Ωκεανοί και πετρέλαιο -Θαλάσσια ρύπανση

Γράφει ο Ιωσήφ Μακρής Βιολόγος – Ωκεανογράφος (Πτυχιούχος (M.Sc.), Θαλάσσιας Οικολογίας) University of Southern Denmark iosifmakris416@hotmail.com Facebook Joseph Makris Με αφορμή το προπέρσινο ατύχημα της πετρελαϊκής εξέδρας της ΒΡ στον κόλπο του Μεξικού, καθώς επίσης και το όλο θέμα που έχει δημιουργηθεί στα ΜΜΕ με την εξόρυξη πετρελαίου στην Μεσόγειο, αποφάσισα να σας παρουσιάσω βασικές πληροφορίες για την πετρελαϊκή ρύπανση και τους κινδύνους για το περιβάλλον. Πρέπει όλοι να γνωρίζουμε τις επιπτώσεις που θα έχει κάτι τέτοιο στο θαλάσσιο οικοσύστημα, στον τουρισμό και στην ζωή των ανθρώπων όπου το εισόδημα τους εξαρτάται άμεσα από την θάλασσα. Πετρέλαιο, τι είναι ακριβώς; Πετρέλαιο ή “μαύρος χρυσός”, όπως αποκαλείται συχνά διότι αποτελεί την βάση για την βιομηχανική ανάπτυξη κάθε χώρας. Το αργό πετρέλαιο, ή απλά πετρέλαιο είναι ένα φυσικό σχηματιζόμενο κολλώδες, τοξικό, εύφλεκτο σκούρο καστανό-πρασινωπό μείγμα, που αποτελείται από εκατοντάδες ουσίες, ένα σύνθετο μείγμα υδρογονανθράκων (μακρές αλυσίδες άνθρακα και υδρογόνου), διαφόρων μοριακών βαρών και άλλων οργανικών ενώσεων, που βρίσκονται σε γεωλογικούς σχηματισμούς κάτω από την επιφάνεια της Γης. Σχηματισμός πετρελαίου Σύμφωνα με τη γενική αποδεκτή θεωρία, το πετρέλαιο προέρχεται από την “αρχαία” βιομάζα εκατομμυρίων ετών, με άλλα λόγια, είναι ένα ορυκτό καύσιμο που προέρχεται από απολιθωμένα οργανικά υλικά, φυτοζωικής προέλευσης (πλαγκτόν και άλλοι οργανισμοί). Οι μικροοργανισμοί αυτοί καταπλακώθηκαν σε αμμώδεις και αργιλώδεις εκτάσεις από το νερό των θαλασσών ή των λιμνών, και στην συνέχεια με την επίδραση υψηλών θερμοκρασιών και πιέσεων, έλαβαν μέρος διάφορες χημικές αντιδράσεις που οδήγησαν στο μείγμα των ουσιών που σήμερα ονομάζουμε πετρέλαιο. Εξάντληση και πετρελαϊκή ρύπανση Η εξαγωγή του πετρελαίου γίνεται με εξάντληση μέσω γεωτρήσεων. Η διαδικασία εξάντλησης από το υπέδαφος στη ξηρά είναι πιο εύκολη σε σχέση με τον ωκεάνιο. Να τονίσουμε ότι η πετρελαϊκή ρύπανση στον ωκεανό είναι ταυτόχρονα και από τις ποιο διευρυμένες. Ο τρόπος με τον οποίο το πετρέλαιο εισέρχεται στην θάλασσα είναι μέσω φυσικών διαρροών (oil seeps), με άλλα λόγια οι υδρογονάνθρακες μπορούν να διαφύγουν μέσω διάφορων γεωλογικών στρωμάτων κατά μήκος ρηγμάτων και σχισμών, ή απευθείας από προεξοχές. Πολλές από τις ¨ελαφρές¨ ουσίες εξατμίζονται και το υπόλοιπο ¨βαρύτερο¨ υλικό βιοδιασπάται από βακτήρια με αργό ρυθμό. Η μεγαλύτερη ποσότητα εισέρχεται στο θαλάσσιο περιβάλλον ως ρύπος κατά την άντληση/εξαγωγή από τον υποθαλάσσιο χώρο, και την μεταφορά του. Σπάνια, αλλά με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες είναι οι εκρήξεις (blowouts) από υπεράκτιες πλατφόρμες άντλησης πετρελαίου, όπως π.χ. αυτή της ΒΡ στον κόλπο του Μεξικού. Παραδείγματα πετρελαϊκής ρύπανσης Οι εργασίες των πετρελαιοφόρων πλοίων και τα απόβλητα θεωρούνται οι πιο σημαντικές πηγές ρύπανσης. Οι μαζικές πετρελαιοκηλίδες που προκύπτουν από τη βύθιση ή την σύγκρουση των σούπερτάνκερ είναι οι πιο καταστροφικές. π.