υπό τους ήχους της σάλπιγγας και των τυμπάνων, άδοντες -ως άλλοι Τυρταίοι- φλογερά πατριωτικά τραγούδια.

Τυμπανιστές αυτή την εποχή ήταν οι Βάσος Καβουκλής, Φλούριος Ασπρομάτης, Παντελής Αυλωνίτης και Χαράλαμπος Κυριάκου Ευσταθίου. Σαλπιγκτής ήτο ο Ηρακλής Παπαδόπουλος και αργότερα ο Ηλίας Λαθουράκης. Σημαιοφόρος ήταν ο Νίκος Ιωαννίδης και αργότερα ο Μανώλης Κασσώτης.

Μετά από την καθιερωμένη δοξολογία γινόταν η παρέλαση «προ των επισήμων» στην πλατεία του Διοικητηρίου μπροστά στο Ηρώο και ακολουθούσε κατάθεση στεφάνων. Ενώ οι άλλες οργανώσεις απαιτούσαν να παρελάσουν πρώτες, εμείς ζητούσαμε να παρελάσουμε τελευταίοι για να αφήσουμε τις τελευταίες εντυπώσεις. Εκ μέρους των προσκόπων το στεφάνι κατάθετε ο βροντόφωνος Γιώργος Ορφανός.

Φωταψίες
Το βράδυ κάθε εθνικής γιορτής κάναμε τις φωταψίες. Χωριζόμασταν σε δύο ομάδες, η κάθε ομάδα είχε έναν τενεκέ στάχτη και μισό μπιτόνι πετρέλαιο. Η μία ομάδα ανέβαινε στην Ακρόπολη, ανακάτευε τη στάχτη με το πετρέλαιο και φτιάχναμε μεγάλους βώλους με τους οποίους σχηματίζαμε ένα μεγάλο “ΟΧΙ” ή “25”, στη δυτική όψη της Ακρόπολης.

Όταν νύχτωνε για τα καλά τους ανάβαμε και το δημιούργημά μας φαινόταν απ’ όλες τις γειτονιές. Η δεύτερη ομάδα, με μία βάρκα πήγαινε στο Δεσποτικό νησί και με τον ίδιο τρόπο φωταγωγούσε ολόκληρη τη νότια πλευρά του νησιού.

Θρησκευτικές τελετές
Η Μεγάλη Παρασκευή ήταν η πιο κατανυκτική προσκοπική εκδήλωση. Μετά την αποκαθήλωση ερχόταν η σειρά των ναυτοπροσκόπων που αποτελούσαν την τιμητική φρουρά του Επιταφίου.

Τέσσερις ναυτοπρόσκοποι, από ένας στην κάθε γωνία του επιταφίου, κρατούσαν φρουρά. Το ότι είχαν συναίσθηση της σοβαρότητας και της ιερότητας των στιγμών φαινόταν από τον τρόπο που «φρουρούσαν»: στέκονταν εντελώς ακίνητοι, αμίλητοι και σοβαροί, με τους κοντούς «υπό μάλης», μέχρι να ‘ρθουν να τους αντικαταστήσουν.

Οι προσκυνητές έρχονταν να προσκυνήσουν, να φιλήσουν το άγιο σώμα και να περάσουν τρεις φορές κάτω από τον επιτάφιο.
Αργά το βράδυ, ύστερα από τα Εγκώμια, γινόταν η περιφορά του Επιταφίου από την εκκλησία στα Διοικητήρια, και από τον πάνω δρόμο στο νεκροταφείο για την επιμνημόσυνη δέηση και επιστροφή στην εκκλησία.

Τέσσερις πρόσκοποι έπαιρναν στους ώμους τους τον Επιτάφιο, ενώ η υπόλοιπη ομάδα σε δύο παράλληλες γραμμές βάδιζε με πένθιμο βηματισμό δίπλα στον Επιτάφιο.

Στην εορτή των Φώτων, μετά τη λειτουργία, οι πρόσκοποι σχημάτιζαν δύο παράλληλες γραμμές γύρω από τον Δεσπότη, τους παπάδες, τους ψάλτες, τους επισήμους και το εκκλησίασμα και συνόδευαν τον Σταυρό ως κάτω στο λιμάνι για το καθιερωμένο «ρίψιμο του σταυρού στη θάλασσα».

Τραυματιοφορείς
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχε απειλή τρίτου παγκοσμίου πολέμου και όλες οι χώρες έπαιρναν προστατευτικά μέτρα. Ο έπαρχος Καρπάθου Ναπολέων Ξανθούλης ανάθεσε στον διευθυντή του Υγειονομικού Κέντρου Καρπάθου ιατρό Γεώργιο Μ. Γεωργίου την εξάσκηση των προσκόπων στην παροχή πρώτων βοηθειών και την οργάνωση ομάδας τραυματιοφορέων, ως εξάρτημα της πολιτικής αεράμυνας.

Ιστιοπλοϊκή βάρκα
Όταν το 1953 ο Βάσος Χατζημιχάλης στρατεύθηκε, η αρχηγία του συστήματος, της ομάδας και της αγέλης ανατέθηκε στους Νίκο Ιωαννίδη, Γιώργο Ορφανό και Μανώλη Κασσώτη με τοπικό έφορο τον δάσκαλο Τάσο Σωτηρόπουλο.

Την ίδια εποχή οι πρόσκοποι απόκτησαν μία ιστιοπλοϊκή βάρκα, δωρεά του Ναυτικού Ομίλου Ρόδου, που τη χειριζόταν με μεγάλη μαεστρία ο Νίκος Ιωαννίδης.

Τα επόμενα χρόνια οι Γιώργος Ορφανός και Μανώλης Κασσώτης αναχώρησαν για σπουδές στην Αθήνα και αργότερα στην Αμερική. Ο Νίκος Ιωαννίδης ήταν ο μόνος που απέμεινε από την αρχική ομάδα των προσκόπων.