Το Αγροτικό ζήτημα της Δωδεκανήσου τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια

30 οι μεγαλοϊδιοκτήτες γης στην Κω

Παρουσίαση-σχολιασμός Κώστας Τσαλαχούρης Είναι ντοκουμέντα. Με την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου ένα από τα πιο φλέγοντα ζητήματα που αντιμετώπισαν οι ελληνικές Αρχές, ήταν το αγροτικό ζήτημα. Ειδικές εκθέσεις αναφέρονται στο ζήτημα, πολύ πριν την Eνσωμάτωση της Δωδεκανήσου. Το πρόβλημα ήταν πώς θα εφαρμοσθεί η αγροτική νομοθεσία, ποια θα είναι η τύχη των ιταλικών αγροκτημάτων που δημιουργήθηκαν από το φασιστικό καθεστώς, και πώς θα διανεμηθούν οι κλήροι, ειδικά στην Κω, όπου εκεί υπήρχε μέγα πρόβλημα. Από τα ιταλικά αγροκτήματα και την εγκατάσταση Ιταλών εποίκων, που πολλές φορές γινόταν με επισημότητα και τυμπανοκρουσίες, άρχιζε η ιταλοποίηση των νησιών, αφού υπήρχαν σχέδια για την εγκατάσταση εκατό χιλιάδων και πλέον Ιταλών στα νησιά μας. Επίσης τα πρώτα χρόνια της φασιστικής κυριαρχίας, οι κρατούντες δεν έφερναν κανένα εμπόδιο σ’ αυτούς που ήθελαν να μεταναστεύσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στην Αυστραλία ή ακόμη στην Ελλάδα. Με τον τρόπο αυτό αναχώρησαν την πρώτη δεκαετία του φασισμού πάνω από τριάντα χιλιάδες Δωδεκανήσιοι, τους δόθηκε άδεια για αναχώρηση αλλά για άδεια επανόδου έφερναν τόσα εμπόδια για χορήγηση, ώστε ήταν αδύνατο να επιστρέψουν. Ειδικά το Προξενείο της Ιταλίας του Πειραιά δεν χορηγούσε καμιά άδεια επιστροφής. Και το σημειώνουμε ότι είναι ίσως η μοναδική φορά που ζητήθηκε να δικαστεί ως εγκληματίας πολέμου, μετά τη λήξη του πολέμου ο επικεφαλής του προξενείου της Ιταλίας στον Πειραιά, Ρίτσι. Σήμερα-δεν έχουν περάσει ακόμη τρεις γενεές- όλα αυτά λησμονήθηκαν και παριστάμεθα μάρτυρες γεγονότων, σαν να μη συνέβη τότε τίποτε. Υπάρχουν χιλιάδες φάκελοι στα ιταλικά αρχεία, φυσικά και στα ελληνικά τα οποία είναι προσιτά σε όλους, λίγο διάβασμα των εγγράφων που μας άφησαν οι πρωταγωνιστές τύραννοι και θύματα, δεν βλάπτει. Και σημειώνουμε ότι αυτοί που θέλουν να αλλοιώσουν της Ιστορία αυτού του τόπου, αν πάνε στους νεκρούς τους που έζησαν και πέθαναν σκλάβοι, με τα τωρινά καμώματά τους, θα τους βρουν «κούππα»!.. Ειδικά η Ιστορία της φασιστικής τυραννίας, σε όποιον τόπο κι αν συνέβη, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεν ξαναγράφεται, ούτε ωραιοποιείται… Τα ιταλικά αγροκτήματα Ένα έγγραφο, με τίτλο «Αγροτικό ζήτημα Δωδεκανήσου» αναφέρει μεταξύ άλλων και τα εξής: 1. Απαλλοτριώσεις και διανομή μεγάλων κτημάτων Στη Δωδεκάνησο δεν έχει εφαρμοστεί αγροτική μεταρρύθμιση. Το προέχον άρα ζήτημα είναι το της αναγκαστικής απαλλοτριώσεως των μεγάλων ιδιωτικών αγροκτημάτων και της διανομής αυτών στους ακτήμονες, η εισαγωγή δηλαδή και εφαρμογή στη Δωδεκάνησο, της στην Ελλάδα εφαρμοσθείσης αγροτικής μεταρρυθμίσεως. Μεγάλα αγροκτήματα υπάρχουν ιδίως στην Κω. Έτσι υπάρχουν, εκεί, 47 ιδιωτικά αγροκτήματα, εκτάσεως το καθένα άνω των 300 στρεμμάτων, και συνολικής, 30.000 περίπου στρεμμάτων. Προϋπόθεση της απαλλοτριώσεως αυτών είναι η ψήφιση συνταγματικής διατάξεως, δια της οποίας θα επιτρέπεται παρέκκλιση από το άρθρο 17 του ισχύοντος