Ηλίας Καραβόλιας: Οι έφηβοι στο αλγοριθμικό ντιβάνι

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Ηλίας Καραβόλιας

Οι γονείς συνήθιζαν πριν χρόνια να χτυπάνε το δωμάτιο (είτε του γιου είτε της κόρης) πριν μπουν να δουν τι κάνει το παιδί τους.

Το να του μιλήσεις, επειδή π.χ. υποπτεύθηκες ως γονιός ότι κλείστηκε στον εαυτό του, ίσως είχε κάποιο νόημα, κάποιο αποτέλεσμα, άσχετα αν οι έφηβοι έκλειναν την πόρτα για άλλους λόγους δικής τους απομόνωσης.

Το κλειστό δωμάτιο δεν χρειάζεται πλέον: η οθόνη του κινητού είναι ο «ανοιχτός κλειστός» κόσμος του εφήβου. Από πορνογραφικά θεάματα μέχρι παιχνίδι, από επικοινωνία με φίλους μέχρι ψυχανάλυση, ο έφηβος έχει το δωμάτιό του ενώ «νομίζει» ότι δεν τον βλέπει κανείς (αν και οι γονείς πάντως σίγουρα δεν τον βλέπουν).

Η είδηση στο δημοσίευμα για το AI ντιβάνι που καταφεύγουν οι νέοι μπορεί να μην σοκάρει πολλούς, αλλά όταν η εφηβική ψυχή καταφεύγει στη μηχανή σημαίνει ότι κάτι κάναμε λάθος εμείς οι ενήλικες. Κάτι δεν δίνουμε στα παιδιά, κάποιο κενό τους αφήνουμε ώστε να το αναζητούν στις οθόνες. Μακριά από μένα, φυσικά, οι θεωρίες και εικασίες για «κατευθυνόμενη τεχνολογία» που αποπροσανατολίζει, ή από διλήμματα και ανησυχίες για κινδύνους (που σίγουρα έχει η «αλγοριθμική ψυχοθεραπεία»).

Ας δούμε ψύχραιμα γιατί μοιράζονται την κατάθλιψή τους οι έφηβοι με τον αόρατο ψυχαναλυτή του smartphone.

Η έκθεση της Save The Children Italia τονίζει ότι μόνο οι μισοί Ιταλοί έφηβοι έχουν επισκεφθεί κάποια έκθεση ή μουσείο (τον τελευταίο χρόνο) και σχεδόν ένας στους πέντε δεν κάνει καμία σωματική άσκηση - ούτε καν περπάτημα.

Αλλά το σημαντικότερο είναι άλλο: περισσότερο από το 46% των Ιταλών εφήβων δεν διαβάζει βιβλία. Επίσης, η έκθεση λέει ότι το 9% έχει αποφασίσει να απομονωθεί λόγω ψυχολογικών προβλημάτων, ενώ το 12% έχει χρησιμοποιήσει ψυχιατρικά φάρμακα χωρίς συνταγή γιατρού.

Τι δεν λέει η έκθεση; Πόσοι εξ αυτών δεν μιλάνε καν με τους γονείς τους - είτε με ευθύνη δική τους είτε με ευθύνη των γονιών.

Δεν λέει επίσης πόσοι εκ των εφήβων είναι εθισμένοι με την οθόνη, ώστε τελικά να σπρώχνουν και την ίδια την θλίψη τους στην οθόνη.

Η AI έχει μπει μέσα στα παιδιά μας ως «κόσμος». Και μάλιστα ως «δικός τους κόσμος». Μπορεί ως εργαλείο να σώσει ζωές, να μας γλυτώνει χρόνο δουλειάς, να μας βοηθά σε πολλά, όμως προσοχή: δεν είναι γιατρός, δεν είναι επιστήμη.

Δεν θεραπεύει την κατάθλιψη, αντιθέτως: την γεννάει, την μεγεθύνει. Η μελαγχολία του κόσμου μέσα στον έφηβο θέλει εγγύτητα, ανθρωπιά, κουβέντα με βλέμμα μαζί, έρωτα, τέχνη, ζωντανό παιχνίδι, αληθινή οικογένεια, «κοινωνία» εν τέλει.

Ο αλγόριθμος που υποδύεται τον ψυχοθεραπευτή (και τον γιατρό ίσως) δεν είναι κοινωνικό υποκείμενο αλλά προκατασκευασμένη γνώση που κατευθύνει χωρίς να ξέρει τον εσωτερικό κόσμο του παιδιού και τα όνειρά του, τους εφιάλτες και τις μανίες του.

Δεν είναι ασυνείδητο ο αλγοριθμικός ψυχαναλυτής - είναι προγραμματισμένη ανάλυση του ψυχισμού που δεν βλέπει και προσπαθεί να εντυπωσιάσει τον έφηβο ότι τον «καταλαβαίνει».

Το νέο τεχνολογικό σύστημα τελικά - αν και είπα στην αρχή να αποφύγω την αναλυτική προέκταση - αυτό θέλει: να κάνει το παιδί μηχανικό αναλυόμενο, αφού πρώτα το υπερφορτώσει με νευροερεθίσματα που προκαλούν κατάθλιψη (αντί ενός βιβλίου, ενός πίνακα, μιας θεατρικής παράστασης, μιας κουβέντας ανθρώπινης ίσως).

Θέλει να του σερβίρει θεραπεία ώστε μετά να του σερβίρει κάτι χειρότερο από το φάρμακο: την λύση της στοχοπροσήλωσης (εκεί καταλήγουν οι AI συμβουλές για την κατάθλιψη, το ξέρουμε καλά ήδη).

«Πίστεψε στον εαυτό σου, βάλε στόχους, δούλεψε και δημιούργησε τον κόσμο σου». Αυτό κρύβεται - σε απλή μετάφραση - πίσω από την εύκολη λύση του νέου ψυχιατρικού φαρμάκου που παρέχει η οθόνη με τον AI αναλυτή ψυχής στον έφηβο.

Ξεχάσαμε ως κοινωνία, όμως, ότι μεταξύ του ψυχιάτρου και της φαρμακευτικής αγωγής (που είναι σε πολλές περιπτώσεις επιβεβλημένη), μεταξύ της επιστημονικής ψυχοθεραπείας και της ψυχανάλυσης (εξ ίσου χρήσιμα, εννοείται), υπάρχει και η «χαμένη διαμεσολάβηση»: λείπουμε από τον κόσμο των εφήβων. Τους παρκάραμε βολικά στις οθόνες και δεν ξέρουμε αν εκεί φουντώνουν οι δαίμονες ή τα σκοτάδια τους…