χ το τάνκερ Exxon Valdez προσάραξε στις 24 Μαρτίου 1989 στο Prince William Sound της Αλάσκας προκαλώντας τεράστια οικολογική καταστροφή, με μια διαρροή ίση με 40.900 m³ (10,8 εκατομμύρια αμερικανικών γαλονιών - 257.000 βαρέλια πετρελαίου), αργού πετρελαίου. Ως συνέπια της διαρροής, πιστεύεται ότι είχαν θανατωθεί περίπου 350.000 – 390.000 θαλασσοπούλια, 2.800 θαλάσσιες ενυδρίδες, 300 φώκιες, 247 αετοί, 22 όρκες, καθώς επίσης και την καταστροφή δισεκατομμυρίων αβγών σολομού και ρέγγας. Οι επιπτώσεις της διαρροής εξακολούθησαν να είναι αισθητές για πολλά χρόνια αργότερα. Μειώσεις πληθυσμών έχουν παρατηρηθεί σε διάφορα ζώα, συμπεριλαμβανομένων και των πληθυσμών του ροζ σολομού. Επίσης, οι θαλάσσιες ενυδρίδες και οι πάπιες παρουσίασαν τα υψηλότερα ποσοστά θανάτου τα επόμενα χρόνια, εν μέρει λόγω κατάποσης λείας από το μολυσμένο έδαφος και από την κατάποση των υπολειμμάτων πετρελαίου στις φτερούγες (λόγω περιποίησης). Επιπλέον, ένα παράδειγμα οικολογικής καταστροφής, αυτήν την φορά σε ευρωπαϊκά ύδατα είναι το πετρελαιοφόρο Amoco Cadiz, το οποίο χωρίστηκε στα δύο μετά την προσάραξη του σε ξέρα, 3 μίλια ανοικτά των ακτών της Βρετάνης (Γαλλία), στις 16 Μαρτίου 1978. Αποτέλεσμα; Η μεγαλύτερη για την εποχή εκείνη πετρελαιοκηλίδα (σήμερα η έκτη μεγαλύτερη στην ιστορία), μετρήθηκαν περίπου 3200 νεκρά θαλασσοπούλια, μετά από μια διαρροή 200.000 τόνων πετρελαίου! Η πετρελαιοκηλίδα της ΒΡ είναι η χειρότερη στην ιστορία των ΗΠΑ, ξεπερνώντας τη ζημία που προκάλεσε το δεξαμενόπλοιο Exxon Valdez! Ακόμα και σε μικρές ποσότητες, το πετρέλαιο, ανάλογα με τον βαθμό τοξικότητας, προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις σε όλους τους οργανισμούς, π.χ. σε αυτούς που ζουν κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας όπως π.χ. φυτοπλαγκτόν και ζωικούς οργανισμούς, αβγά και προνύμφες ψαριών, στο βένθος (οργανισμοί κοντά στο βυθό η θαμμένοι στο ίζημα), μέσω αύξησης της ευαισθησίας σε ασθένειες, βλάβες στη λειτουργία της κυτταρικής μεμβράνης κτλ. Όπως περιέγραψα, τα θαλάσσια πτηνά και θηλαστικά, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα, π.χ. πολλά ζώα (πτηνά, θαλάσσιες ενυδρίδες, φώκιες κτλ) τα οποία διαθέτουν τρίχωμα, φτερά, κτλ πεθαίνουν όταν αυτό καλύπτεται με πετρέλαιο, με άλλα λόγια χάνουν την ικανότητα να διατηρήσουν ένα λεπτό στρώμα θερμού αέρα, αναγκαίου για την μόνωση τους από το κρύο νερό. Πτηνά που βασίζονται σε πτήσεις για την αλίευση της τροφής τους δεν είναι πλέον σε θέση να το πράξουν πεθαίνουν. Επίσης, καθώς τα πτηνά προσπαθούν να καθαρίσουν με το ράμφος τους το πετρέλαιο, αυτό εισέρχεται στην διαδικασία της κατάποσης, προκαλώντας νεφρική βλάβη, διαταραχές ηπατικής λειτουργίας, και πεπτικού σωλήνα .