Συντάγματος. Ανεξαρτήτως δηλαδή, της τύχης του υποβληθέντος ήδη από ομάδα βουλευτών, σχεδίου ψηφίσματος, περί συνεχίσεως της αγροτικής μεταρρυθμίσεως στην Ελλάδα, παρίσταται ανάγκη ψηφίσεως τέτοιας διατάξεως, ειδικά για τη Δωδεκάνησο. Όταν και έτσι παρασχεθεί η συνταγματική ευχέρεια, θα καταστεί δυνατή η εισαγωγή του ισχύοντος Αγροτικού Νόμου. Σχετικά, όμως, πρέπει να μελετηθούν επιτοπίως, εάν είναι δυνατόν από τώρα, οι ειδικές συνθήκες οι οποίες πιθανόν να επιβάλλουν ορισμένες τροποποιήσεις της ισχύουσας αγροτικής νομοθεσίας, προκειμένου να εφαρμοσθεί στη Δωδεκάνησο (αποζημίωση ιδιοκτητών, καθορισμός κλήρου, σειρά προτιμήσεως αποκαταστάσεων, διαδικασία διανομής κλήρων κ.λπ.). 2. Ιταλικά Δημόσια Αγροκτήματα Στη Ρόδο και την Κω οι Ιταλοί είχαν ιδρύσει πέντε μεγάλα πρότυπα αγροκτήματα στα οποία είχαν εγκαταστήσει Ιταλούς αποίκους, προς τον σκοπόν, σχηματισμού πυρήνα για το βαθμιαίο εξιταλισμό των νησιών. Τα αγροκτήματα αυτά, εις μεν τη Ρόδο είναι το Σαν Mπενεττέτο, το Πεβεράνιο και το Σαν Μάρκο, εις δε την Κω, το Λινοτόπι και το Λάμπη. Οι ιταλικές οικογένειες οι οποίες είχαν εγκατασταθεί σ’ αυτά, εργάζονταν κατά το κολληγικό σύστημα, μετέχοντας στα προϊόντα κατά το μισό, χωρίς, όμως, να έχουν κανένα δικαίωμα ιδιοκτησίας επί των αγροκτημάτων , τα οποία ανήκαν στο ιταλικό κράτος. Ανεξάρτητα της οριστικής τύχης των αγροκτημάτων αυτών, η οποία, βεβαίως, πρέπει να ρυθμιστεί στο πλαίσιο της γενικής εφαρμογής της αγροτικής νομοθεσίας στα Δωδεκάνησα, παρίσταται άμεση ανάγκη λήψεως μέτρων για την προσωρινή εκμετάλλευση αυτών. Τα προκύπτοντα σχετικά ζητήματα τα οποία πρέπει αμέσως να εξεταστούν από γεωργοοικονομικής ιδίως πλευράς, είναι η εγκατάσταση Ελλήνων γεωργών στα αγροκτήματα αυτά, ο τόπος της επιλογής τους, επί τη βάσει των εφαρμοζομένων ειδικών καλλιεργειών, ο καθορισμός του τρόπου εκμεταλλεύσεως των εν λόγω αγροκτημάτων δι’ αυτεπιστασίας, μισθώσεως, ο καθορισμός μισθωμάτων κ.λπ. 3. Αγροτικό Κτηματολόγιο Κατά τις υπάρχουσες πληροφορίες στη Δωδεκάνησο υπάρχει Αγροτικό Κτηματολόγιο, που λειτουργεί και είναι καλά οργανωμένο και λειτουργούν…(αναφέρεται στη συνέχεια στα της λειτουργίας στην Ελλάδα αγροτικού κτηματολογίου,… όπως τονίζει σε έκθεσή του ο γενικός επιθεωρητής του υπουργείου Γεωργίας Παρασκευόπουλος, θα είναι εγκληματικό, εάν δεν λάβουμε άμεση μέριμνα για τη διαφύλαξη και συντήρηση, του υπάρχοντος στα Δωδεκάνησα Κτηματολογίου. Είναι λοιπόν ανάγκη, να μελετηθεί επιτοπίως το ζήτημα, από της νομικής του πλευράς (νομοθεσία η οποία θα ρυθμίζει τον τρόπο της λειτουργίας και ενημερώσεως του Κτηματολογίου) και από τεχνικής (καταμετρήσεις, τοπογραφήσεις, σχεδιαγράμματα κ.λπ.). 4. Καταμετρήσεις Τόσο για τη μελέτη του ζητήματος των αναγκαστικών απαλλοτριώσεων και της εκμεταλλεύσεως των ιταλικών αγροκτημάτων, όσον και για το ζήτημα του Κτηματολογίου, παρίσταται ανάγκη αποστολής στη Δωδεκάνησο, τοπογραφικού συνεργείου, για την εκτέλεση καταμετρήσεων, αποτυπώσεων και τοπογραφήσεων… ʼλλη έκθεση Σε άλλη έκθεση γύρω από το αγροτικό ζήτημα της Δωδεκανήσου, σημειώνεται ότι τέτοιο υπάρχει, και μάλιστα σε αρκετή οξύτητα, λόγω της αποκαταστάσεως ακτημόνων γεωργών ή συμπληρώσεως του ανεπαρκούς κλήρου των ημιακτημόνων. Και συνεχίζει ότι δημιουργήθηκε κυρίως, εκ της στενότητας της καλλιεργησίμου γης, και λόγω, της υπό των Ιταλών φαλκιδεύσεως και του μικρού αυτού κλήρου , με τις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις για τη δημιουργία πέντε μεγάλων κρατικών αγροκτημάτων τα οποία επρόκειτο να χρησιμεύσουν ως πυρήνες ιταλικού εποικισμού. Με τον τρόπο αυτό, αφαιρέθηκαν από τους μικροϊδιοκτήτες αγρότες, 15.000 περίπου καλλιεργήσιμα στέμματα στη Ρόδο και 17.000 καλλιεργήσιμα στρέμματα στην Κω. Επίσης άλλα 4.000 στρέμματα αφαιρέθηκαν από τους αγρότες της Ρόδου για να δοθούν στις ιταλικές ανώνυμες εταιρείες S.A.B.A και C.A.I.R. Τέλος πλήθος μικροκτημάτων αφαιρέθηκε από τους αγρότες , είτε κατά την αρχική από τους Ιταλούς σύνταξη του Κτηματολογίου (1924-1929) με το πρόσχημα της μη προσκομίσεως επαρκών τίτλων είτε δια της εκπτώσεως των κατόχων για το λόγο ότι άφησαν τα κτήματά τους ακαλλιέργητα για μια τριετία. Με τον τελευταίο αυτό τρόπο περιήλθαν στην πρώην ιταλική Κυβέρνηση περί τα 24.000 περίπου τεμάχια γης, συνολικής εκτάσεως 600.000 στρεμμάτων περίπου, εκ των οποίων τα 18.000 στρέμματα περίπου είναι καλλιεργήσιμα. Λίγους μήνες πριν την Ενσωμάτωση, στην Κω, το αγροτικό ζήτημα προσέλαβε ιδιαίτερη οξύτητα, λόγω της υπάρξεως και μεγάλης ιδιωτικής αγροτικής ιδιοκτησίας. Έτσι παράλληλα προς την ύπαρξη πλήθους τελείως ακτημόνων που αποζούν από την εργασία τους, ως αγροεργάτες, υπάρχουν περί τους 30 μεγαλοϊδιοκτήτες οι οποίοι έχουν συγκεντρώσει καθένας τους από 800 μέχρι 10.000 στρέμματα. Η οριστική, βεβαίως, λύση του αγροτικού ζητήματος δεν θα είναι δυνατή τώρα, αλλά μετά την τυπική Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου. Η λύση δε αυτή θα δοθεί με την εισαγωγή και εφαρμογή στα Δωδεκάνησα της εφαρμοσθείσας και ισχύουσας αγροτικής νομοθεσίας στην Ελλάδα. Υπό την προϋπόθεση εννοείται ότι για τα ιδιωτική κτήματα θα ενταχθεί με συνταγματική διάταξη και για τη Δωδεκάνησο, ανάλογη διάταξη της του άρθρου 119 του συντάγματος, του 1927. Η συνέχεια λαμβάνει χώραν ευθύς αμέσως με την εγκατάσταση των ειδικών υπηρεσιών της Γενικής Διοικήσεως Δωδεκανήσου και θα συνεχίζεται σχεδόν μέχρι των ημερών μας… Για το όλο ζήτημα, βαρυσήμαντη είναι έκθεση του διευθυντή Κτηνοτροφίας της Ελληνικής Στρατιωτικής διοικήσεως Δωδεκανήσου Α. Παρασκευόπουλου, ειδικά για την περίπτωση της Κω. Είναι γραμμένη στις 27 Δεκεμβρίου 1946, αποτελείται από έξι δακτυλογραφημένες σελίδες, και απευθύνεται στον υπουργό Γεωργίας Αθανάσιο Μπουκουβάλα. Επίσης η μελέτη περί του Κτηματολογίου Κω, που αποτελείται από πέντε δακτυλογραφημένες σελίδες, μας πληροφορεί ότι μέχρι το 1937 το Κτηματολόγιο λειτουργούσε κανονικά, αλλά λόγω του Ιταλοαβησσυνιακού πολέμου και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, έπαυσε να λειτουργεί κανονικά και συνεπώς δεν είναι ενημερωμένο (μέχρι τα τέλη του 1946), όχι μόνο ως προς τις αλλαγές καλλιεργειών και δισκευές κτισμάτων, αλλά ακόμη και ως προς τις αγοραπωλησίες, γιατί πολλές απ’ αυτές έγιναν βάσει ιδιωτικών συμφωνητικών με την επιφύλαξη να ενημερωθεί εν καιρώ…