Τα θαλάσσια θηλαστικά (Φάλαινες, δελφίνια, φώκιες, κτλ) είναι αρκετά ευαίσθητα, διότι πρέπει να αναδυθούν για να αναπνεύσουν, ως συνέπεια, τα ρουθούνια και το ευαίσθητο τους δέρμα εκτίθενται στις τοξικές ουσίες. Αντιμετώπιση Η επίδραση των πετρελαιοκηλίδων σε εκτεθειμένες βραχώδεις ακτές είναι λιγότερο καταστροφικές σε σχέση με τις κλειστές ακτές, κολπίσκους κτλ, διότι η παλίρροια, τα θαλάσσια ρεύματα, τα κύματα η ύπαρξη βακτηρίων για την διάσπαση (breakdown) του πετρελαίου και οι κατάλληλες θερμοκρασίες βοηθούν στην απομάκρυνση του. Υπάρχουν τρία είδη βακτηρίων που διασπούν το πετρέλαιο, τα θειικά αναγωγικά. (SRB - Sulfate-reducing bacteria), τα βακτήρια που παράγουν οξύ και είναι αναερόβια, και τα αερόβια βακτηρίδια (GAB - general aerobic bacteria). Ειδικά επιφανειακά δίχτυα-ιστοί-σημαδούρες και χημικές ενώσεις χρησιμοποιούνται για την συρρίκνωση και την περισυλλογή πετρελαιοκηλίδων. Επίσης, τεχνικές όπως αέρια χρωματογραφία – φασματομετρία μάζας βοηθούν στο να καθοριστεί η χημική σύσταση του πετρελαίου έτσι ώστε να εντοπιστεί ο ένοχος που έριξε σκόπιμα και από αμέλεια το πετρέλαιο στην θάλασσα. Πετρέλαιο σήμερα Σίγουρα το πετρέλαιο αποτελεί βασική πηγή ενέργειας, αλλά καλό είναι να αναζητήσουμε τις εναλλακτικές και φιλικές για το περιβάλλον πήγες, θέλω να πιστεύω ότι στο σύντομο μέλλον θα αντικαταστήσουν παλαιότερες μεθόδους οι οποίες επιβαρύνουν το περιβάλλον. Και μην ανησυχήτε, η συντέλεια του κόσμου δεν πρόκειται να έρθει το 2012, όλα αυτά που λένε είναι ανακρίβειες για να τρομάξουν τον απλό κοσμάκη, αυτοί οι οποίοι καταστρέφουν τον πλανήτη είναι οι άνθρωποι με τις πράξεις τους. Κλείνοντας, προσωπικά και ευχαριστίες… Πολλοί με ρωτάνε αν είμαι ερευνητής, απαντώ όχι, μου δόθηκε η ευκαιρία να πάω στην Αμερική για αυτό, αλλά δεν πήγα, ίσως να έκανα λάθος. Νιώθω την ανάγκη ότι πρέπει να προσφέρω στον τόπο μου. Νομίζω ότι το έχω αποδείξει, το έχω δείξει σε πολλούς και το έχω πετύχει. Σε καθημερινή βάση δέχομαι mails - συγχαρητήρια για την αρθρογραφία, το πάθος και την αγάπη που έχω από μικρό παιδί για το αντικείμενο μου. Το ότι σύντομα θα έχω (μαζί με άλλους διακεκριμένους επιστήμονες από την Δανία) μία σημαντική δημοσίευση σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό (journal) που αφορά την μεταπτυχιακή μας έρευνα στην ανάπτυξη, το κλίμα, και την οικολογία των ιχθυοαποθεμάτων στον Βόρειο Ατλαντικό, δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να αποκτήσω μεγάλη ιδέα για τον εαυτό μου, επειδή δλδ σπούδασα στο εξωτερικό σε μία χώρα που είναι μία από τις καλύτερες σε θέματα έρευνας και θαλάσσιας οικολογίας, μιλώ φυσικά για την Δανία. ʼσχετα με την απαξίωση (γραφειοκρατία - αναγνώριση πτυχίων - οικονομική κρίση – απογοήτευση - ελληνικό σύστημα, κτλ) που βιώνουμε εμείς οι νέοι στην χώρα μας, θα πρέπει πρώτα να παλέψουμε στον τόπο μας και να διατηρήσουμε την ψυχραιμία και την υπομονή μας. Είμαι ένας νέος που αγάπησε την θάλασσα από πολύ μικρό παιδί , αυτό το τονίζω και θα το λέω πάντα, και αυτό που με ενδιαφέρει είναι (σε συνεργασία και με άλλους φορείς) η ενημέρωση των συμπολιτών μου. Οι καιροί είναι δύσκολοι για όλους μας…. Ευχαριστώ την «Ροδιακή» εφημερίδα για την φιλοξενία Καλή (και βιώσιμη) χρονιά σε όλους μας Ευχαριστώ